Mạch môn

Rễ củ Mạch môn có tính hàn, vị ngọt, hơi đắng, quy vào kinh tỳ, vị, tâm, có tác dụng dưỡng âm, sinh tân, nhuận phế, thanh tâm. Chủ trị: Phế nhiệt do âm hư, ho lao, ho khan, tân dịch thương tổn, tâm phiền mấy ngủ, táo bón, tiêu khát.

Trong đông y, rễ củ Mạch môn được dùng trong trị ho khan, viêm họng, lao phổi, sốt cao, khát nước, thổ huyết, hen suyễn, khó ngủ, lợi tiểu, lợi sữa, điều chỉnh nhịp tim, táo bón, lở ngứa.

Liều dùng: Liều thường dùng 8-30g, dùng cho thuốc thang hoặc cao đơn hoàn tán, dùng cường tim liều cao.

Ngày dùng 6 – 20 g. Dạng thuốc sắc.

Người bị tiêu chảy, tỳ vị hư hàn.

Bệnh nhân bị nhiệt phế và vị.

Hoạt tính chống viêm

Chiết xuất Mạch môn chứa hàm lượng lớn saponin, có tác dụng chống viêm mạnh mẽ thông qua nhiều cơ chế khác nhau, bao gồm giảm các tác nhân tham gia vào quá trình viêm như giảm sản xuất nitric oxide, giúp tạo các interleukin-4, -6, -1, hạn chế hoạt động của yếu tố gây hoại tử u TNF-alpha…

Khả năng chống oxy hóa

Hoạt động chống oxy hóa của chiết xuất Mạch môn được thể hiện qua tác dụng nhặt gốc tự do, giảm hình thành gốc hydroxyl; tăng hoạt động của đại thực bào, tăng sản xuất NO và IL-1; đồng thời giảm tạo H2O2, giảm sản xuất và cảm ứng MC3T3-E cũng như giảm các dấu hiệu hủy xương ở chuột. Điều này có được nhờ trong chiết xuất chứa nhiều saponin và homoisoflavonoid cùng các hợp chất phenolic khác.

Chống khối u

Chiết xuất Mạch môn làm giảm kết dính tế bào khối u và di căn; giảm biểu hiện của integrin khối u, và phản ứng tăng trưởng sớm gen-1 làm giảm bài tiết MMP-9. Ngoài ra, nó cũng ngăn chặn sự hình thành của các dòng gây ung thư như MCF-7, H460 trong ung thư phổi và ung thư vú.

Điều trị tiểu đường

Vai trò của chiết xuất Mạch môn trong bệnh tiểu đường được thể hiện qua:

• Giảm mức đường huyết, tăng sản xuất và hoạt động của Insulin.
• Thúc đẩy giảm cân và giảm khối lượng mô mỡ.
• Tăng cường tiêu thụ oxy và tiêu hao năng lượng cải thiện mức lipid huyết tương.
• Giảm tiết leptin, giảm tích lũy lipid ở gan làm tăng biểu hiện gen liên quan đến chuyển hóa lipid và năng lượng.

Bảo vệ tim mạch

Chiết xuất Mạch môn có tác dụng bảo vệ tim mạch khỏi các tổn thương, nhờ các cơ chế như: tăng co bóp tim, giảm thiếu máu cục bộ, giảm các lipid xấu như LDH, giảm quá trình chết tế bào, giảm sự kết dính tiểu cầu, ngăn ngừa hình thành cục máu đông và giảm rối loạn nhịp tim.

Các tác dụng khác

Ngoài các tác dụng trên, chiết xuất Mạch môn cũng được chứng minh về tác dụng trị ho, kháng khuẩn và tăng cường hệ miễn dịch.

Bảo quản mạch môn ở nơi khô ráo, thoáng mát và sạch sẽ. Tránh bảo quản ở nơi ẩm thấp.

Mạch môn là một loại cây thân thảo lâu năm mọc tập trung thành bụi và có thân bò, cao khoảng 40cm. Rễ của nó thuộc dạng rễ chùm, dày vừa phải và có củ hình trụ ở gần giữa hoặc ngọn, dài khoảng 1,5-2cm, đường kính khoảng 0,6-0,9cm, bề mặt cắt ngang của củ màu trắng, hơi trong, có lõi hẹp và mùi đặc trưng. Thân trên mặt đất ngắn và có thân ngầm dưới đất. Lá có hình dải hẹp và dài, mọc tụm lại ở gốc sát mặt đất, xếp thành hai hàng xen kẽ nhau, dài 50-60cm, rộng 0,8cm, bề mặt nhẵn. Gốc lá, thường dài 10–50 cm và rộng 1,5-3,5 mm, hình cuốn, có tua, có bẹ to có màng bao trắng ôm lấy các bẹ lá ở trong, đầu nhọn, không cuống và có dạng tua tủa; các gốc này có 3-7 đường gân, nổi rõ ở mặt dưới và có viền răng cưa; mặt trên lá màu xanh lục, mặt dưới trắng nhạt, mép lá bén.

Cụm hoa mọc ở gốc, được đặc trưng bởi một chùy thu nhỏ với chiều dài 2–5 cm và phần này chứa vài đến hơn 10 bông hoa, màu xanh nhạt. Tổng bao lá bắc hình mác và những lá bắc ở gốc có thể dài 7-8 mm. Những bông hoa này mọc đơn lẻ hoặc theo cặp; cuống dài tới 3-4 mm và có khớp nối ở gần giữa. Cánh đài có màu trắng hoặc hơi tía, hình mác và dài khoảng 5 mm. Hơn nữa, các sợi rất ngắn và các bao phấn dài 2,5-3 mm. Quả mọng, kích thước nhỏ, hình cầu, có màu tím đen nhạt. Hạt hình cầu, đường kính 7-8 mm.