Cây cứt quạ: Tác dụng, cách dùng và bài thuốc trị bệnh

Cây cứt quạ là một loại thảo dược có cái tên khá đặc biệt nhưng lại mang đến tác dụng vượt trội trong việc hỗ trợ phục hồi sức khỏe sau tai biến và bồi bổ cho phụ nữ sau sinh. Hãy theo dõi bài viết sau để tìm hiểu nhiều hơn về những tác dụng tuyệt vời của cây cứt quạ, bạn nhé!

1Giới thiệu chung về cây cứt quạ

Cây cứt quạ là gì?

Tên gọi khác: Dây cứt quạ lá nguyên, Mướp đất, Khổ qua rừng.

Tên khoa học: Gymnopetalum integrifolium (Roxb.) Kurz.

Họ: Bầu bí (Cucurbitaceae).

Mô tả đặc điểm thực vật của cây cứt quạ:

• Thân cây: Thuộc loại thân thảo, mọc bò, dài 1 - 2m, thân mảnh, phân nhánh nhiều, có cạnh và khía rãnh nhỏ, phủ lông ngắn.
• Tua cuốn: Dạng đơn, giúp cây bám vào vật xung quanh.
• Lá: Mọc so le, phiến lá hình 5 cạnh hoặc chia 3 thùy. Mép lá gợn sóng, gốc lá hình tim, đầu nhọn. Mặt lá nhám (dài 4 - 6 cm, rộng 3 - 5 cm), có lông cứng và tuyến nhỏ.
• Cuống lá: Dài 3 - 4 cm, phủ lông thưa.
• Hoa đực: Mọc thành cụm ở nách lá. Một cụm có 1 hoa cuống ngắn, cụm khác có 3 - 8 hoa cuống dài. Tràng hoa trắng, 5 cánh, xòe rộng, nhị dính ở ống tràng, dạng cong chữ S.
• Hoa cái: Mọc đơn lẻ ở nách lá, cuống ngắn (1 - 4 cm), kích thước nhỏ hơn hoa đực, bầu thuôn dài và có lông.
• Quả: Hình bầu dục, dài 3 - 5 cm, thót gốc, có 10 sóng cạn. Khi chín, quả có màu đỏ và chứa nhiều hạt màu nâu, hình bầu dục, dài 7 - 8 mm. Quả non ăn được nhưng quả chín độc.

Bộ phận dùng làm thuốc: Lá và rễ của cây cứt quạ.

Cây cứt quạ là loài cây thuộc họ Bầu bí - thân thảo mọc bò

Thành phần hóa học của cây cứt quạ

Cây cứt quạ chứa nhiều thành phần hóa học đa dạng, bao gồm:

• Hợp chất đắng: Diglyceride cucurbitane monodesmosidic.
• Các thành phần khác: Neolignan, axit nucleic, terpenoid, cerebroside, axit béo và các hợp chất phenolic.

Những thành phần này đóng vai trò quan trọng trong việc thể hiện dược tính của cây - điển hình là khả năng giải độc, chống viêm và bồi bổ sức khỏe.

Cây cứt quạ chứa nhiều hoạt chất có khả năng giải độc, chống viêm và bồi bổ sức khỏe

Các loại cây cứt quạ phổ biến nhất

Chi Dây cứt quạ (Gymnopetalum) từng được phân loại phức tạp do sự biến đổi hình thái ở các vùng sinh thái khác nhau. Qua các giai đoạn lịch sử, có ít nhất 20 tên khoa học khác nhau được dùng để chỉ các loài thuộc chi này.

Hiện nay, nhờ phân tích di truyền phân tử, chi Dây cứt quạ đã được xác định gồm 4 loài chính:

• Dây cứt quạ lá nguyên: Gymnopetalum integrifolium.
• Dây cứt quạ lá khía: Gymnopetalum cochinchinense (Lour.) Kurz.
• Dây cứt quạ quả lớn: Trichosanthes tricuspidata Lour.
• Dây cứt quạ Viển Đông: G. Orientale WJ de Wilde & Duyfjes.

Cây cứt quạ được chia thành 4 loài chính: Dây cứt quạ lá nguyên, lá khía, quả lớn, Viển Đông

2Các tác dụng của cây cứt quạ đối với sức khỏe

Kháng khuẩn, kháng nấm

Cây cứt quạ đã được mang đi nghiên cứu về khả năng kháng khuẩn trên 5 vi khuẩn gây bệnh phổ biến: Streptococcus mutans, Streptococcus pyogenes, Vibrio cholerae, Shigella flexneri, Salmonella typhi. Kết quả, chiết xuất methanol từ lá cây cứt quạ cho hiệu quả cao nhất với vùng ức chế lớn nhất (16,66mm) đối với Streptococcus pyogenes.[1]

Thực chất, lá cây cứt quạ chứa rất nhiều hoạt chất có khả năng kháng nấm và kháng khuẩn mạnh bao gồm tannin, saponin, flavonoid, glycoside và các hợp chất phenolic.[2]

Cây cứt quạ có tác dụng kháng nấm và kháng khuẩn mạnh

Giảm đau

Trong hệ thống y học truyền thống của các nước Đông Nam Á, đặc biệt là Lào, các loại thảo dược được phân loại theo vị và tác dụng dược lý của chúng. Trong đó, cây cứt quạ có vị đắng.

Vị đắng của cây cứt quạ không chỉ giúp giải nhiệt và loại bỏ độc tố trong cơ thể mà còn có tác dụng giảm đau, đặc biệt trong các trường hợp sốt cao và nhiễm trùng. Theo lý thuyết y học truyền thống, các cây thuốc có vị đắng có thể giúp hạ sốt bằng cách làm mát cơ thể, đặc biệt là khi cơ thể có dấu hiệu của viêm hoặc đau nhức.[3]

Cây cứt quạ có tác dụng chống viêm và giảm đau

Cải thiện hệ tiêu hóa

Cây cứt quạ đã được sử dụng rộng rãi trong y học truyền thống để cải thiện các vấn đề liên quan đến hệ tiêu hóa. Các nghiên cứu hiện đại cũng cho thấy cây cứt quạ là một trong những loại thảo dược có khả năng hỗ trợ điều trị rối loạn tiêu hóa hiệu quả, bao gồm các vấn đề như đầy hơi, đau bụng, táo bón và kích thích sự thèm ăn.

Theo một nghiên cứu, cây cứt quạ có mức độ tin cậy (ICF) lên đến 90.91%, điều này cho thấy khả năng chữa bệnh trên thực tế của loại cây này tương ứng các kiến thức được biết từ dân gian.[4]

Cây cứt quạ giúp cải thiện các triệu chứng rối loạn tiêu hóa

Ổn định đường huyết

Trong nghiên cứu, hỗn hợp chiết xuất rễ cây cứt quạ cùng với rễ các loại thảo dược khác đã cho thấy khả năng ức chế enzyme αlpha-glucosidase (enzyme đóng vai trò quan trọng trong việc phân hủy carbohydrate thành glucose). Vì vậy, việc ức chế enzyme này giúp làm giảm tốc độ hấp thụ glucose vào máu, từ đó hỗ trợ kiểm soát lượng đường trong máu.

Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, phần thân hoặc các bộ phận trên mặt đất của cây cứt quạ có thể thay thế phần rễ trong công thức, thậm chí khả năng ức chế αlpha-glucosidase còn mạnh hơn.[5]

Cây cứt quạ giúp kiểm soát lượng đường huyết duy trì ổn định

Chống oxy hóa, ngăn ngừa ung thư

Các chiết xuất từ cây cứt quạ, đặc biệt là chiết xuất acetone và methanol đã thể hiện khả năng chống oxy hóa mạnh nhờ vào sự hiện diện của flavonoid và flavonol. Các hợp chất phenolic giúp loại bỏ các gốc tự do gây hại trong cơ thể và làm sự giảm tổn thương tế bào do stress oxy hóa.[6][7]

Mặt khác, các gốc tự do cũng là một trong những yếu tố thúc đẩy quá trình phát triển của ung thư. Do đó, các chất chống oxy hóa trong cây cứt quạ rất có tiềm năng để hỗ trợ ngăn ngừa ung thư.

Cây cứt quạ chứa nhiều hoạt chất có khả năng chống oxy hóa

Tốt cho phụ nữ sau sinh

Cây cứt quạ có tác dụng hỗ trợ điều trị viêm tử cung và các vấn đề liên quan đến hư thai. Sau khi sảy thai, phụ nữ có thể uống nước chiết xuất từ cây cứt quạ để giúp phục hồi tử cung nhanh chóng và cải thiện cảm giác thèm ăn.

Các tác dụng trên còn giúp phụ nữ sinh con thiếu tháng hoặc bị sốt sau sinh nhanh chóng phục hồi sức khỏe và cải thiện sức đề kháng.

Cây cứt quạ giúp phụ nữ sau sinh phục hồi sức khỏe nhanh chóng hơn

Giải độc cơ thể

Trong Đông y, nước quả cứt quạ đun sôi có tác dụng trung hòa hoặc vô hiệu hóa độc tố trong cơ thể, giúp giải độc và thanh lọc hiệu quả. Khả năng này không chỉ hỗ trợ cải thiện chức năng tiêu hóa mà còn giúp nuôi dưỡng làn da mịn màng.

Bên cạnh đó, cây cứt quạ còn được người dân sử dụng để khử độc nguồn nước trong sinh hoạt, đặc biệt là nước giếng, nhờ vào khả năng khử độc mạnh.

Chiết xuất cây cứt quạ có tác dụng giải độc, thanh lọc cơ thể

Hỗ trợ phục hồi sau tai biến

Cây cứt quạ có tác dụng hỗ trợ cải thiện tình trạng liệt chân tay sau tai biến, đặc biệt là khi kết hợp với các dược liệu khác như hạt mã tiền.Tuy nhiên, bài thuốc này chỉ được sử dụng ngoài da và tuyệt đối không được uống, vì hạt mã tiền chứa độc tố có thể gây nguy hiểm đến tính mạng nếu dùng sai cách.

Cây cứt quạ có tác dụng phục hồi sức khỏe sau tai biến

3Hướng dẫn cách sử dụng cây cứt quạ an toàn, hiệu quả

Cây cứt quạ được sử dụng trong nhiều bài thuốc để điều trị các vấn đề sức khỏe khác nhau.

• Toàn cây được dùng để cắt cơn ho có đờm, với liều lượng từ 30 đến 60g sắc uống mỗi ngày.
• Cành lá non của cây cứt quạ có thể được sử dụng làm rau (luộc hoặc nấu canh).
• Quả của cây cứt quạ tuy có độc nhưng khi còn non có thể ăn được.
• Nước sắc lá được dùng để giải độc khi bị ngộ độc và chống co giật sau khi sảy thai.
• Nước sắc lá cũng được dùng để giải độc khi bị ngộ độc từ quả cây cứt quạ chín.
• Nước ép từ lá tươi đã rửa sạch, có thể nhỏ vào mắt để chữa đau mắt.
• Rễ tươi của cây cứt quạ được nghiền nát và hòa với nước nóng để xoa bóp lên những vùng bị đau hoặc chân tay bị teo. Nếu dùng rễ khô, chúng sẽ được nghiền thành bột và cũng trộn với nước nóng.

Toàn bộ cây cứt quạ đều có thể sử dụng làm thuốc (trừ quả chín)

4Một số bài thuốc có sử dụng cây cứt quạ

Bài thuốc phục hồi sau tai biến

Bệnh nhân bị tê liệt chân tay sau đột quỵ có thể áp dụng bài thuốc sau để phục hồi và cải thiện sức khỏe.

Các bước thực hiện bài thuốc phục hồi sau tai biến:

• Dây cứt quạ tươi được rửa sạch, băm nhỏ và trộn với 4 - 8 hạt mã tiền tươi đã băm nhỏ.
• Sau đó, đổ một lượng giấm vừa đủ để làm ẩm hỗn hợp dây cứt quạ và hạt mã tiền.
• Cho hỗn hợp trên vào chảo gang, đảo nóng nhưng tránh để thuốc quá khô.
• Sau khi sao nóng, hỗn hợp thuốc được cho vào khăn sạch, quấn gọn và bó vào phần cơ thể đang bị tê liệt. Lưu ý không để thuốc quá nóng để tránh bị bỏng. Nếu thuốc nguội, bạn có thể sao nóng lại rồi đắp tiếp.
• Mỗi liệu trình kéo dài từ 3 - 5 ngày, mỗi ngày thực hiện 3 lần. Lưu ý mỗi liệu trình cần cách nhau một ngày và kiên trì sử dụng cho đến khi phục hồi hoàn toàn.

Lưu ý: Bài thuốc này chỉ được sử dụng ngoài da và không nên uống do hạt mã tiền có độc.

Cây cứt quạ kết hợp với mã tiền sẽ hỗ trợ trị tê liệt chân tay sau đột quỵ

Bài thuốc giúp mát gan, giải độc

Mỗi ngày, bạn có thể hái một nhúm dây cứt quạ, rửa sạch và cắt nhỏ, sau đó sắc lấy nước uống. Bài thuốc này giúp thanh lọc cơ thể và hỗ trợ cải thiện chức năng gan, đồng thời làm dịu mát cơ thể.

Bài thuốc trị đau nhức mình mẩy

Bạn có thể dùng rễ dây cứt quạ, dã nát và pha với nước ấm. Sau đó, dùng hỗn hợp này để xoa và chà xát vào những vùng cơ thể bị đau nhức. Bài thuốc này giúp làm dịu cơn đau và tăng cường lưu thông máu, hỗ trợ phục hồi nhanh chóng.

Cây cứt quạ được dùng trong bài thuốc trị đau nhức mình mẩy

5Lưu ý khi sử dụng cây cứt quạ

Khi sử dụng cây cứt quạ để chữa bệnh, người dùng cần lưu ý một số điểm quan trọng để đảm bảo an toàn và hiệu quả. Dưới đây là những lời khuyên cho bạn:

• Tham khảo ý kiến bác sĩ: Trước khi áp dụng bất kỳ bài thuốc nào từ cây cứt quạ, bạn nên tham khảo ý kiến của thầy thuốc hoặc bác sĩ để đảm bảo phù hợp với tình trạng sức khỏe của mình.
• Sử dụng đúng cách: Sử dụng bài thuốc đúng mục đích, đúng hướng dẫn, không lạm dụng. Tránh sử dụng cây cứt quạ trong thời gian dài và cần theo dõi thường xuyên diễn biến sức khỏe trong suốt quá trình điều trị để tránh các tác dụng không mong muốn.
• Mẹo: Vì cây cứt quạ có vị đắng nên bạn có thể pha với nước dừa để dễ uống hơn.
• Quả cây cứt quạ khi chín có độc: Quả cây cứt quạ có thể ăn được khi còn xanh, nhưng khi quả chín sẽ có độc, vì vậy tuyệt đối không ăn quả khi đã chín.

Khi chín, quả cây cứt quạ có độc nên không được ăn

Hy vọng qua bài viết này, bạn đã hiểu rõ hơn về các tác dụng của cây cứt quạ và biết cách sử dụng hiệu quả để chăm sóc sức khỏe. Đừng quên chia sẻ thông tin hữu ích này đến gia đình và bạn bè của bạn nhé!