Não úng thủy: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách điều trị

Não úng thủy là bệnh lý gây ra do sự tích tụ của một lượng lớn dịch não tủy trong các khoang của não. Tình trạng này tạo nên áp lực lớn tác động lên các nhu mô não dẫn đến tình trạng đầu to đặc trưng ở trẻ em. Hãy cùng tìm hiểu một số thông tin về nguyên nhân, dấu hiệu và cách điều trị của căn bệnh não úng thủy này nhé!

1 Não úng thủy là gì?

Dịch não tủy là một chất lỏng trong suốt, không màu bao quanh não và tủy sống với chức năng bảo vệ và cung cấp dưỡng chất cho não.

Não úng thủy là tình trạng dịch não tủy tích tụ quá mức trong các khoang của não. Bệnh sẽ gây ra áp lực tác động lên nhu mô não, giãn não thất và tăng áp lực nhồi sọ.

Thông thường, dịch não tủy lưu thông trong các khu vực trong não gọi là não thất. Nếu dòng chảy của dịch này bị chặn thì sẽ gây tích tụ, lâu ngày các áp lực do ứ đọng sẽ làm cho não thất bị giãn ra. [1]

Não úng thủy là tình trạng dịch não tủy tích tụ quá mức trong não

2 Nguyên nhân gây ra não úng thủy

Dịch não tủy được sinh ra từ những mô lót nằm dọc trong não thất, dịch chảy giữa khoảng trống giữa não và cột sống. Sau đó, nó được hấp thụ bởi những mạch máu tại tế bào trên bề mặt não.

Nguyên nhân gây ra não úng thủy chủ yếu là do sự mất cân bằng giữa lượng dịch não tủy được sinh ra và được hấp thụ vào máu.

Sự mất cân bằng đó có thể là do một số nguyên nhân sau đây:

• Sự tắc nghẽn: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất của bệnh não úng thủy. Vì giữa các não thất được kết nối bằng các đường ống thông nối với nhau, vậy nên sự tắc nghẽn một phần tại đây sẽ làm dịch não tủy của não thất này không chảy qua được não thất kia được. Thông thường tình trạng tắc nghẽn sẽ liên quan đến hội chứng tăng áp lực nội sọ. Hay hẹp não thất nguyên phát có thể làm dịch não tủy lưu thông kém hoặc có vách ngăn trong não thất.
• Hấp thu kém: Dịch não tủy không được hấp thụ tốt thường liên quan tới tình trạng viêm mô não gây ra do bệnh hoặc chấn thương. Các dị tật trong màng nhện như viêm màng nhện xơ hoá, các u nang dạng biểu bì khiến cho khả năng hấp thụ dịch não tủy kém đi.
• Tăng sinh quá mức: Dịch não tủy được sinh ra quá nhiều so với lượng dịch cần được hấp thụ. Các bệnh lý gây tăng quá mức lượng dịch não tủy thường thấy như viêm màng não, viêm não, u não.

Bên cạnh những nguyên nhân phổ biến trên, bệnh não úng thủy cũng có thể là do một số yếu tố nguy cơ gây nên:

Ở trẻ sơ sinh

• Bẩm sinh.
• Cấu tạo hệ thống thần kinh trung ương phát triển bất thường gây ảnh hưởng đến dòng chảy của dịch não tủy.
• Xuất huyết trong não thất ở trẻ sơ sinh do biến chứng của việc sinh non.
• Nhiễm khuẩn đường tiết niệu như nhiễm virus rubella hay giang mai theo đường từ mẹ sang con. Nhiễm khuẩn sẽ gây ra tình trạng viêm nhiễm não nghiêm trọng ở thai nhi.

Ở các đối tượng với độ tuổi khác

• Tổn thương hay khối u phát triển ở não hoặc cột sống.
• Hệ thống thần kinh trung ương bị viêm nhiễm, chẳng hạn như viêm màng não do vi khuẩn hoặc quai bị.
• Xuất huyết não do đột quỵ hay chấn thương ở não. [2]

Sự tắc nghẽn là nguyên nhân phổ biến nhất của bệnh

3 Phân loại não úng thủy

Có 4 loại não úng thủy chính được phân loại theo cơ chế bệnh sinh, bao gồm:

• Não úng thủy thể thông: Xảy ra khi dòng chảy của dịch não tủy vẫn lưu thông bình thường ở các não thất, sau đó gặp vấn đề khi chảy vào các xoang tĩnh mạch. Đây là vì sự dày lên của lớp màng ở đáy não, được gọi là màng nhện. Một phần của màng nhện lồi vào xoang tĩnh mạch tạo thành các hạt màng nhện, màng nhện quá dày sẽ ảnh hưởng đến sự tái hấp thu dịch của các hạt màng nhện.
• Não úng thủy thể không thông: Còn được gọi là não úng thủy tắc nghẽn, vì dịch não tủy bị ngăn chặn không thể chảy về các não thất.
• Não úng thủy áp bình thường: Xảy ra khi lượng dịch não tủy tăng lên từ từ dẫn đến làm giãn rộng não thất. Vì sự tích tụ dịch não không đột ngột, nên loại úng thủy này không làm tăng áp suất trong não. Bệnh thường xảy ra ở người cao tuổi.
• Não úng thủy chân không: Bệnh thường do chấn thương ở não hoặc đột quỵ làm cho các mô ở xung quanh não thất bị co lại, dịch não tủy sẽ lấp đầy không gian trống đó. Kết quả là não thất bị giãn nở một cách thụ động và từ từ. [3]

Não úng thủy có 4 loại phân loại theo cơ chế bệnh sinh

4 Triệu chứng của não úng thủy

Ở trẻ sơ sinh

• Kích thước đầu tăng nhanh và lớn bất thường.
• Trên đỉnh đầu có một khối thóp phồng mềm nhô lên.
• Buồn nôn.
• Buồn ngủ, ngủ li bì liên tục, lờ đờ.
• Quấy khóc thường xuyên.
• Bỏ bú.
• Co giật.
• Mắt nhìn lệch xuống đất cố định (mắt mặt trời lặn).
• Trương lực cơ giảm (yếu cơ).

Ở trẻ lớn hơn và đã biết đi có biểu hiện giống với trẻ sơ sinh và có thêm vài dấu hiệu như:

• Mất thăng bằng.
• Đi tiểu mất kiểm soát.
• Chậm nói và học đi chậm hơn trẻ bình thường.

Thanh thiếu niên và người lớn:

• Đau đầu.
• Lờ đờ.
• Mất khả năng phối hợp như khó khăn khi nhặt đồ vật.
• Mất thăng bằng.
• Mất khả năng tư duy và lập luận.
• Đi tiểu mất kiểm soát, thường xuyên mắt tiểu.
• Giảm thị lực.
• Mất hoặc suy giảm trí nhớ.

Não úng thủy ở trẻ sơ sinh làm đầu to bất thường

5 Não úng thủy có chữa được không

Não úng thủy là căn bệnh có thể chữa khỏi được. Bệnh không thể điều trị bằng thuốc mà chỉ có thể chữa bằng cách phẫu thuật. Tuy vậy, phẫu thuật cũng có thể không khắc phục hoàn toàn các triệu chứng và biến chứng mà nó gây ra được.

Ở trẻ nhỏ, việc phát hiện bệnh sớm ngay từ ban đầu là rất quan trọng. Trẻ sau khi được phẫu thuật não úng thủy càng sớm sẽ có thể khôi phục và duy trì lượng dịch não tủy ở mức cân bằng bình thường lại.

6 Biến chứng của não úng thủy

Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, não úng thủy sẽ gây nên các biến chứng rất nặng nề như khuyết tật vĩnh viễn cả trí tuệ lẫn thể chất, hoặc thậm chí dẫn đến tử vong. Bên cạnh đó, một số biến chứng khác có thể là viêm màng não mủ, mù, điếc, liệt, động kinh.

Biến chứng của bệnh rất nặng nề nếu không được điều trị sớm

7 Cách chẩn đoán não úng thủy

Thăm khám lâm sàng

Não úng thủy được thăm khám lâm sàng bằng việc chẩn đoán thông qua đánh giá thần kinh.

Bác sĩ sẽ quan sát những dấu hiệu bên ngoài của người bệnh, bác sĩ sẽ chỉ định thực hiện các chẩn đoán hình ảnh như siêu âm, chụp cắt lớp vi tính hoặc chụp cộng hưởng từ để đánh giá được tình trạng bên trong não bằng hình ảnh.

Xét nghiệm

Các xét nghiệm thường được chỉ định đối với các bệnh nhân là người lớn để chẩn đoán chính xác tình trạng bệnh. Các xét nghiệm bao gồm:

• Chọc ống sống thắt lưng: Là thủ thuật lấy một mẫu dịch não tủy để làm xét nghiệm để đánh giá có tình trạng viêm nhiễm khuẩn hay không.
• Đo áp lực nhồi sọ: Sử dụng một thiết bị chuyên dụng để đo áp lực bên trong não của bệnh nhân.
• Soi đáy mắt: Mục đích là để nhìn thấy được tình trạng của các cấu trúc bên trong nhãn cầu và dây thần kinh thị giác nằm phía sau mắt. Nhờ vậy, bác sĩ sẽ phát hiện ra các biến chứng lên mắt của não úng thủy.

Có thể phát hiện bệnh qua các xét nghiệm hình ảnh

8 Khi nào cần gặp bác sĩ

Các dấu hiệu cần gặp bác sĩ

Để tránh dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng hơn, bạn nên cho trẻ đến gặp bác sĩ để kịp thời điều trị bệnh não úng thủy khi có các dấu hiệu sau:

• Quấy khóc.
• Gặp khó khăn trong việc bú hoặc ăn uống.
• Nôn không rõ nguyên do.
• Co giật.

Nơi khám chữa não úng thủy

Hãy tìm đến bệnh viện và phòng khám uy tín để được kịp thời chẩn đoán và chữa trị bệnh. Một số bệnh viện bạn có thể tham khảo là:

• Tại TP.HCM: Bệnh viện Chợ Rẫy, Bệnh viện Y Dược TPHCM, Bệnh viện nhân dân 115...
• Tại Hà Nội: Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Đại Học Y Hà Nội, Bệnh viện Đa khoa Đống Đa…

9 Các liệu pháp điều trị não úng thủy

Phương pháp điều trị não úng thủy phổ biến nhất là phẫu thuật đặt shunt. Shunt là một thiết bị dẫn lưu dịch não tủy với một đầu đặt trong tâm thất, sau đó dịch chảy trong lòng ống đi đến ổ bụng.

Việc này nhằm mục đích giúp dịch tái hấp thu dễ hơn và giảm được áp lực do tích quá nhiều dịch ở não. Phẫu thuật đặt shunt là suốt đời và cần tái khám thường thường xuyên để được kiểm tra tình trạng dẫn lưu.

Nội soi cắt não thất 3 (ETV): Thường được chỉ định cho trẻ trên 2 tuổi. Nội soi mở một lỗ nhỏ ở đáy của não thất ba hoặc giữa các não thất khác để tạo một con đường mới cho dịch bị kẹt chảy ra khỏi não. [4]

Phương pháp điều trị bệnh phổ biến nhất là phẫu thuật đặt shunt

10 Biện pháp phòng ngừa não úng thủy

Thăm khám thai định kỳ: Thăm khám thai thường xuyên có thể phát hiện bệnh ở trẻ từ khi trong bụng trẻ và hạn chế được khả năng sinh non.

Tiêm ngừa vaccine: Nên tiêm ngừa các loại bệnh như quai bị hay viêm màng não do vi khuẩn để giảm nguy cơ mắc não úng thủy do viêm nhiễm.

Trang bị bảo hộ: Não úng thủy có thể là do não bị chấn thương nên hãy đeo nón bảo hiểm hoặc thắt dây an toàn khi tham gia giao thông hoặc thực hiện các công việc nguy hiểm. [5]

Nên sử dụng nón bảo hiểm khi lái xe để bảo vệ não

Hy vọng bài viết trên đã cung cấp những thông tin hữu ích để bạn hiểu rõ hơn về nguyên nhân và cách điều trị bệnh não úng thủy. Nếu có các triệu chứng của bệnh hãy đến bác sĩ để được thăm khám kịp thời để tránh các biến chứng đáng tiếc. Hãy chia sẻ bài viết đến bạn bè và người thân xung quanh bạn nhé!