Hoa thiên lý có tác dụng gì? 8 tác dụng, bài thuốc

Hoa thiên lý là một dược liệu không chỉ giúp hỗ trợ điều trị bệnh mất ngủ mà còn cải thiện chức năng nhận thức và ghi nhớ trong bệnh suy giảm trí nhớ. Cùng khám phá 8 tác dụng và một số bài thuốc từ hoa thiên lý trong bài viết dưới đây!

1Giới thiệu về hoa thiên lý

Hoa thiên lý là gì?

Cây thiên lý có tên khoa học là Telosma cordata (Burn. f) Merr Pergularia Minorander, thuộc họ Thiên lý (Asclepiadaceae) là một cây thân nhỏ, mọc leo và có thể xoắn dài tới 10 mét.

Chúng phân bố rộng khắp ở các tỉnh của Việt Nam và thường được sử dụng để làm cảnh hoặc dùng để chế biến các món ăn châu Á, những lá tươi có thể được dùng để giã nát với muối và vắt lấy nước. Ngoài ra, thực vật này cũng được trồng ở các nước như Ấn Độ, Trung Quốc và một số nước Đông Nam Á (Malaysia, Thái Lan, Indonesia, Philippin).

Thân cây thiên lý có lông khi còn non và nhẵn khi trưởng thành. Các lá có hình tim, thuôn với đầu lá nhọn, trên bề mặt có lông mọc trải dài từ gân cho đến cuống lá. Lá mọc đơn và sắp xếp theo từng cặp đối xứng dọc thân cây. Hoa mọc thành chùm xim tán nối liền với nhau và tỏa hương thơm đặc biệt về đêm. Các cánh hoa có màu từ vàng xanh đến cam và được phủ bởi những lớp lông tơ, mịn bên trong. Quả là những quả đại, mọc thành một chùm nang với nhiều hạt nhỏ. [1], [2]

Hoa thiên lý được trồng phổ biến và sử dụng nhiều trong các món ăn ở Việt Nam

Thành phần dinh dưỡng của hoa thiên lý

Một số hoạt chất có trong hoa thiên lý mang lại nhiều lợi ích sức khỏe như:

• Hợp chất phenolic gồm những chất như acid phenolic, flavonoid, polyphenol và dẫn xuất acid benzoic, nổi bật nhất là rutin chiếm tỉ trọng cao nhất, sau đó là hyperoside. Theo nghiên cứu của Shuai Wang (2022), một số chất cũng được xác định như quercetin, astragalin, isoquercitrin và isorhamnetin-3-oglucoside.
• Tinh dầu từ hoa thiên lý được thu hái tại Hawaii, sau khi chưng cất và phân tích bằng phương pháp sắc ký khí đã xác định được 43 hợp chất. Trong đó, tiêu biểu là geraniol, β-ionone, dihydro-β-ionone, dihydro-β-ionol, cis- và trans-theaspirane là các hợp chất chính trong cây.
• Ngoài ra, các hợp chất khác cũng được xác định trong dịch chiết phân đoạn chloroform và methanol với hàm lượng cao nhất là phenolic, tiếp đó là các tanin và flavonoid. [3]

Nhiều thành phần dinh dưỡng có trong hoa thiên lý giúp hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường

2Các tác dụng của hoa thiên lý đối với sức khỏe

Hỗ trợ điều trị bệnh suy giảm trí nhớ

Nghiên cứu dịch chiết hexane cho thấy hoa thiên lý có tiềm năng hỗ trợ điều trị suy giảm trí nhớ nhờ vào khả năng ức chế hoạt động của enzym acetylcholinesterase - một chất dẫn truyền thần kinh quan trọng trong chức năng nhận thức và ghi nhớ. Việc ức chế hoạt động của enzym này giúp kích thích sự tăng trưởng của các tế bào thần kinh, từ đó phục hồi và tái tạo các mạng lưới thần kinh bị tổn thương.

Ngoài ra, chiết xuất cũng cho thấy hoa thiên lý giúp tăng cường biểu hiệu của các yếu tố thần kinh như BDNF, NGF và RPL đồng thời làm tăng nồng độ của các BDNF, NGF và protein histone H3 nhờ đó góp phần thúc đẩy sự phát triển và hoạt động của các tế bào thần kinh, giúp cải thiện chức năng nhận thức và trí nhớ. [4]

Hoa thiên lý thể hiện tiềm năng cải thiện chức năng nhận thức và ghi nhớ nhờ tác động lên các tế bào thần kinh

Hỗ trợ giảm cân

Hoa thiên lý chứa nhiều chất xơ nên giúp làm tăng cảm giác no, từ đó giúp giảm sự thèm ăn và hạn chế lượng chất béo tiêu thụ mỗi ngày. Vì vậy, bổ sung hoa thiên lý trong thực đơn sẽ góp phần hỗ trợ giảm cân hiệu quả cho người thừa cân hoặc béo phì.

Hoa thiên lý giúp hỗ trợ giảm cân nhờ chứa nhiều thành phần chất xơ

An thần, chống mất ngủ

Trong Y học cổ truyền, hoa thiên lý được sử dụng làm vị thuốc giúp hỗ trợ giấc ngủ và an thần. Đặc biệt, sử dụng dược liệu này trong một tuần có thể nâng cao chất lượng giấc ngủ và cải thiện tình trạng mất ngủ.

Sử dụng hoa thiên lý trong một tuần có thể giúp nâng cao chất lượng giấc ngủ

Hỗ trợ điều trị bệnh trĩ

Nhiều hợp chất trong hoa thiên lý có hoạt tính kháng viêm mạnh, đồng thời còn thúc đẩy chữa lành vết thương nhanh hơn. Do đó, vị thuốc này được dùng trong hỗ trợ điều trị bệnh trĩ, thông qua việc giúp ngăn ngừa viêm và nhanh lành các vết thương. Bên cạnh đó, thành phần giàu chất xơ, chất diệp lục cũng góp phần cải thiện tình trạng bệnh.

Hoa thiên lý giúp ngừa viêm và tăng tốc độ chữa lành vết thương trong điều trị bệnh trĩ

Chống oxy hóa

Thành phần phenolic có trong hoa thiên lý thể hiện hoạt tính chống oxy hóa nhờ vào khả năng bắt các gốc tự do ABTS và DPPH nổi trội nhất là ABTS. Theo nghiên cứu của Shuai Wang công bố năm 2022 cho thấy hiệu quả bắt các gốc tự do của hoạt chất này cao gấp 2,4 lần so với acid ascorbic. [3]

Hoa thiên lý thể hiện khả năng chống oxy hóa cao gấp 2,4 lần so với acid ascorbic

Hoạt tính kháng viêm

Các phân đoạn dịch chiết của lá thiên lý đều thể hiện tiềm năng kháng viêm, đặc biệt chiết xuất methanol thể hiện hoạt tính cao gấp 3,5 lần so với chiết xuất của hexane. Nhờ vào kết quả nghiên cứu này đã mở ra một hướng đi mới trong bào chế các chế phẩm kháng viêm từ dược liệu.

Chiết xuất từ lá thiên lý cho thấy tiềm năng kháng viêm nhờ các hoạt chất có trong dược liệu

Bảo vệ sức khỏe gan

Một nghiên cứu tiền lâm sàng cho thấy hoa thiên lý có tiềm năng bảo vệ gan khỏi độc tính do aceclofenac (ACF) gây ra trên chuột. Dịch chiết methanol từ hoa thiên lý chứa nhiều polyphenol, flavonoid và tanin – các chất chống oxy hóa mạnh có khả năng trung hòa gốc tự do và tăng cường enzym bảo vệ gan như SOD, catalase, glutathione peroxidase. Ngoài ra, các hoạt chất này còn có tác dụng kháng viêm, giúp giảm tổn thương tế bào gan do ACF. [5]

Hoa thiên lý thể hiện tiềm năng bảo vệ các tế bào gan nhờ vào thành phần dinh dưỡng có trong dược liệu

Hỗ trợ điều trị đái tháo đường

Hoa thiên lý thể hiện khả năng ức chế hoạt động enzym α-glucosidase - một enzyme chịu trách nhiệm trong chuyển hóa carbohydrate thành glucose nhờ vào thành phần acid phenolic, flavonoid, polyphenol và các dẫn xuất của acid benzoic. Việc ức chế hoạt động của enzym này giúp làm chậm quá trình chuyển hóa đường trong máu, từ đó giúp quản lý đường huyết hiệu quả cho người bị bệnh tiểu đường. [3]

Hoa thiên lý giúp hỗ trợ quản lý đường huyết nhờ vào việc ức chế enzym α-glucosidase

3Một số bài thuốc có sử dụng hoa thiên lý

Bài thuốc giúp lợi tiểu và các bệnh liên quan đến đường tiết niệu

Theo Đông y, rễ thiên lý được sử dụng để chữa các bệnh liên quan đến đường tiết niệu như tiểu buốt, tiểu ra máu hay tiểu ra dưỡng trấp (albumin), đồng thời giúp lợi tiểu trong tiểu rắt. Vị thuốc này được dùng để sắc lấy nước và uống thay trà với liều lượng 30g.

Rễ thiên lý được sử dụng trong Đông y để hỗ trợ điều trị các bệnh liên quan đến đường tiết niệu

Bài thuốc cải thiện giấc ngủ

Bài thuốc gồm 30g hoa thiên lý, 10g hoa nhài, 15g tâm sen, những vị thuốc này được sắc chung và lấy nước uống trong ngày. Sử dụng với liệu trình liên tục trong 5-7 ngày.

Ngoài ra trong nền ẩm thực, hoa thiên lý thường được chế biến thành các món ăn ngon như nấu canh kết hợp với thịt heo nạc, cá diếc. Bên cạnh đó, nó cũng có thể kết hợp với lá vông nem (mỗi vị 60g) thái nhỏ và nấu thành canh. Ăn liên tục trong 7 ngày, ngưng 2 ngày rồi tiếp tục liệu trình mới.

Sắc thuốc hoặc nấu canh với hoa thiên lý đều giúp nâng cao chất lượng giấc ngủ

Bài thuốc hỗ trợ điều trị chóng mặt, hoa mắt

Hoa thiên lý khi kết hợp với nhiều vị thuốc khác nhau sẽ giúp cải thiện tình trạng hoa mắt, chóng mặt. Bài thuốc bao gồm 12g mỗi vị hoa thiên lý, hoa cúc; 8g mỗi vị lá đinh lăng, rau má, 12g ngải cứu. Sắc lấy nước tất cả các vị thuốc và chia làm 3 lần uống trong ngày, dùng liên tục bài thuốc trong 5 - 7 ngày.

Sử dụng bài thuốc hỗ trợ điều trị chóng mặt, hoa mắt trong 5 - 7 ngày để đạt được hiệu quả điều trị

Bài thuốc chữa bệnh trĩ

Bệnh trĩ do nội nhiệt, đại tiện ra máu, rát hậu môn thì bạn có thể sử dụng lá thiên lý để hỗ trợ điều trị. Lá được hái khi còn non, sau đó rửa sạch và giã nhỏ với muối. Thêm một ít nước cất rồi lọc tất cả qua vải gạc, dùng bông tẩm và đắp lên chỗ dom đã vệ sinh bằng thuốc tím hoặc phèn chua. Sử dụng bài thuốc 1 - 2 lần trong ngày để đạt hiệu quả điều trị tốt nhất.

Lá thiên lý giúp hỗ trợ điều trị bệnh trĩ nhờ vào thành phần dinh dưỡng có hoạt tính sinh học cao

Bài thuốc chữa bệnh viêm kết mạc và viêm giác mạc

Hoa thiên lý được dùng để hỗ trợ điều trị các bệnh lý viêm ở mắt như viêm kết mạc và viêm giác mạc nhờ khả năng kháng viêm. Bạn có thể sử dụng hoa thiên lý ở dạng tươi, sắc lấy nước uống trong ngày và duy trì cho đến khi đạt được tác dụng mong muốn.

Sắc hoa thiên lý uống trong ngày có thể giúp cải thiện các bệnh về viêm kết mạc, viêm giác mạc

Bài thuốc hỗ trợ hạ mỡ máu

Hoa thiên lý có thể sử dụng cho những đối tượng bị bệnh động mạch vành tim, viêm khớp do phong thấp, mỡ máu cao, cũng như cải thiện các triệu chứng mãn kinh ở phụ nữ. Bài thuốc này được thực hiện bằng cách sắc 50g sinh thạch cao với 1,2 lít nước, đun cạn đến khi còn 800ml. Sau đó chắt lấy phần nước để nấu cháo cùng với 80g gạo tẻ, khi cháo chín, cho hoa thiên lý vào và đun sôi.

Sử dụng hoa thiên lý có thể giúp cải thiện đáng kể các triệu chứng tiền mãn kinh ở chị em phụ nữ

4Một số cách chế biến món ăn với hoa thiên lý

Nấu cháo hoặc pha trà với hoa thiên lý đều giúp nâng cao sức khỏe

Cháo hoa thiên lý

Nguyên liệu: 50-100g hoa thiên lý tươi, 100-150g gạo tẻ, 30-40g sinh thạch cao.

Tiến hành:

• Sắc thạch cao với 1,5 lít nước đến khi còn 1 lít, sau đó chắc lấy nước, bỏ bã.
• Cho gạo tẻ vào nước thạch cao đã chắt và nấu thành cháo.
• Khi cháo chín thì cho hoa thiên lý vào, đun sôi.

Trà hoa thiên lý

Nguyên liệu: 25g hoa thiên lý khô.

Tiến hành:

• Rửa sạch hoa thiên lý, sau đó hãm trà với dược liệu.
• Sử dụng nước trà thiên lý trong ngày, có thể thay thế nước. Mỗi ngày nên pha 2 ấm uống để đạt giá trị sức khỏe từ hoa thiên lý.

Lưu ý: Không hãm trà chung với hoa thiên lý với các loại lá cây khác, vì các hợp chất hữu cơ có trong các lá cây này có thể ảnh hưởng tới sự hấp thu các hoạt chất từ hoa thiên lý, làm giảm tác dụng của nó.

5Một số lưu ý khi sử dụng hoa thiên lý

Trước khi sử dụng hoa thiên lý, bạn cần lưu ý một số vấn đề sau:

• Không nên kết hợp hoa thiên lý với các món ăn chứa nhiều sắt như gan, thịt lợn, rau muống,... trong điều trị bệnh đau khớp, vì sắt trong các thực phẩm này sẽ đẩy kẽm ra khỏi cơ thể.
• Không nên nấu quá chín khi chế biến các món ăn hoa thiên lý vì sẽ làm giảm giá trị dinh dưỡng và ảnh hưởng đến tác dụng điều trị.
• Không lạm dụng hoa thiên lý quá nhiều dù nó rất tốt cho sức khỏe nhưng vẫn ẩn chứa độc tố bên trong. Do đó, đối với người bình thường chỉ nên ăn mỗi tuần hai lần là tốt nhất cho sức khỏe.
• Để đảm bảo an toàn và hiệu quả trong điều trị bệnh từ hoa thiên lý, bệnh nhân tốt nhất nên tham khảo ý kiến từ các bác sĩ hoặc chuyên gia trước khi sử dụng dược liệu này.

Không nấu quá chín hoa thiên lý vì có thể giảm giá trị dinh dưỡng trong dược liệu