Dậy thì sớm là hiện tượng không hiếm gặp ở trẻ, cho thấy sự trưởng thành về giới tính trước tuổi dậy thì. Hãy cùng tìm hiểu dậy thì sớm là gì, nguyên nhân, dấu hiệu và cách điều trị qua bài viết dưới đây nhé!
1Dậy thì sớm là gì?
Tuổi dậy thì là thời điểm thay đổi từ cơ thể của một đứa trẻ thành một người trường thành, cơ thể phát triển nhanh chóng và có những thay đổi về thể chất bao gồm sự phát triển của xương và cơ, thay đổi kích thước và hình dạng cơ thể, phát triển các bộ phận sinh dục.
Dậy thì sớm là khi cơ thể trẻ bắt đầu xuất hiện các dấu hiệu trưởng thành quá sớm, tình trạng này xảy ra trước 8 tuổi ở bé gái và trước 9 tuổi ở bé trai.
Dậy thì sớm là tình trạng trẻ phát triển sớm hơn các bạn cùng trang lứa
2Dậy thì sớm có mấy loại
Dậy thì sớm trung ương
Dậy thì sớm trung ương hay còn được gọi dậy thì sớm phụ thuộc gonadotropin, là loại dậy thì do sự trưởng thành sớm của trục hạ đồi - tuyến yên - tuyến sinh dục ở cả bé trai và bé gái.
Tình trạng này đặc trưng ở bé gái bởi sự trưởng thành cả về lông mu lẫn mô vú, ở bé trai bởi sự tăng kích thước tinh hoàn.
Dậy thì sớm trung ương phổ biến và thường gặp nhiều hơn ở các bé gái. Trẻ dậy thì sớm vẫn có các đặc điểm của cơ quan sinh dục phù hợp với giới tính của trẻ (isosexual).
Dậy thì sớm ngoại biên
Dậy thì sớm ngoại biên hoặc dậy thì sớm không phụ thuộc vào GnRH là hậu quả của tình trạng tăng tiết quá mức hormone giới tính estrogen hoặc testosterone, bắt nguồn từ tuyến sinh dục, tuyến thượng thận hoặc tuyến yên của trẻ.
Loại dậy thì sớm này ít phổ biến hơn nhiều so với dậy thì sớm trung ương. Tuy nhiên, đối với trường hợp này, cần lưu ý xem các đặc điểm phát triển của trẻ có phù hợp với giới tính thật sự hay không, hay có biểu hiện nữ hóa ở nam hoặc nam hóa ở nữ (contrasexual).
Dậy thì sớm không hoàn toàn
Dậy thì sớm không hoàn toàn thường là biến thể của dậy thì bình thường. Khi gặp tình trạng này, trẻ chỉ phát triển sớm và riêng lẻ một đặc tính sinh dục thứ phát (thường là phát triển ngực) mà không có bất kỳ thay đổi nào khác của tuổi dậy thì.
Những thay đổi sớm về thể chất này không phải bệnh lý và chỉ một số ít trẻ thật sự bị dậy thì sớm.
Ở dậy thì sớm không hoàn toàn, trẻ chỉ phát triển sớm và riêng lẻ một đặc tính sinh dục thứ phát
3Nguyên nhân gây ra tình trạng dậy thì sớm
Tuổi dậy thì diễn ra khi vùng dưới đồi (vùng não điều khiển tuyến yên) bắt đầu quá trình sản xuất tín hiệu hóa học gọi là hormone giải phóng gonadotropin (GnRH).
Tuyến yên phản ứng với tín hiệu này bằng cách giải phóng các hormone kích thích sự phát triển của các tuyến sinh dục: tinh hoàn ở bé trai và buồng trứng ở bé gái. Các tuyến sinh dục này trưởng thành và bắt đầu tiết ra các hormone giới tính khác, chẳng hạn như estrogen hoặc testosterone, kích thích dậy thì.
Dậy thì sớm phụ thuộc GnRH (dậy thì sớm trung ương)
Dậy thì sớm phụ thuộc GnRH tương đối phổ biến và đa số không xác định được nguyên nhân. Bệnh được cho là có liên quan đến hệ thần kinh trung ương, có thể do một số bệnh lý như:
- Xuất hiện khối u trong não hoặc tủy sống.
- Khiếm khuyết não bẩm sinh như não úng thuỷ hoặc u phổi lành tính (hamartoma).
- Bức xạ gây tổn thương đến não hoặc tủy sống.
- Hội chứng McCune-Albright: bệnh di truyền ảnh hưởng đến xương, màu da và gây ra các vấn đề về nội tiết tố.
- Cường tuyến thượng thận bẩm sinh.
- Suy giáp - tình trạng tuyến giáp không sản xuất đủ hormone.
Dậy thì sớm phụ thuộc GnRH có liên quan đến hệ thần kinh trung ương
Dậy thì sớm không phụ thuộc GnRH (dậy thì sớm ngoại biên)
Nguyên nhân của dậy thì sớm không phụ thuộc vào GnRH là do tác dụng của hormone giới tính estrogen và testosterone. Tình trạng này có thể bắt nguồn từ một số bệnh lý:
- U ở tuyến thượng thận hoặc tuyến yên, buồng trứng hoặc tinh hoàn (nơi giải phóng estrogen và testosterone).
- Hội chứng McCune-Albright.
- Tiếp xúc nhiều với các nguồn estrogen hoặc testosterone ngoại sinh.
U tuyến yên ảnh hưởng đến sự điều hoà hoạt động của hormone giới tính dẫn đến dậy thì sớm
4Yếu tố nguy cơ
- Giới tính: Các bé gái có nhiều khả năng dậy thì sớm hơn bé trai cùng tuổi.
- Béo phì: Trẻ thừa cân có nguy cơ dậy thì sớm cao hơn bạn bè đồng trang lứa.
- Tiếp xúc với hormone giới tính estrogen, testosterone từ kem hoặc thuốc mỡ làm tăng nguy cơ dậy thì sớm.
- Từng xạ trị thần kinh: Xạ trị khối u, bệnh bạch cầu hoặc các tình trạng khác có thể làm tăng nguy cơ dậy thì sớm.
5Triệu chứng của dậy thì sớm
Ở bé trai
- Dấu hiệu sớm nhất là sự to lên của tinh hoàn.
- Dương vật và bìu thường phát triển sau ít nhất một năm khi tinh hoàn to lên.
- Lông mặt, lông nách và lông mu xuất hiện kèm theo mùi cơ thể và mụn trứng cá.
- Giọng nói trầm, vỡ tiếng.
Ở bé gái
- Dấu hiệu đầu tiên và rõ ràng nhất thường là vòng 1 phát triển, lúc đầu có thể là một bên.
- Lông mu và lông nách có thể xuất hiện kèm với mùi cơ thể.
- Kỳ kinh nguyệt đầu tiên thường xảy ra sau 1 - 2 năm kể từ thời điểm ngực phát triển.
6Biến chứng nguy hiểm
Ngừng phát triển chiều cao sớm
Trẻ dậy thì sớm lúc đầu có thể phát triển nhanh và cao so với các bạn cùng trang lứa. Tuy nhiên, vì xương của trẻ trưởng thành nhanh hơn bình thường, quá trình dậy thì bắt đầu sớm nên sự tăng trưởng chiều cao cũng dừng lại sớm hơn.
Do đó, dậy thì sớm có thể khiến trẻ thấp hơn mức trung bình khi trưởng thành. Vì vậy, bố mẹ nên theo dõi chặt chẽ để có thể giúp trẻ phát triển chiều cao trong quá trình dậy thì.
Dậy thì sớm có thể khiến trẻ ngừng phát triển chiều cao sớm
Rối loạn tâm sinh lý
Những bé gái và bé trai bắt đầu dậy thì sớm hơn bạn bè đồng trang lứa rất dễ bị tác động về mặt tâm lý và thường tự ti, e ngại về những thay đổi xảy ra trong cơ thể mình. Những thay đổi này có thể ảnh hưởng đến lòng tự trọng, tăng nguy cơ stress hoặc trầm cảm ở trẻ.
Đồng thời, dậy thì sớm cũng có thể là nguyên nhân khiến trẻ thay đổi về hành vi và cảm xúc như dễ cáu gắt, nổi nóng, thậm chí làm tăng tính tò mò và ham muốn về những nhu cầu tình dục không phù hợp với lứa tuổi.
Dậy thì sớm có thể là nguyên nhân khiến trẻ thay đổi về hành vi và cảm xúc
7Cách chẩn đoán dậy thì sớm
- Khám lâm sàng và thăm hỏi các yếu tố nguy cơ, tiền sử bệnh.
- Đo chiều cao cân nặng.
- Xét nghiệm máu để kiểm tra nồng độ hormone: Hormone tạo hoàng thể (LH), hormone kích thích nang trứng (FSH), một dạng estrogen được gọi là estradiol, testosterone, hormone tuyến giáp, hormone kích thích sinh dục (GnRH).
- Chụp X-quang để xác định tuổi xương: Ở trẻ dậy thì sớm, tuổi xương thường già hơn tuổi dương lịch.
- Siêu âm các tuyến nội tiết và siêu âm tử cung, buồng trứng hoặc tinh hoàn để xem xét các bất thường
- Chụp cộng hưởng từ MRI não thường được thực hiện cho trẻ dậy thì sớm trung ương để xem liệu có bất kỳ bất thường nào ở não gây ra dậy thì sớm hay không.
Chụp X-quang để xác định tuổi xương là phương pháp xác định dậy thì sớm
8Khi nào cần gặp bác sĩ?
Dấu hiệu cần gặp bác sĩ
Nên đến gặp bác sĩ nếu thấy có sự bất thường sớm trong quá trình phát triển trước 8 tuổi ở bé gái, trước 9 tuổi ở bé trai như:
- Tăng trưởng chiều cao đột ngột.
- Ngực phát triển và có kinh nguyệt sớm ở bé gái.
- Tinh hoàn và dương vật to ra, mọc râu và vỡ giọng ở bé trai.
- Mụn và mùi cơ thể.
Nơi khám bệnh dậy thì sớm
Nếu nghi ngờ trẻ dậy thì sớm, hãy đến khám tại khoa Nội tiết nhi ở các bệnh viện đa khoa tại địa phương để được thăm khám và tư vấn điều trị.
Ngoài ra, bạn có thể tham khảo một số bệnh viện lớn, uy tín và nổi tiếng dưới dây:
- TP. Hồ Chí Minh: Bệnh viện Nhi Đồng II, Bệnh Viện Nhi Đồng Thành Phố, Phòng khám Nhi - Tiêm ngừa Bệnh viện Đại học Y Dược TPHCM,...
- Hà Nội: Bệnh viện Nhi Trung ương, Bệnh viện Đa khoa Xanh Pôn,...
9Cách chữa trị dậy thì sớm
Đa số các trường hợp dậy thì sớm thường không cần điều trị. Tuy nhiên trong một số trường hợp, bác sĩ sẽ đưa ra các phương pháp điều trị khác nhau phụ thuộc vào nguyên nhân, độ tuổi và tốc độ dậy thì của trẻ.
Điều trị dậy thì sớm phụ thuộc GnRH
Đối với dậy thì sớm phụ thuộc GnRH, sự tiết hormone của tuyến yên có thể bị ức chế bằng các thuốc chủ vận GnRH.
Việc sử dụng thuốc được bác sĩ quyết định phụ thuộc vào độ tuổi, tốc độ tiến triển dậy thì, vận tốc chiều cao và tuổi của xương trên phim chụp X-quang. Thuốc chủ vận GnRH có thể được sử dụng để làm chậm hoặc dừng lại quá trình dậy thì.
Bệnh nhân cần phải được theo dõi 3 - 6 tháng một lần cho đến khi 11 tuổi (đối với bé gái) và 12 tuổi (đối với bé trai).
Việc theo dõi này rất quan trọng, giúp bác sĩ đánh giá tình hình và điều chỉnh lượng thuốc cho phù hợp. Trung bình, 12 - 16 tháng sau khi ngừng dùng thuốc, quá trình dậy thì bắt đầu lại bình thường.
Điều trị dậy thì sớm không phụ thuộc GnRH
Dậy thì sớm ngoại vi không phụ thuộc GnRH có thể được điều trị bằng thuốc ức chế hormone estrogen hoặc testosterone.
Chẳng hạn như thuốc đối kháng androgen hoặc thuốc chống nấm giúp cải thiện hậu quả của việc tăng androgen hoặc làm giảm testosterone ở những bé trai.
Điều trị bệnh lý nguyên nhân
Trẻ có thể gặp tình trạng dậy thì sớm khi mắc một tình trạng bệnh lý khác. Do đó, việc tìm kiếm và điều trị bệnh lý nguyên nhân là điều cần thiết để ngăn chặn quá trình dậy thì sớm ở trẻ.
10Biện pháp phòng ngừa
Mặc dù không có biện pháp phòng ngừa đặc hiệu cho tình trạng dậy thì sớm, tuy nhiên bạn có thể áp dụng các biện pháp cải thiện lối sống để giảm nguy cơ dậy thì sớm ở trẻ như:
- Chế độ ăn uống khoa học, đầy đủ chất dinh dưỡng, tránh ăn nhiều thực phẩm chế biến sẵn như đồ hộp, xúc xích.
- Luyện tập thể thao lành mạnh, đều đặn, duy trì cân nặng ở mức trung bình.
- Tránh tiếp xúc với các thuốc hormon và thực phẩm bổ sung có chứa estrogen hoặc testosterone.
Luyện tập thể thao là một trong những biện pháp giúp trẻ phát triển khoẻ mạnh
Hy vọng bài viết trên đã cung cấp đến bạn những thông tin về nguyên nhân, dấu hiệu dậy thì sớm ở trẻ cũng như các cách điều trị. Hãy chia sẻ bài viết nếu thấy hữu ích bạn nhé!
