6 loại thuốc chống trầm cảm và một số lưu ý trước khi dùng thuốc

Trầm cảm là một căn bệnh tiềm ẩn liên quan tới cảm xúc tiêu cực mà nhiều người mắc phải. Trong đó nhiều trường hợp đã được bác sĩ yêu cầu phải sử dụng thuốc điều trị trầm cảm. Hãy cùng tìm hiểu các loại thuốc chống trầm cảm phổ biến hiện nay và lưu ý khi sử dụng nhé!

Trầm cảm là một loại rối loạn tâm trạng có thể điều trị khỏi

1Thuốc chống trầm cảm là gì?

Thuốc chống trầm cảm là những loại thuốc được phát triển để điều trị trạng thái trầm cảm. Những thuốc này có thể làm giảm các triệu chứng như buồn bã, mất ngủ, cảm giác kiệt sức, thiếu tập trung.

Có nhiều loại thuốc chống trầm cảm khác nhau. Mỗi loại thuốc có cơ chế hoạt động riêng biệt và tác động lên hệ thống thần kinh để cải thiện tình trạng tinh thần.[1]

Thuốc chống trầm cảm làm giảm các triệu chứng buồn bã, mất ngủ, thiếu tập trung

2Cơ chế hoạt động của thuốc chống trầm cảm

Thuốc chống trầm cảm thường được sử dụng để điều trị trầm cảm và một số rối loạn sức khỏe tâm thần khác. Bằng nhiều cơ chế khác nhau, thuốc giúp làm tăng các chất dẫn truyền thần kinh trong não như serotonin, norepinephrine và dopamine gây cảm giác hưng phấn, giảm ý nghĩ tiêu cực.[2]

Thuốc chống trầm cảm tăng các chất dẫn truyền thần kinh

3Các loại thuốc chống trầm cảm

Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI)

Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin (SSRI) là một loại thuốc chống trầm cảm được sử dụng rộng rãi hiện nay. SSRI hoạt động bằng cách tăng cường sự hiện diện của chất dẫn truyền thần kinh serotonin trong hệ thống thần kinh trung ương.

Một số loại thuốc chống trầm cảm nhóm SSRI là: citalopram, escitalopram, fluoxetine, paroxetine,…Mặc dù an toàn nhưng SSRI vẫn gây ra một số tác dụng phụ ở mức nhẹ như: Buồn nôn, tiêu chảy, tim đập nhanh, tăng cân, giảm ham muốn,…[3]

Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc được sử dụng rộng rãi

Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin và norepinephrine (SNRI)

SNRI dù chỉ mới được đưa vào sử dụng nhưng có hiệu quả tương đối cao. SNRI hoạt động bằng cách tăng cường sự hiện diện của hai chất dẫn truyền thần kinh chính là serotonin và norepinephrine trong hệ thống thần kinh trung ương.

Một số loại thuốc chống trầm cảm nhóm SNRI là: duloxetine, venlafaxine,… Tác dụng phụ khi sử dụng nhóm SNRI: đau đầu, ngủ không sâu giấc, buồn nôn, rối loạn chức năng tình dục.[3]

Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin và norepinephrine có hiệu quả cao

Thuốc chống trầm cảm ba vòng (TCAs)

TCAs là một trong những nhóm thuốc thế hệ đầu tiên trong điều trị trầm cảm. TCAs hoạt động bằng cách ức chế tái hấp thu chất dẫn truyền thần kinh serotonin và norepinephrine trong khe hở "synapse" (là khoảng cách giữa các tế bào thần kinh) trong hệ thống thần kinh trung ương.

Một số loại thuốc chống trầm cảm nhóm TCAs là: amitriptyline, amoxapine, clomipramine, doxepin,… Tác dụng phụ có thể gặp khi sử dụng TCAs: khô miệng, tim đập nhanh, táo bón, mất ngủ, tăng cân.[3]

TCAs là một trong những nhóm thuốc đầu tiên điều trị trầm cảm

Thuốc ức chế monoamine oxidase (MAOIs)

MAOIs ức chế monoamine oxidase, là một enzyme tham gia vào quá trình phân hủy một số chất truyền thần thần kinh. Việc ức chế enzyme này làm tăng nồng độ serotonin, norepinephrine và dopamine trong não, giúp cải thiện tâm trạng. MAOIs thường được lựa chọn nếu SSRIs không có tác dụng.

Một số loại thuốc chống trầm cảm nhóm MAOIs là: phenelzine, tranylcypromine, isocarboxazid selegiline,… Tác dụng phụ thường gặp của MAOIs là: buồn nôn, khô miệng, tiêu chảy, táo bón, mất ngủ, choáng váng.[3]

Phenelzine thuộc nhóm thuốc ức chế monoamine oxidase (MAOIs)

Thuốc chống trầm cảm không điển hình

Các loại thuốc chống trầm cảm này được gọi là không điển hình vì chúng không thuộc loại thuốc chống trầm cảm thông thường. Cơ chế tác dụng của các loại thuốc nhóm này tùy thuộc vào từng loại thuốc cụ thể.

• Trazodone: Trazodone hoạt động chủ yếu bằng cách tăng mức serotonin trong não bằng cách ức chế tái hấp thu serotonin và ảnh hưởng thụ động đến các tế bào tạo serotonin.
• Mirtazapine: tăng cường tác động của serotonin và norepinephrine bằng cách ức chế quá trình phân hủy. Ngoài ra, thuốc này còn tăng cường tác động của histamin và có tác động thụ động alpha-2 adrenergic.
• Vortioxetine: Hoạt động bằng cách kết hợp nhiều cơ chế tác dụng, bao gồm tăng cường tác động của serotonin, norepinephrine và dopamine thông qua việc ức chế tái hấp thu và một số cơ chế khác chưa rõ ràng.
• Vilazodone: Kết hợp cả hai cơ chế tác dụng của SSRI và chủ vận agonist tới một loại thụ thể serotonin (5-HT1A) trong não. Điều này làm tăng mức serotonin và ảnh hưởng đến các tế bào thần kinh serotonin khác.
• Bupropion: Hoạt động bằng cách tăng mức norepinephrine và dopamine trong hệ thống thần kinh trung ương.

Tác dụng phụ thường gặp của nhóm chống trầm cảm không điển hình là:

• Bupropion gây bồn chồn.
• Mirtazapine gây tăng cân.
• Vortioxetine gây buồn nôn, táo bón, tiêu chảy, giảm ham muốn.[4]

Trazodone thuộc nhóm thuốc chống trầm cảm không điển hình

Thuốc điều hòa serotonin (cơ chế chẹn thụ thể 5-HT2 và ức chế tái hấp thu 5-HT)

Các thuốc điều hòa serotonin như trazodone, mirtazapine có tác dụng chống trầm cảm, giảm lo âu nhưng không gây rối loạn chức năng tình dục. Trazodone có tác dụng an thần rất tốt nên thường được sử dụng ở liều chống trầm cảm. Trong khi đó, mirtazapine dung nạp tốt mặc dù gây ngủ và tăng cân.[5]

4Cách lựa chọn thuốc chống trầm cảm

Theo chỉ định bác sĩ

Để lựa chọn thuốc chống trầm cảm, bác sĩ sẽ:

• Đánh giá tình trạng sức khỏe và tâm lý của bạn.
• Xem xét loại trầm cảm và triệu chứng đi kèm.
• Xem xét cơ chế tác dụng của thuốc.
• Kiểm tra tương tác thuốc với các loại khác.[6]

Cần tuân thủ chỉ định của bác sĩ khi lựa chọn thuốc chống trầm cảm

Chống chỉ định

Dưới đây là một số chống chỉ định thông thường cho từng loại thuốc chống trầm cảm chính:

• SSRIs: Không nên được sử dụng cùng lúc với MAOIs vì có nguy cơ gây hội chứng serotonin. Người có tiền sử dị ứng hoặc tăng mẫn cảm với bất kỳ thành phần nào trong thuốc không nên sử dụng chúng.
• SNRIs: Người có các vấn đề tim mạch nghiêm trọng, có nguy cơ tăng huyết áp không kiểm soát hoặc có tiền sử bệnh glaucoma thường không nên sử dụng SNRIs.
• MAOIs: Có thể tương tác nguy hiểm với một số loại thực phẩm như phô mai, thịt đóng hộp. MAOIs không nên dùng đồng thời với nhiều loại thuốc khác, đặc biệt là các loại thuốc ức chế tái hấp thu serotonin (SSRIs, SNRIs) và thuốc ức chế norepinephrine (TCAs), vì có thể gây hội chứng serotonin.
• TCAs: Không nên sử dụng cho người có tiền sử glaucom, gây tăng nhịp tim và gây nguy cơ rối loạn nhịp tim ở người có bệnh tim mạch nghiêm trọng, tăng áp lực trong mắt và không nên sử dụng cho người có tiền sử glaucoma.[6]

Sử dụng cùng lúc SSRIs và MAOIs có thể gây hội chứng serotonin

Mang thai và cho con bú

Nguy cơ về dị tật bẩm sinh và các vấn đề khác với trẻ sơ sinh đối với mẹ bầu dùng thuốc chống trầm cảm thường thấp. Tuy nhiên, một số loại thuốc chống trầm cảm như paroxetine không được khuyến khích sử dụng khi mang thai.

Hãy tham khảo ý kiến bác sĩ nếu bạn có ý định sử dụng thuốc chống trầm cảm khi đang mang thai và cho con bú.[4]

Phụ nữ có thai nên hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng thuốc chống trầm cảm

Tương tác thuốc

Một số thuốc chống trầm cảm có thể gây phản ứng nguy hiểm khi dùng chung với các loại thuốc khác, như:

• Thuốc chống trầm cảm MAOIs tương tác với SSRIs, SNRIs gây hội chứng serotonin.
• Khi dùng chung SSRI với Dextromethorphan thì chúng sẽ cộng hợp cùng chiều làm tăng lượng serotonin quá mức gây hội chứng serotonin.
• Khi dùng chung SSRI với thuốc giảm đau Tramadol thì chúng sẽ cộng hợp cùng chiều làm tăng lượng serotonin quá mức gây hội chứng serotonin.[4]

Các loại thuốc chống trầm cảm có thể tương tác gây phản ứng nguy hiểm

Tình trạng sức khỏe khác

Một số thuốc chống trầm cảm có thể làm trầm trọng hoặc hỗ trợ điều trị vấn đề sức khỏe nào đó cơ thể mắc phải. Ví dụ, Bupropion có thể hỗ trợ quá trình cai thuốc lá, duloxetine giảm triệu chứng đau cơ xơ hóa hoặc việc sử dụng amitriptyline để ngăn ngừa chứng đau nửa đầu.[4]

Thuốc chống trầm cảm có thể làm trầm trọng hoặc hỗ trợ điều trị vấn đề sức khỏe

Chi phí và bảo hiểm y tế

Các loại thuốc chống trầm cảm thường có chi phí đắt đỏ. Vì vậy, hãy hỏi bác sĩ về loại thuốc phù hợp với tình trạng sức khỏe và tài chính của bạn, đồng thời tìm hiểu xem liệu bảo hiểm y tế có chi trả cho loại thuốc đó hay không.[4]

Người bệnh cần tìm hiểu bảo hiểm y tế có chi trả cho loại thuốc đó hay không

5Cách sử dụng hiệu quả thuốc chống trầm cảm

Kiên nhẫn

Sau khi bác sĩ tư vấn loại thuốc phù hợp bạn cần mất 2 - 6 tuần để thấy được tác dụng của thuốc trên cơ thể. Với một số loại thuốc chống trầm cảm, bạn có thể bắt đầu dùng đúng liều lượng ngay lập tức.

Với một số loại thuốc khác, bạn có thể cần phải dần tăng liều dần dần. Hãy trò chuyện với bác sĩ của bạn về cách đối phó với các triệu chứng trầm cảm trong thời gian chờ đợi thuốc chống trầm cảm có tác dụng.[4]

Thuốc chống trầm cảm phát huy tác dụng trong 2 - 6 tuần sau khi uống

Theo dõi tác dụng phụ

Nhiều thuốc chống trầm cảm gây ra tác dụng phụ, nhưng thường sẽ giảm theo thời gian. Ví dụ, khi bắt đầu sử dụng SSRIs, bạn có thể bị khô miệng, buồn nôn, tiêu chảy, đau đầu và mất ngủ. Tuy nhiên, những tác dụng phụ này sẽ biến mất khi cơ thể của bạn thích nghi với thuốc chống trầm cảm.[4]

Thuốc chống trầm cảm có thể gây tác dụng phụ khô miệng

Kết hợp liệu pháp tâm lý

Trong nhiều tình huống, sự kết hợp giữa thuốc chống trầm cảm và liệu pháp tâm lý có thể mang lại hiệu quả cao hơn so với việc chỉ dùng thuốc. Nó cũng có khả năng giúp ngăn ngừa sự tái phát của trạng thái trầm cảm sau khi bạn đã hồi phục tâm trạng.[4]

Liệu pháp tâm lý giúp ngăn ngừa sự tái phát của trạng thái trầm cảm

Tránh rượu bia, chất kích thích

Rượu hoặc chất kích thích có thể làm giảm triệu chứng trầm cảm tạm thời, tuy nhiên, theo thời gian, chúng thường làm trầm trọng thêm các triệu chứng trầm cảm. Nếu bạn cần cai rượu hoặc ma túy, hãy liên hệ với bác sĩ để được tư vấn kịp thời.[4]

Rượu bia và chất kích thích làm trầm trọng thêm các triệu chứng trầm cảm

6Lưu ý trước khi sử dụng thuốc chống trầm cảm

Mặc dù cách sử dụng thuốc chống trầm cảm được quyết định bởi bác sĩ, nhưng bệnh nhân cần chú ý đến một số thông tin quan trọng sau đây:

• Hỏi ý kiến bác sĩ về tác dụng phụ: Nếu bạn trải qua bất kỳ triệu chứng nào như đau đầu, buồn nôn, mất ngủ, táo bón, khô miệng, hoặc sự suy giảm ham muốn khi bắt đầu dùng thuốc, hãy ngay lập tức thông báo cho bác sĩ điều trị để kiểm tra xem liệu các triệu chứng này có phải là tác dụng phụ của thuốc không.
• Đối với trẻ em: Việc sử dụng thuốc chống trầm cảm cần được theo dõi và giám sát chặt chẽ bởi người giám hộ vì có thể gây ra các triệu chứng nặng hơn như mất ngủ hoặc tăng nguy cơ có ý định tự tử.
• Đối với người cao tuổi: Người có triệu chứng trầm cảm như mất ngủ, suy giảm trí nhớ và lo lắng thường xuyên, bệnh có thể khó phát hiện. Do đó, người bệnh cần được phát hiện sớm và hạn chế việc sử dụng thuốc trong thời gian dài.
• Trường hợp không cải thiện sau 3 tháng sử dụng thuốc: Cân nhắc việc sử dụng thuốc chống trầm cảm, vì bệnh có thể trở nặng hơn hoặc thuốc có thể gây ra tác dụng phụ nghiêm trọng.
• Chọn lựa và chỉ định thuốc phù hợp với tình trạng sức khỏe hiện tại của người bệnh và các loại thuốc tâm thần đã từng và đang sử dụng. Hãy cung cấp thông tin đầy đủ cho bác sĩ để được tư vấn về loại thuốc phù hợp.
• Tránh ngưng hoặc giảm liều thuốc chống trầm cảm đột ngột, đặc biệt là với các loại thuốc có thời gian bán hủy ngắn. Nếu muốn ngưng thuốc, hãy giảm liều từ từ và từng bước để tránh gặp phải các triệu chứng như buồn nôn, đau đầu, đổ mồ hôi, co cơ, mất ngủ, tăng huyết áp và nhịp tim nhanh.[6]

Người bệnh cần liên tục tham khảo ý kiến bác sĩ trong thời gian dùng thuốc

Trên đây là những thông tin về các loại thuốc chống trầm cảm được sử dụng phổ biến hiện nay. Hy vọng những thông tin trên giúp bạn hiểu hơn về việc điều trị bệnh lý trầm cảm. Hãy chia sẻ bài viết tới người thân, bạn bè nếu thấy hữu ích nhé!