Hoàng tinh

Hoàng tinh hoa đỏ, hoàng tinh hoa trắng, hoàng tinh lá mọc vòng, củ cơm nếp, khinh lài, King Saolmons' seal ; sceau - de Saolmon, polygonatum, Hoàng tinh lá mọc so le, cây đót, co bán han, mằn khinh lài, nèng lài, voòng chính, viảng trang

Tính vị - Công năng:

Hoàng tinh hoa đỏ có vị ngọt, tính bình, vào các kinh : tỳ, phế, thận, có tác dụng bổ khí, dưỡng âm, kiện tỳ, nhuận phế, ích thận. Hoàng tinh hoa đỏ được dùng chữa tỳ vị hư nhược, suy kiệt, mệt mỏi, miệng khô biếng ăn, phế hư táo khái, tinh huyết bất túc, nội nhiệt, tiêu khát.

Hoàng tinh hoa trắng có tác dụng bổ trung, ích khí, nhuận phế, có cùng công dụng như hoàng tinh hoa đỏ.

Công dụng

Ở Việt Nam, từ lâu hoàng tinh được xem là một vị thuốc quý. Tuệ Tĩnh (Nam dược thần hiệu) đã dùng riêng vị hoàng linh nấu và phơi 9 lần hoặc dùng hoàng tinh tán bột ăn với cháo chữa các chứng hư tổn suy nhược. Hải Thượng Lãn Ông dùng hoàng tinh phối hợp với thương truật, địa cốt bì, lá trắc bá, thiên môn ngâm rượu uống cho mạnh gân cốt, làm đen tóc. Hoàng tinh hoa đỏ thường có mát trong các đơn thuốc bổ, được chế biến dùng riêng dưới dạng thuốc sắc, thuốc bột hoặc phối hợp với các vị thuốc khác ngâm rượu uống.

Ở Trung Quốc hoàng tinh hoa đỏ được dùng chữa những bệnh sau: Chữa âm hư, tinh tủy bất túc, suy lão sớm ở người cao tuổi; chữa lao phổi, ho ra máu; chữa đau thắt ngực, bệnh mạch vành tim; chữa tiểu đường; chữa huyết áp thấp; chữa rối loạn thần kinh thực vật.

- Ngâm rượu uống: Cách làm cụ thể như sau: Hoàng tinh 25g, ba kích 20g, đảng sâm 10g, thục địa 10g. Tất cả thái mỏng ngâm với 1 lít rượu 35°. Thỉnh thoảng lắc đều. Khi dùng pha thêm 100ml siro đơn. Ngày uống 3 lần trước bữa ăn, mỗi lần một chén nhỏ có tác dụng giúp ăn ngon, chống mệt mỏi.

- Chữa âm hư, tinh tủy bất túc, suy lão sớm ở người cao tuổi: Dịch chiết hoàng tinh, địa hoàng, thiên môn đông, mỗi thứ 300 ml, trộn đều cô còn 1/2, thêm mật 2500g, bột bạch phục linh 1000g. Trộn với hồ làm thành viên so bằng đầu ngón tay cái. Mỗi lần uống 1 viên với rượu. Ngày uống 3 lần.

- Chữa lao phổi, ho ra máu: Hoàng tinh 500g, bạch cập, bách bộ mỗi thứ 250g, ngọc trúc 120g; nghiền thành bột, luyện với mật, bào chế thành viên hoàn. Mỗi lần uống 10g, ngày uống 3 lần.

- Chữa đau thắt ngực, bệnh mạch vành tim: Hoàng tinh, côn bố mỗi vị 15g, bá tử nhân, xương bồ, uất kin mỗi vị 10g; diên hồ tố 6g, sơn tra 24g. Ngày uống một thang, chia làm 3 lần; mỗi đợt điều trị 4 tuần.

- Chữa tiểu đường: Hoàng tinh 2 phần, sinh địa 2 phần, trạch tả 1 phần, hoàng liên 1 phần, nhân sâm 1 phần, hoàng kỳ 2 phần, địa cốt bì 1 phần. Nghiền thành bột mịn, mỗi lần uống 5g, ngày 3 lần.

- Chữa huyết áp thấp: Hoàng tinh, đảng sâm mỗi vị 30g; cam thảo (chích) 10g. Sắc nước uống, ngày một thang.

- Chữa rối loạn thần kinh thực vật: Hoàng tinh 180g; câu kỷ tử, sinh đia, bạch thược, thủ ô đằng, mỗi vị 90g, hoàng kỳ, đảng sâm, đương quy, táo nhân (sao) mỗi thứ 60g, mạch môn, hồng hòa, cúc hoa, bội lan, xương bồ, viễn chí, mỗi vị 30g. Tất cả ngâm trong 6000 ml rượu trắng trong 2-4 tuần. Mỗi ngày uống 3 lần, mỗi lần 5-10ml.

- Tác dụng chống mệt mỏi: Nước sắc hoàng tinh hoa đỏ 10% thí nghiệm trên chuột nhắt trắng tiêm xoang bụng với liều 0,3 ml, có tác dụng kéo dài thời gian bơi của chuột.

- Tác dụng kháng oxy hóa: Nước sắc hoàng tinh 20% cho chuột nhắt trắng uống với liều 0,13 ml cho mỗi chuột, liên tục trong 27 ngày, tăng cường hoạt tính của men superoxide dismutase (SOD), giảm hàm lượng Lipofuscin trong cơ tim.

- Tác dụng kháng suy lão: Nước sắc hoàng tinh 20% dùng tẩm lá dâu nuôi tằm, có tác dụng kéo dài thời gian làm nhộng của con tằm.

- Tác dụng đối với tim mạch: Thí nghiệm trên chó gây mê, cao lỏng hoàng tinh tiêm tĩnh mạch với liều 0,16 - 0,26 g/kg, tăng cường lưu lượng máu mạch vành tim; với liều 1,5g/kg có tác dụng đối kháng với thiếu máu cơ tim thực nghiệm do pituitrin gây nên.

- Tác dụng kháng khuẩn: Thí nghiệm trên ống kính, hoàng tinh có tác dụng ức chế trực khuẩn kháng acid; thí nghiệm trên chuột lang, dùng nước sắc hoàng tinh đồng thời với thời gian tiêm truyền vi khuẩn lao cho chuột và dùng sau khi tiêm truyền, đều có tác dụng ức chế sự phát triển của vi khuẩn, cải thiện sức khỏe chuột. Tác dụng này tương đương với rimifon.

- Các tác dụng khác: Cho thỏ bình thường uống cao lỏng hoàng tinh, đường huyết ban đầu tầng cao trong một thời gian ngắn, sau đó hạ. Hiện tượng đường huyết tạm thời tăng cao có thể do hàm lượng đường có trong cao gây nên, do đó mức độ tăng cao tỷ lệ thuận với lượng cao hoàng tinh đưa vào cơ thể. Trong trường hợp đường huyết tăng cao do adrenalin gây nên, tác dụng hạ đường huyết của hoàng tinh càng rõ rệt. Hoàng tinh còn có tác dụng tăng cường miễn dịch, thúc đẩy quá trình tổng hợp DNA, RNA và protein trong cơ thể. Polysaccharide chiết xuất từ hoàng tinh có tác dụng thúc đẩy sự chuyển dạng của tế bào lympho. Còn có báo cáo cho thấy hoàng tinh ức chế một số nấm gây bệnh với nồng độ từ 2% trở lên.

Hoàng tinh hoa trắng

Cây thảo, sống lâu năm, cao 0,6 - 1 m. Thân rễ mập, mọc thành chuỗi gồm những dóng tròn, trên có sẹo to, lõm nom như cái chén và nhiều ngắn ngang Thân đứng, nhãn, không phân nhánh, gốc có những đốm tía. Lá mọc so le, không cuống, hình bầu dục hoặc hình trứng, dài 10 - 16 cm, rộng 5- 8cm. Gốc tròn, đầu nhọn, hai mặt nhãn, mép lượn sóng, gân lá hình cung, nồi rõ ở mặt dưới.

Hoa mọc tập trung ở kẽ lá, 5- 10 cái, rủ xuống: bao hoa dài 8-10 m gồm 6 thùy màu trắng dính vào nhau thành hình chén hoặc hình chuông, thùy của bao hoa có phần phụ nạc; nhị 6, chi nhị rất ngắn, dính vào chỗ lõm ở đầu phần phụ, bao phấn hình sợi; bầu hình tròn.

Quả mọng, hình cầu hơi có 3 cạnh, màu mít đen khi chín.

Mùa hoa: Tháng 3-5; mùa quả: Tháng 6-9.

Hoàng tinh hoa đỏ

Cây thảo, sống lâu năm, cao 1-1,5m. Thân rễ mập, hơi dẹt, mọc ngang chia đốt, có khi phân nhánh, thỉnh thoảng có sẹo lõm là vết thân còn sót lại. Thân mọc đứng nhẵn bóng, hình trụ, gốc đốm đỏ tía. Lá không cuống, mọc vòng 5-10 cái, hình mác hẹp, dài 12cm, rộng độ 1,5cm, gốc thót lại, đầu thuôn thành mũi nhọn dài và quăn lại, mặt trên nhẵn bóng, gân lá song song.

Cụm hoa mọc thành xim ngắn ở kẽ lá, mỗi xim mang 2 hoa mọc rủ xuống; bao hoa hình ống dài 1-1,5cm gồm 6 thùy hợp thành tam giác, màu đỏ, đầu xanh lục; nhị 6, xếp đối diện với các thùy của bao hoa, chỉ nhị dạng sợi, bao phấn thuôn; bầu hình trứng - tam giác.

Quả mọng, hình trái xoan hoặc hình cầu, màu xanh tím khi chín.

Mùa hoa: Tháng 3-5; mùa quả: Tháng 6-8.