Liều dùng và cách dùng
Vì có nhiều cách chế biến khác nhau nên cách dùng Bán hạ bắc cũng khác nhau, tùy theo mục đích sử dụng.
- Pháp Bán hạ dùng trong trường hợp có nhiều đờm, tỳ vị không điều hòa.
- Khương Bán hạ dùng trong trường hợp nôn ói, ho.
- Thanh Bán hạ dùng cho cơ thể hư nhược, đờm nhiều hoặc trẻ em ăn uống kém, khó tiêu, bệnh nhẹ.
- Bán hạ khúc dùng trong trường hợp kiện tỳ vị, tiêu hóa kém.
- Còn Bán hạ sống chỉ dùng bên ngoài đắp mụn nhọt sưng đau, ít khi dùng để uống vì gây nôn mạnh.
Liều: 5 – 10g ,sắc uống hoặc cho vào thuốc hoàn, tán.
Cách chế biến Bán Hạ bắc
Bán hạ bắc dùng sống có độc, vì vậy khi dùng uống cần phải bào chế. Cách bào chế có Pháp bán hạ, Tô bán hạ (chế với váng sữa), ngoài ra còn có Bán hạ khúc có tác dụng trừ đờm. Sau đây là các phép bào chế:
Pháp Bán hạ
- Lấy Bán hạ sạch ngâm nước chừng 10 ngày cho đến khi bột trắng nổi lên thì vớt ra, rồi ngâm tiếp với Bạch phàn (cứ 50 kg Bán hạ cho 1 kg Bạch phàn). Ngâm 1 ngày rồi lại thay nước, đến khi nhấm vào miệng không còn cảm giác tê cay thì vớt ra, phơi trong râm (tránh nắng).
- Ngoài ra, còn cách khác là giã dập Cam thảo hòa với nước vôi, lắng gạn bỏ cặn rồi để Bán hạ vào ngâm. Khuấy trộn hằng ngày đến khi màu vàng thấm đều vào bên trong, vớt ra phơi trong râm đến khô (cứ 50 kg Bán hạ thì dùng 8 kg Cam thảo và 10 kg vôi cục) (Dược Tài Học).
- Dược liệu sau khi chế có hình hơi tròn hoặc hình chữ nhật. Bên ngoài có màu vàng nhạt, vàng hoặc vàng nâu. Bề mặt nhẵn cứng, bên trong có màu vàng đến vàng nâu, vị hơi ngọt, hơi se.
Khương Bán hạ
- Vị thuốc đã được bào chế theo Pháp bán hạ như trên, sau đó xắt lát Gừng sống rồi cho Bạch phàn và Bán hạ vào đun cho thấm. Lấy ra phơi qua cho ráo nước, cắt thành từng miếng phơi khô (Cứ 50 kg Bán hạ thì dùng 12,5 kg Gừng sống; 6,5 g Bạch phàn) (Dược Tài Học).
- Dược liệu sau khi chế là những miếng nhỏ hình chữ nhật hoặc hơi tròn. Bên ngoài màu nâu đến nâu đen. Bề mặt cứng, nhẵn và bóng láng, bên trong màu nâu vàng nhạt. Mùi thơm nhẹ, có vị tê nhẹ, có chất nhầy khi nhai.
Thanh Bán hạ
- Lấy Bán hạ đã biến chế theo Pháp bán hạ như trên, sau đó thêm Bạch phàn và nước đun kỹ. Lấy ra phơi qua cho ráo nước, ủ ấm rồi xắt thành phiến, lại phơi trong râm mát (cứ 50 kg Bán hạ thì dùng 6,5 kg Bạch phàn) (Dược Tài Học).
- Dược liệu sau khi chế là những miếng nhỏ hình elip, hình thoi hơi tròn hoặc hình chữ nhật. Trên bề mặt có màu nâu hoặc nâu nhạt, có một số đốm nhỏ màu trắng và những đường vạch ngắn, những vân đỏ tía dưới lớp bần còn lại. Bề mặt nhẵn, chất cứng, dễ gãy. Màu nhạt, vị hơi mặn, se và tê.
Bán hạ khúc
Dùng Bán hạ sống đồ vào nồi nước, dùng một chút phèn chua đun sôi ngâm 1 đêm, hôm sau lại đun nước khác để thay nước cũ đi, làm 7 ngày 7 đêm, rồi phơi khô, tán bột. Dùng nước Gừng hòa với hồ làm thành Bánh sao vàng (Trung Dược Đại Từ Điển).
