Ngũ gia bì

Ngũ gia bì chân chim có tính mát, vị đắng, chát, hơi thơm, có tác dụng giải nhiệt, làm ra mồ hôi, tiêu viêm, tiêu sưng, làm tan máu ứ; kích thích tiêu hóa, ăn ngủ ngon, làm thuốc bổ.

Trong đông y, vỏ thân, vỏ rễ Ngũ gia bì chân chim được dùng trong chữa sổ mũi, cảm cúm phát sốt, đau họng; phong thấp đau nhức xương, té ngã tụ máu sưng đau, tê liệt hoặc gân xương co quắp; viêm hạch bạch huyết cấp, viêm tinh hoàn, liệt dương, ngứa âm hộ; phù thũng; giải độc lá ngón, lá sắn. Rễ làm thuốc bổ, thuốc mát, thông tiểu tiện, gọi là Sâm hay Nam sâm. Lá dùng ngoài trị viêm da dị ứng, chàm, bỏng.

Dùng vỏ thân 10 - 20g, vỏ rễ 6 - 12g, dạng thuốc sắc. Rễ dùng pha hoặc sắc lấy nước uống; có thể phối hợp với các vị thuốc khác. Lá đun sôi lấy nước rửa, tắm.

Người ta dùng vỏ chế dạng rượu ngọt (1ml chứa 0,2g bột dược liệu khô) với tên Langtonic (chai 500ml ngày uống 2 lần, mỗi lần 15-30ml) và dạng elixia (1ml chứa 2g bột dược liệu khô) với tên Langosin (lọ 150ml, ngày uống 5ml). Không dùng cho phụ nữ mang thai.

Tác dụng của Ngũ gia bì ngâm rượu là giúp giảm đau nhức xương khớp, đau lưng mỏi gối, giúp an thần, ngủ ngon.

Không dùng cho người có biểu hiện nóng trong người (âm hư hỏa vượng).

Một số bài thuốc từ Ngũ gia bì chứa các dược liệu phối hợp có tính nóng (Can khương - Gừng khô) có thể gây hại cho phụ nữ mang thai. Vì vậy, cần cẩn trọng trước khi áp dụng.

Nghiên cứu dược lý cho thấy Ngũ gia bì chân chim có nhiều hoạt tính sinh học khác nhau như kháng viêm, kháng khuẩn, kháng ung thư, kháng virus…

Chống viêm, chống nhiễm trùng

Chiết xuất Ethanol của Ngũ gia bì chân chim có hoạt tính chống viêm và chống hấp thụ phụ thuộc liều đáng kể. Ngoài ra còn ức chế đáng kể chứng quặn thắt ở bụng do axit axetic gây ra và chứng phù tai do xylen gây ra, đồng thời làm tăng ngưỡng đau trong thử nghiệm trên đĩa nóng trong 120 phút.

Chiết xuất etanol của Ngũ gia bì chân chim và phần CHCl3 đã chứng minh tác dụng chống viêm khớp dạng thấp theo cách phụ thuộc vào liều lượng. Mức TNF-α, IL-1β và IL-6 trong các nhóm chiết xuất ethanol và phân đoạn CHCl3 thấp hơn đáng kể so với nhóm mô hình.

Chống khối u

Tinh dầu của Ngũ gia bì chân chim có hoạt tính chống tăng sinh đáng kể chống lại các dòng tế bào ung thư MCF-7, A375 và tế bào HepG2 ở người. Mặt khác, các hợp chất dễ bay hơi chính, (–)-β-pinene và (+)-β-pinene, chỉ có hoạt tính chống tăng sinh từ trung bình đến yếu đối với các tế bào MCF-7 với giá trị IC50 là 176,5 và 242,6 μM, tế bào A375 với các giá trị IC50 lần lượt là 198,5 và 264,7 μM và tế bào HepG2 với giá trị IC50 lần lượt là 147,1 và 198,5 μM. Hoạt tính chống tăng sinh của tinh dầu có thể là do tác dụng tổng hợp của tất cả các terpene trong dầu, hoặc có lẽ có một số hợp chất hoạt động khác.

Cầm máu

Dịch chiết ethanol, pha ethyl acetat và pha n-butanol của Ngũ gia bì chân chim và hợp chất betulinic acid 3-O-sulfate có tác dụng chống đông máu đáng kể thông qua xét nghiệm các thông số đông máu Plasma trong ống nghiệm. Từ đó chứng tỏ cây hiệu quả trong chữa chảy máu do chấn thương và tác dụng của quá trình đông máu có liên quan đến sự điều hòa mạch máu, hoạt chất nội mô và các thông số huyết học.

Kháng virus, kháng khuẩn, kháng nấm

Chiết xuất từ ​​lá của Ngũ gia bì chân chim thể hiện hoạt tính kháng virus mạnh nhất chống lại virus hợp bào hô hấp (RSV). Ngoài ra, triterpenoid từ cây có khả năng chống lại virus cúm A (H1N1), virus Coxsackie B3 và virus Herpes simplex loại 1 (HSV-1).

Chiết xuất cũng đã được chứng minh là có tác dụng ức chế đối với Staphylococcus cholermidis, Escherichia coli và Candida albicans.

Bảo quản dược liệu ở nơi khô thoáng và tránh ẩm mốc.

Ngũ gia bì là một cây nhỏ rất nhiều gai, cao chừng 2 - 3m

Lá mọc so le, kép chân vịt có từ 3 - 5 lá chét, phiến lá chét có hình bầu dục hay hơi thuôn dài, phía cuống hơi thót lại, đầu nhọn, mỏng, mép có răng cưa to, cuống lá dài từ 4 - 7cm.

Hoa mọc khác gốc, thành hình tán ở đầu cành. Đầu mùa hạ hoa nhỏ màu vàng xanh.

Quả mọng hình cầu, đường kính chừng 2.5mm, khi chín có màu đen.