Bản lam căn: Công dụng, cách dùng và bài thuốc trị bệnh

Bản lam căn là vị thuốc được sử dụng rộng rãi trong các bài thuốc Y học cổ truyền do mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe như thanh nhiệt, giải độc,... Cùng tìm hiểu về tác dụng và cách sử dụng bản lam căn hiệu quả qua bài viết dưới đây nhé!

1Giới thiệu chung về bản lam căn

Bản lam căn là cây gì?

Bản lam căn hay bản lan căn có tên khoa học là Isatis indigotica L., thuộc họ Cải (Brassicaceae). Đây là loài cây thân thảo, có rễ hình trụ dài, mập và mang nhiều rễ phụ rất mảnh. Lá mọc so le, hình mác rộng, góc thuôn có bẹ và tai ngắn ôm thân, đầu tù. Hoa có màu vàng, 4 cánh và mọc thành cụm ở kẽ lá. Quả mọng và có hình dáng đa dạng. Trong đó gồm bộ phận củ, lá và hạt thường được sử dụng để làm thuốc.[1]

Bản lam căn được trồng nhiều ở Trung Quốc, Đài Loan, Nhật Bản. Sau đó được du nhập vào Việt Nam và trồng phổ biến tại Sa Pa, Lai Châu cũng như Viện Dược liệu ở ngoại thành Hà Nội. Loài cây này ưa sáng, ưa ẩm, phát triển tốt trên đất nương rẫy hoặc đất ruộng cao. Chúng có cách chăm sóc tương tự như rau cải hay su hào.[2]

Bản lan căn có tên khoa học là Isatis indigotica L., thuộc họ Cải (Brassicaceae)

Thành phần hóa học của bản lam căn

Mỗi bộ phận của cây bản lam căn có chứa những thành phần hóa học khác nhau như:[3]

• Lá khô: Lá cây chứa nhiều hợp chất alkaloid (indigotin, indirubin, deoxyvascinone, tryptanthrin), flavonoid(isovitexin, 6-β-D-glucopyranosyldiosmetin), steroid, vitamin và khoáng chất.
• Rễ: Rễ chứa các hợp chất như alkaloid (indigotin, isatin, indirubin, indoxyl-β-glucoside), flavonoid (neohesperidin, liquiritigenin, isoliquiritigenin, isovitexin, linarin, eupatorin), lignan, anthraquinone, sinigrin và acid amin.

Mỗi thành phần của cây bản lam căn chứa các hoạt chất khác nhau

2Tác dụng của bản lam căn theo Y học cổ truyền

Theo Y học cổ truyền, bản lam căn có tính mát. Do đó, dược liệu này thường được ứng dụng làm thuốc hạ sốt trong bệnh tinh hồng nhiệt, điều trị thương hàn, cảm, quai bị hoặc sởi.[2]

Theo Y học cổ truyền, bản lam căn có tính mát

3Tác dụng của bản lam căn theo Y học hiện đại

Kháng khuẩn

Một số dạng chiết xuất của cây mã đề đã được chứng minh là có hiệu quả trong điều trị nhiễm trùng do vi khuẩn gây ra. Cụ thể là chiết xuất nước, ethanol và n-butanol từ lá cây bản lam căn có tác dụng ức chế một số loại vi khuẩn như Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Staphylococcus albus, Streptococcus A và Streptococcus B.

Trong khi chiết xuất rễ có hiệu quả trên nhiều loại vi khuẩn khác nhau như Escherichia coli, Staphylococcus epidermidis, Pneumococcus, Haemophilus influenzae và Streptococcus.[3]

Chiết xuất từ lá cây bản lam căn có tác dụng ức chế nhiều dòng vi khuẩn khác nhau

Kháng viêm

Theo một số nghiên cứu, chiết xuất tinh dầu trong lá cây bản lam căn có tác dụng ức chế tình trạng viêm khớp do methanol gây ra ở chuột cũng như ức chế đáp ứng viêm tại chỗ do xylene gây ra trên thỏ. Ngoài ra, chiết xuất ethanol 70% có nguồn gốc từ rễ bản lam căn có thể ức chế tình trạng sưng tai do xylen gây ra ở chuột.[3]

Chiết xuất trong bản lam căn hỗ trợ chống viêm tại chỗ

Ngăn ngừa ung thư

Bản lam căn có tác dụng làm giảm nguy cơ mắc bệnh bạch cầu mạn dòng tủy cũng như chống khối u mạnh mẽ nhờ chứa hoạt chất indirubin. Ngoài ra, curdione chứa trong bản lam căn cũng cho thấy khả năng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư gan và ung thư buồng trứng, đồng thời thúc đẩy quá trình biệt hóa tế bào ung thư trở lại tế bào bình thường.

Những phát hiện này cho thấy bản lam căn có tiềm năng lớn trong việc phát triển các liệu pháp phòng ngừa và điều trị ung thư. Tuy nhiên, cần có thêm các nghiên cứu lâm sàng để đánh giá đầy đủ hiệu quả và tính an toàn của bản lam căn trong điều trị ung thư ở người.[3]

Hoạt chất indirubin và curdione chứa trong bản lam căn giúp ức chế sự phát triển của khối u

Kháng virus

Bản lam căn chứa nhiều hợp chất có khả năng chống lại các bệnh do virus gây ra. Cụ thể, các hợp chất như indigotin, sinigrin, aloe-emodin và hesperetin đã được chứng minh là có hoạt tính chống virus corona bằng cách can thiệp vào quá trình phân cắt protease của virus.

Đặc biệt, chiết xuất nước từ rễ bản lam căn còn có khả năng ức chế virus cúm gia cầm H7N9 ở người, thông qua việc ức chế hemagglutinin và ngăn chặn sự xâm nhập của virus vào tế bào vật chủ. Do đó, bản lam căn có tiềm năng ứng dụng trong việc giảm nhẹ các triệu chứng nhiễm trùng đường hô hấp do virus.[3]

Chiết xuất từ rễ của cây bản lam căn có tác dụng ức chế virus cúm gia cầm H7N9

Giúp loại bỏ nội độc tố

Chiết xuất từ lá và rễ bản lam căn đã được chứng minh là có khả năng vượt trội trong việc chống lại nội độc tố, một thành phần nguy hiểm của vi khuẩn gram âm. Điều đáng chú ý là, chiết xuất chloroform từ lá vẫn duy trì hiệu quả chống lại nội độc tố của vi khuẩn Escherichia coli ngay cả khi được pha loãng đến 64 lần.

Thêm vào đó, hiệu quả chống nội độc tố của chiết xuất rễ còn phụ thuộc vào độ pH, cụ thể là chúng hoạt động mạnh mẽ hơn trong môi trường axit.[3]

Chiết xuất bản lam căn có thể phân hủy nội độc tố của các vi khuẩn

Hỗ trợ điều trị nhiễm trùng đường hô hấp trên

Một nghiên cứu được thực hiện trên 56 người bị nhiễm trùng đường hô hấp trên đã cho thấy rằng, bộ phận rễ và hạt cây bản lam căn giúp mang lại hiệu quả điều trị lên tới 98,21% cao hơn so với nhóm chỉ được điều trị bằng Ribavirin - một loại thuốc kháng virus. Đặc biệt, khi kết hợp dược liệu này với Oseltamivir phosphate thì hiệu quả điều trị cúm A (H1N1) tăng lên đáng kể so với nhóm chỉ dùng oseltamivir phosphate.[3]

Bản lam căn hỗ trợ điều trị nhiễm trùng đường hô hấp trên

Tăng cường miễn dịch

Việc bổ sung thành phần polysaccharide từ dược liệu bản lam căn giúp nâng cao sức khỏe miễn dịch nhờ tăng trọng lượng lá lách cũng như số lượng bạch cầu và lympho. Nhờ đó, cơ thể có khả năng chống lại các tác nhân gây bệnh xâm nhập từ bên ngoài như vi khuẩn, virus, nấm một cách hiệu quả hơn.

Đồng thời, hệ miễn dịch được tăng cường cũng giúp cơ thể nhanh chóng phục hồi sau khi mắc bệnh, giảm nguy cơ tái phát và hạn chế các biến chứng nguy hiểm.[4]

Bản lam căn có tác dụng tăng cường miễn dịch

Bảo vệ tế bào gan

Theo một nghiên cứu trên 32 trường hợp vàng da do viêm gan được điều trị bằng lá của cây bản lam căn kết hợp với một số vị thuốc khác như rễ cây đan sâm, nghệ vàng và táo tàu cho thấy hiệu quả cải thiện viêm gan truyền nhiễm lên tới 94%.

Một nghiên cứu khác trên 45 bệnh nhân có viêm gan cấp tính cũng chỉ ra rằng, khi sử dụng rễ cây bản lam căn kết hợp với một số hoạt chất khác như bào tử nấm linh chi, cỏ Kochia, quả cây dành dành và rễ cây hoàng cầm giúp giảm các triệu chứng liên quan đến viêm gan 91%.[3]

Hỗ trợ điều trị mụn cóc

Một nghiên cứu trên 28 bệnh nhân mụn cóc cho thấy, bài thuốc kết hợp lá và rễ cây bản lam căn với kim tiền thảo, đại hoàng giúp 14 người khỏi hẳn, 12 người cải thiện và chỉ 2 trường hợp không hiệu quả.

Với 35 trường hợp mụn mủ lòng bàn tay và bàn chân, khi được đắp lá có vị thuốc chứa cây bản lam căn kết hợp với kim ngân, khổ sâm, địa phu tử, bạch truật và phèn chua đã cho tỷ lệ cải thiện các triệu chứng lên tới 68,57%.[4]

Việc kết hợp bản lam căn cùng với các dược liệu khác giúp điều trị mụn cóc hiệu quả

Hỗ trợ điều trị viêm tuyến nước bọt mang tai

Bản lam căn đã được chứng minh là có tiềm năng trong việc điều trị viêm tuyến nước bọt mang tai, đặc biệt là quai bị ở trẻ em. Các nghiên cứu cho thấy việc sử dụng bản lam căn dưới dạng lá kết hợp với Ganciclovir hoặc rễ kết hợp với băng phiến và xương rồng đã giúp rút ngắn đáng kể thời gian hạ sốt, giảm sưng và giảm đau tuyến nước bọt so với nhóm đối chứng.

Tỷ lệ hiệu quả của các công thức này cũng rất cao và đồng thời không ghi nhận bất kỳ phản ứng phụ hoặc biến chứng nào ở bệnh nhân. Điều này cho thấy bản lam căn là một phương pháp điều trị an toàn và hiệu quả cho viêm tuyến nước bọt mang tai.[4]

Cây bản lam căn cũng có tác dụng hỗ trợ điều trị viêm tuyến nước bọt

4Cách sử dụng bản lam căn hiệu quả, an toàn

Bạn có thể sử dụng riêng lẻ hay kết hợp bản lam căn cùng với các vị thuốc khác để tăng cường hiệu quả điều trị. Theo khuyến cáo, bản lam căn nên được sử dụng với liều lượng dao động từ 10 - 30g/ngày.

Bạn chỉ nên sử dụng khoảng 10 - 30g bản lam căn mỗi ngày

5Một số bài thuốc có sử dụng bản lam căn

Bài thuốc tiêu viêm, trị bệnh ngoài da

Để điều trị các bệnh ngoài da, cần tiến hành sắc các vị thuốc dưới đây và uống thay cho trà:

• Bản lam căn: 60g.
• Cam thảo: 15g.
• Kim ngân hoa: 60g.

Bản làm căn có trong bài thuốc tiêu viêm, trị bệnh ngoài da

Bài thuốc chữa quai bị, phòng cảm cúm

Để điều trị quai bị hoặc phòng cảm cúm thì nên sử dụng 60g bản lam căn mỗi ngày. Bạn cần tiến hành hãm với nước sôi để uống thay cho trà.

Bản lam căn là thành phần trong bài thuốc chữa quai bị, phòng cảm cúm

Bài thuốc trị viêm phổi, bệnh độc thời kỳ sốt cao

Để hỗ trợ điều trị tình trạng viêm phổi nên sắc hỗn hợp dưới đây với nước, chia 2 lần uống mỗi ngày:

• Bản lam căn: 30g.
• Rau diếp cá: 30g.
• Hoa cúc: 30g.
• Bách tử thảo: 15g.
• Cam thảo: 10g.

Bản lam được dùng kết hợp trong các bài thuốc trị viêm phổi

Bài thuốc trị sùi mào gà

Để giảm các triệu chứng của sùi mào gà, cần tiến hành sắc các nguyên liệu dưới đây với 1 lít nước, sau khi cạn một nửa thì đem ngâm nơi bị bệnh với hỗn hợp thu được. Lưu ý, cần thực hiện 2 lần mỗi ngày trong khoảng 1 tuần. Các vị thuốc được sử dụng có thể kể đến như:

• Bản lam căn: 30g.
• Mã xĩ hiện: 30g.
• Bại mang tiêu: 20g.
• Tương thảo: 20g.
• Biển súc: 20g.
• Thổ phục linh: 20g.

Bài thuốc trị quai bị

Để giảm các triệu chứng quai bị, có thể sắc các vị thuốc dưới đây với 500ml rồi chắt đến khi cạn một nửa, mỗi ngày uống 2 lần. Bài thuốc dân gian để điều trị quai bị bao gồm:

• Bản lam căn: 18g.
• Xích tiểu đậu: 15g.
• Vị thanh: 6g.
• Kim ngân hoa: 6g.
• Cam thảo: 3g.

Bản lam căn có tác dụng làm giảm triệu chứng quai bị

Bài thuốc trị viêm kết mạc cấp tính

Để điều trị viêm kết mạc cấp tính, tiến hành sắc hỗn hợp các nguyên liệu dưới đây mỗi ngày 2-3 lần cho đến khi khỏi bệnh:

• Bản lam căn: 20g.
• Bồ công anh: 18g.
• Hoàng Liên: 10g.
• Đại hoàng: 10g.
• Hoa địa đĩnh: 15g.
• Liên kiều: 15g.

Bài thuốc chữa bệnh gan mạn tính

Những người có triệu chứng của viêm gan mạn tính có thể tiến hành sắc mỗi ngày một thang thuốc dưới đây rồi chia thành 2 lần uống vào buổi sáng và tối để giảm các triệu chứng của bệnh. Các nguyên liệu có thể kể đến như:

• Bản lam căn: 15g.
• Điền cơ hoàng: 30g.
• Kê cốt thảo: 12g.
• Bạch thược: 12g.
• Nhân trần: 12g.
• Hoàng cầm: 9g.
• Sài hồ: 16g.
• Cam thảo: 16g.

Thuốc sắc chứa bản lam căn tốt cho bệnh nhân gan mạn tính

Bài thuốc hạ sốt, chữa cảm cúm

Để hỗ trợ điều trị tình trạng sốt hay cảm cúm có thể sắc 40g bản lam căn cùng với 20g khương hoạt với nhau. Người bệnh uống mỗi ngày thay trà cho đến khi khỏi bệnh.

Việc kết hợp bản lam căn và khương hoạt giúp hạ sốt hiệu quả

6Lưu ý khi sử dụng bản lam căn

Mặc dù bản lam căn mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe nhưng những đối tượng dưới đây cần hạn chế dùng vị thuốc này:

• Những người mắc chứng tỳ vị hư hàn (đầy hơi, khó tiêu, đau bụng) thì không nên dùng bản lam căn.
• Tránh sử dụng bản lam căn cho người mới ốm dậy, người bệnh lâu ngày hay sức yếu.
• Không sử dụng lâu dài và quá liều lượng vì dễ gây ra các vấn đề liên quan đến đường tiêu hóa cũng như kích ứng dạ dày.[3]

Người mắc chứng khó tiêu không nên dùng bản lam căn

Bản lam căn là vị thuốc mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe nhưng để sử dụng hiệu quả thì bạn nên tham khảo ý kiến của bác sĩ. Nếu thấy bài viết hay, hãy chia sẻ ngay cho người thân và bạn bè nhé!