Khô và nhức mỏi mắt: Nguyên nhân và cách điều trị hiệu quả

Khô mắt là tình trạng rối loạn điều tiết nước mắt: nước mắt bị giảm về số lượng, chất lượng hoặc nước mắt bốc hơi quá nhanh dẫn đến hiện tượng nhãn cầu không được làm ẩm và nuôi dưỡng đầy đủ khiến cho mắt bị khô.

Nhức mỏi mắt là hiện tượng khó chịu ở mắt, mắt nhìn mờ, nhức và đỏ mắt hay mắt bị nhạy cảm với ánh sáng do cơ mắt làm việc quá mức mà không được nghỉ ngơi.

Số lượng nước mắt giảm có thể khiến mắt bị khô và trở nên nhạy cảm

2Nguyên nhân

Giảm sản xuất nước mắt

Khi mắt không sản xuất đủ nước mắt có thể gây khô mắt. Giảm sản xuất nước mắt thường do các nguyên nhân:[1]

• Lão hoá: cơ thể già đi đồng nghĩa tuyến lệ ở mắt cũng suy giảm chức năng, không sản xuất đủ lượng nước mắt cần thiết để duy trì độ ẩm cho mắt.
• Vấn đề về sức khỏe: các bệnh tự miễn như tiểu đường, viêm khớp dạng thấp, lupus ban đỏ, xơ cứng bì hay hội chứng Sjogren, ghép tạng, bệnh Sacoit, rối loạn tuyến giáp, thiếu vitamin A,... gây kích thích phản ứng viêm làm giảm tiết nước mắt.
• Sử dụng thuốc: thuốc kháng histamine, thuốc xịt thông mũi, liệu pháp thay thế hormone, thuốc chống trầm cảm, thuốc hạ huyết áp, thuốc tránh thai, thuốc trị Parkinson kìm hãm hoạt động tiết nước mắt của tuyến lệ.
• Tổn thương dây thần kinh giác mạc: do sử dụng kính áp tròng hoặc phẫu thuật mắt bằng laser làm giảm độ nhạy cảm trong việc truyền tín hiệu tiết nước mắt.

Tăng bay hơi nước mắt

Nước mắt bay hơi nhanh có thể do các nguyên nhân sau:

• Viêm bờ mi sau: do rối loạn chức năng tuyến Meibomian (tuyến nhỏ ở rìa mí mắt) làm giảm tiết lớp dầu lên bề mặt mắt khiến nước mắt bị bay hơi nhanh và không duy trì được độ ẩm cần thiết.
• Ít chớp mắt: thường do bệnh Parkinson hoặc khi tập trung đọc sách, lái xe, làm việc với máy tính,...
• Các vấn đề về mí mắt: mí mắt hướng ra ngoài (ectropion) và mí mắt hướng vào trong (quặm) khiến nước mắt không chảy đúng vào lỗ mắt và gây khô mắt.
• Chất bảo quản trong thuốc nhỏ mắt tại chỗ: phổ biến nhất là hoạt chất Benzalkonium chloride có thể gây kích ứng mắt, làm mất ổn định màng nước mắt nếu dùng trong thời gian dài.
• Môi trường sống và làm việc: gió, khói, không khí khô làm đẩy nhanh tốc độ bay hơi của nước mắt và môi trường làm việc hoặc học tập với các thiết bị điện tử liên tục.

Khô mắt chủ yếu do giảm sản xuất nước mắt và tăng tốc độ bay hơi nước mắt

3Các triệu chứng khô và mỏi mắt

Khi bị khô và mỏi mắt, bệnh nhân có thể sẽ cùng lúc gặp phải những triệu chứng như sau:

• Đỏ mắt, mắt cảm thấy nhức, ngứa, nóng, lộm cộm như có vật lạ trong mắt....
• Thị lực giảm hoặc không ổn định, lúc mờ lúc rõ.
• Tăng tiết chất nhầy và nước mắt để bù trừ thiếu hụt dẫn đến chảy nước mắt sống, rất thường gặp ở người lớn tuổi.
• Nhạy cảm với ánh sáng, có cảm giác sợ ánh sáng, khi ở trong môi trường ánh sáng mạnh phải nheo mắt.
• Khó nhắm mở mắt, có hiện tượng mi mắt và nhãn cầu dính vào nhau mỗi khi chớp mắt.
• Đau đầu, mỏi cổ, khó tập trung.
• Mắt cảm giác căng, khó chịu và càng tăng lên mỗi khi đọc sách báo hay xem TV.

4Các bệnh liên quan

Những người bị mắc các bệnh về mắt hoặc các bệnh lý toàn thân gây suy giảm miễn dịch sau đây có nguy cơ cao bị khô mắt:

• Tiểu đường: lượng đường trong máu tăng cao trong thời gian dài làm hỏng các dây thần kinh hỗ trợ cấu trúc mắt dẫn đến giảm sản xuất nước mắt. Tình trạng nặng có thể làm hỏng giác mạc, gây mù loà.
• Viêm khớp dạng thấp: đặc trưng bởi quá trình viêm mạn tính gây ảnh hưởng đến dây thần kinh mắt, làm giảm tiết nước mắt.
• Hội chứng Sjogren: thường xảy ra ở người bị viêm khớp dạng thấp, gây tác động chủ yếu lên tuyến lệ và tuyến nước bọt, khô mắt có thể tiến triển nặng hình thành những vết loét trên mắt.
• Lupus ban đỏ: gây kích hoạt phản ứng viêm, làm tổn thương tuyến lệ dẫn đến giảm sản xuất nước mắt.
• Tổn thương tuyến giáp: chủ yếu do tuyến giáp hoạt động quá mức khiến mắt bị co rút và lồi, làm tăng nguy cơ tiếp xúc với gió, bụi và trở nên nhạy cảm.
• Viêm bờ mi mắt: do sự thiếu hụt hoặc dư thừa lượng dầu khi các tuyến dầu hoạt động quá mức gây tắc nghẽn tại mi mắt.

Khô mắt có thể là triệu chứng của một số bệnh lý suy giảm miễn dịch

5Biến chứng nguy hiểm

• Nhiễm trùng mắt: khi mắt không có đủ nước mắt cần thiết để bảo vệ, mắt dễ dàng bị vi khuẩn tấn công vào giác mạc, kết mạc hoặc các khu vực xung quanh mắt gây viêm, thậm chí giảm thị lực.
• Gây ra các bệnh về mắt: tình trạng khô mắt lâu dần có thể gây khô mắt mạn tính dẫn đến viêm, mài mòn bề mặt giác mạc, loét giác mạc và giảm thị lực.
• Chất lượng cuộc sống giảm sút: khô mắt gây ảnh hưởng đến sinh hoạt hằng ngày như đọc sách, nhoè mắt, hoa mắt khi có ánh sáng,...

Khô mắt có thể tiến triển thành các biến chứng nghiêm trọng nếu không điều trị kịp thời

6Cách chẩn đoán

Để xác định nguyên nhân gây khô mắt, bác sĩ có thể thực hiện các quy trình kiểm tra và xét nghiệm bao gồm:

• Khám mắt toàn diện: thăm hỏi bệnh sử sức khỏe tổng thể và sức khỏe mắt, từ đó xác định nguyên nhân gây khô mắt do tác nhân nào để điều trị hiệu quả.
• Kiểm tra lượng nước mắt: xét nghiệm nước mắt Schirmer được thực hiện bằng cách đo lượng nước mắt thấm vào miếng băng đặt dưới mí mắt dưới của bạn. Hoặc thử nghiệm chỉ đỏ phenol với một sợi chỉ chứa thuốc nhuộm nhạy cảm với pH trong nước mắt, được đặt trên mí mắt dưới. Lượng nước mắt sẽ được đo dựa trên sự thay đổi màu của thuốc nhuộm.
• Kiểm tra chất lượng nước mắt: bác sĩ sử dụng thuốc nhỏ mắt có chứa thuốc nhuộm chuyên dụng để xác định tình trạng bề mặt giác mạc thông qua sự thay đổi màu sắc của thuốc nhuộm trên giác mạc và đo thời gian trước khi nước mắt bay hơi.
• Kiểm tra độ thẩm thấu nước mắt: bằng cách đo các thành phần trong nước mắt bao gồm các hạt và nước. Ở triệu chứng khô mắt, lượng nước và hạt sẽ ít hơn so với đôi mắt khỏe mạnh.

Bác sĩ có thể thực hiện các kiểm tra và xét nghiệm để chẩn đoán chính xác

7 Khi nào cần gặp bác sĩ?

Các dấu hiệu cần gặp bác sĩ

Khi có các dấu hiệu và triệu chứng khô mắt kéo dài như ngứa đỏ, nhìn mờ, cộm mắt, mỏi mắt, mắt trở nên nhạy cảm có thể xuất hiện và không có dấu hiệu thuyên giảm hoặc đau ảnh hưởng đến sinh hoạt hằng ngày thì hãy đến gặp bác sĩ để được thăm khám.

Lưu ý, không nên tự dùng thuốc uống hoặc các thuốc nhỏ mắt không rõ nguồn gốc vì có thể dẫn đến những biến chứng nguy hiểm, luôn thăm khám bác sĩ để có chẩn đoán và phác đồ điều trị chính xác nhất.

Nơi khám chữa bệnh về mắt

Nếu gặp các dấu hiệu như trên, bạn có thể đến các cơ sở y tế gần nhất, các phòng khám chuyên khoa Nhãn khoa hoặc bất kỳ bệnh viện đa khoa tại nơi cư trú để được thăm khám và tư vấn điều trị.

Bạn có thể tham khảo một số cơ sở y tế uy tín sau để được chữa trị triệt để triệu chứng khô mắt một cách an toàn và hiệu quả:

• Tp. Hồ Chí Minh: Bệnh viện Mắt TPHCM, Bệnh viện Mắt Sài Gòn, Khoa mắt Bệnh viện Trưng Vương,...
• Hà Nội: Bệnh viện Mắt Trung ương, Bệnh viện Mắt Quốc tế DND, Bệnh viện Mắt Kỹ thuật cao Hà Nội (Hitec),...

8Các phương pháp chữa khô và nhức mỏi mắt

Sử dụng thuốc

• Thuốc kháng sinh: thuốc nhỏ mắt, thuốc mỡ có chứa kháng sinh như: thuốc mỡ tra mắt Oflovid 0.3% (Ofloxacin), dung dịch nhỏ mắt Cravit 0.5% (Levofloxacin),.. được sử dụng khi xảy ra viêm mí mắt do vi khuẩn. Đặc biệt khi bạn có nguy cơ nhiễm trùng mắt hoặc bị đau mắt đỏ.
• Thuốc corticosteroid: hỗn dịch nhỏ mắt Pred Forte 1%, dung dịch nhỏ mắt Tobrex 0.3%,... dùng để kiểm soát tình trạng viêm giác mạc. Tuy nhiên, corticosteroid không nên sử dụng lâu dài do sự xuất hiện của các tác dụng phụ.
• Miếng chèn mắt: khi sử dụng nước mắt nhân tạo không hiệu quả, bạn có thể sử dụng miếng chèn mắt nhỏ như một hạt gạo, đặt vào giữa mí mắt dưới và nhãn cầu của bạn. Dùng mỗi ngày một lần. Miếng chèn từ từ hòa tan và giải phóng hoạt chất giúp giữ ẩm mắt của bạn.
• Thuốc kích thích chảy nước mắt: Các loại thuốc nhóm cholinergic như Pilocarpine, Cevimeline giúp tăng phản xạ tiết nước mắt của tuyến lệ.
• Huyết thanh tự thân: được sử dụng nếu có các triệu chứng khô mắt nghiêm trọng mà không đáp ứng với bất kỳ phương pháp điều trị nào. Đây là loại thuốc nhỏ mắt được tạo ra từ một mẫu máu của bạn đã được loại bỏ các tế bào hồng cầu và trộn với dung dịch muối.
• Thuốc xịt mũi: Varenicline (Tyrvaya) giúp tăng tiết nước mắt, được dùng để điều trị khô mắt. Varenicline được dùng hai lần một ngày, mỗi lần một nhát xịt vào mỗi lỗ mũi.
• Sử dụng nước muối sinh lý và nước mắt nhân tạo.

Sử dụng thuốc là phương pháp phổ biến trong điều trị khô mắt

Phương pháp khác

• Đóng ống dẫn nước mắt: các ống dẫn nước mắt có thể được đóng một phần hoặc hoàn toàn bằng các nút silicon nhỏ để giảm lượng nước mắt được dẫn ra ngoài, giúp hạn chế tình trạng nước mắt bay hơi quá nhanh.
• Sử dụng kính áp tròng chuyên biệt: để bảo vệ bề mặt của mắt và giữ độ ẩm cần thiết, bạn có thể hỏi ý kiến bác sĩ về việc sử dụng kính áp tròng củng mạc hoặc kính áp tròng băng (trị liệu) được thiết kế dành riêng cho những người bị khô mắt.
• Thông tắc các tuyến dầu: bằng cách chườm ấm, đắp mặt nạ mắt mỗi ngày hoặc sử dụng thiết bị xung nhiệt có thể giúp làm sạch các tuyến dầu bị tắc.
• Liệu pháp ánh sáng và massage mí mắt: sử dụng ánh sáng cường độ cao, sau đó xoa bóp mí mắt có thể làm giảm triệu chứng ở những người bị khô mắt nghiêm trọng.

Một số phương pháp khác có thể được sử dụng để điều trị đồng thời việc dùng thuốc

9Biện pháp phòng ngừa

Hãy lưu ý những tác nhân gây ra triệu chứng khô mắt của bạn nếu không may gặp phải để có những biện pháp phòng ngừa hiệu quả:[2]

• Tránh luồng gió thổi trực tiếp vào mắt: không hướng máy sấy tóc, máy điều hòa không khí hoặc quạt vào mắt của bạn. Sử dụng kính chắn bảo hộ khi đi đường để bảo vệ mắt để tránh khói bụi, khói thuốc lá,...
• Lưu ý môi trường: bổ sung độ ẩm cho không khí khô trong nhà vào mùa khô hanh bằng máy tạo độ ẩm hoặc thường xuyên chớp mắt ở môi trường khô như trong máy bay, phòng lạnh.
• Để mắt nghỉ ngơi: hãy để mắt thư giãn sau một ngày dài làm việc. Tháo kính áp tròng nếu bạn đã đeo cả ngày và nhắm mắt lại trong vài phút hoặc chớp mắt liên tục trong vài giây giúp đảm bảo độ ẩm cần thiết cho mắt.
• Đặt màn hình máy tính dưới tầm mắt: để bạn không mở to mắt, giúp hạn chế sự bay hơi của nước mắt giữa các lần chớp mắt.
• Sử dụng nước mắt nhân tạo: nếu bạn bị khô mắt mạn tính hoặc sau phẫu thuật mắt hãy sử dụng nước mắt nhân tạo để giữ độ ẩm cho mắt, hạn chế giác mạc tiếp xúc trực tiếp với môi trường.

Lưu ý tác nhân gây ra triệu chứng khô mắt để có thể phòng ngừa hiệu quả

Khô và nhức mỏi mắt có thể dẫn đến nhiễm trùng và gây ra các bệnh liên quan đến mắt, vì vậy nên được điều trị sớm để không ảnh hưởng chất lượng cuộc sống. Hy vọng bài viết giúp bạn có thêm kiến thức hữu ích, hãy chia sẻ cho người thân và bạn bè để cùng sở hữu một đôi mắt khỏe mạnh!