Sỏi niệu quản: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách điều trị

Sỏi niệu quản là một bệnh lý phổ biến của hệ tiết niệu. Tùy vào kích thước của viên sỏi mà nó có thể gây đau, khó chịu khi người bệnh tiểu tiện hoặc ngay cả khi nghỉ ngơi. Bài đăng bên dưới sẽ giúp bạn tìm hiểu rõ hơn về sỏi niệu quản.

1Sỏi niệu quản là gì?

Niệu quản là gì?

Niệu quản là một phần của hệ thống ống dẫn nước tiểu gồm 2 ống đối xứng 2 bên nối thông giữa thận trái và thận phải với bàng quang. Niệu quản giúp nước tiểu từ bể thận xuống bàng quang.

Cấu tạo của niệu quản gồm có 3 vị trí hẹp sinh lý, đây cũng là 3 điểm mà viên sỏi niệu quản dễ bị mắc lại nhất khi di chuyển trong ống niệu quản gây ra các triệu chứng của bệnh lý sỏi niệu quản.

Sỏi niệu quản là gì?

Sỏi niệu quản là tình trạng mà các viên sỏi được hình thành ở thận sau đó di chuyển xuống niệu quản và thường mắc lại ở các vị trí hẹp của niệu quản. Các viên sỏi này làm tắc nghẽn lòng ống niệu quản, gây cản trở cho quá trình đi xuống của nước tiểu từ thận xuống bàng quang.

Kích thước viên sỏi niệu quản rất thay đổi, nó có thể rất nhỏ tới mức người mắc sỏi niệu quản có thể tiểu viên sỏi ra ngoài mà không hề hay biết. Viên sỏi niệu quản cũng có thể rất lớn gây tắc nghẽn hoàn toàn lòng ống niệu quản, làm cho người bệnh đau quặn từng cơn cả khi nghỉ ngơi.[1]

Sỏi niệu quản thực chất là sỏi hình thành ở thận đã di chuyển xuống niệu quản

2Nguyên nhân gây ra sỏi niệu quản

Sỏi niệu quản là kết quả của sự hình thành viên sỏi ở thận và di chuyển xuống ống niệu quản. Nguyên hình thành viên sỏi là do sự kết tinh của các tinh thể có mặt trong nước tiểu.

Bình thường các tinh thể tạo sỏi này vẫn có thể xuất hiện trong nước tiểu. Tuy nhiên, khi nước tiểu bị cô đặc sẽ tạo điều kiện cho sự lắng đọng của các hạt tinh thể đó. Điều này thường xảy ra ở những người uống ít nước.

Uống ít nước có thể dẫn tới cô đặc nước tiểu tạo điều kiện kết tinh sỏi

3Các loại sỏi niệu quản thường gặp

Sỏi niệu quản có thể được hình thành từ nhiều loại tinh thể có mặt trong nước tiểu kết tinh lại. Các loại sỏi thường gặp là:

• Sỏi canxi là loại sỏi niệu quản phổ biến nhất, gồm 2 loại là sỏi canxi oxalat và sỏi canxi photphat.
• Sỏi axit uric là loại sỏi thường gặp ở nam giới, người mắc bệnh gout. Sỏi axit uric được hình thành khi có quá nhiều axit uric trong nước tiểu của người bệnh.
• Sỏi struvite là loại sỏi chủ yếu gặp ở nữ giới thường xuyên mắc nhiễm trùng đường tiết niệu (UTI). Magie amoni photphat (struvite) và canxi cacbon-apatite là thành phần chính của sỏi struvite.
• Sỏi cystin là loại sỏi hiếm gặp nhất, liên quan đến rối loạn di truyền Cystinuria. Nguyên nhân hình thành sỏi cystin là do sự rò rỉ axit amin từ thận vào nước tiểu sau đó kết tinh thành sỏi.[2]

Sỏi canxi là loại sỏi niệu quản phổ biến nhất

4Ai có thể bị sỏi niệu quản?

Bất cứ ai cũng có thể mắc sỏi niệu quản. Tuy nhiên, ở những người có các đặc điểm sau sẽ có nguy cơ mắc sỏi niệu quản cao hơn:

• Giới tính nam.
• Người trong độ tuổi từ 40 - 60 tuổi.
• Có tiền sử bản thân hoặc gia đình mắc sỏi thận hoặc sỏi niệu quản.
• Thói quen uống ít nước, chế độ ăn nhiều đạm.
• Người bị tiểu đường.
• Người mắc bệnh thận đa nang.

Nam giới trong độ tuổi từ 40 - 60 tuổi có nguy cơ cao mắc sỏi niệu quản

5Triệu chứng của sỏi niệu quản

Triệu chứng của sỏi niệu quản phụ thuộc vào kích thước và mức độ tắc nghẽn ống niệu quản mà viên sỏi niệu quản gây ra. Nếu viên sỏi quá nhỏ, nó có thể đi qua niệu quản xuống bàng quang và bài xuất ra ngoài theo nước tiểu mà không gây ra bất kỳ triệu chứng gì.

Tuy nhiên, khi viên sỏi đủ lớn để gây ra tình trạng tắc nghẽn niệu quản một phần hoặc toàn bộ, nó có thể làm xuất hiện các triệu chứng sau:

• Đau: đau nhói đột ngột hoặc đau quặn vùng hông lưng, thường tăng lên khi người bệnh di chuyển. Đau có thể lan xuống vùng bụng dưới kèm theo buồn nôn, nôn.
• Tiểu khó: người bệnh cảm thấy đau, buốt, rát khi đi tiểu. Phải thường xuyên đi tiểu và mỗi lần chỉ đi tiểu được một lượng nhỏ nước tiểu.
• Nước tiểu có máu hoặc đổi màu (nâu, hồng, đỏ).
• Đái đục khi có nhiễm trùng đường tiết niệu kèm theo.[3]

Sỏi niệu quản có thể gây ra cơn đau quặn vùng hông lưng

6Biến chứng của sỏi niệu quản

Sỏi niệu quản không phải khi nào cũng diễn tiến thuận lợi, trong nhiều trường hợp khi sỏi niệu quản không được điều trị kịp thời có thể dẫn tới các biến chứng như:

• Nhiễm trùng hệ tiết niệu (UTI): Nước tiểu ứ đọng xung quanh viên sỏi có thể tạo kiện cho vi khuẩn phát triển làm tăng nguy cơ mắc UTI.
• Thủng niệu quản: Những viên sỏi có kích thước lớn bị mắc tại các vị trí hẹp của niệu quản có thể làm thủng niệu quản rò rỉ nước tiểu vào ổ bụng.
• Thận ứ nước: Khi viên sỏi gây tắc nghẽn ở niệu quản sẽ làm hạn chế hoặc cản trở hoàn toàn dòng chảy của nước tiểu từ thận xuống bàng quang gây ra tình trạng ứ đọng nước tiểu. Vị trí sỏi tắc càng cao, mức độ tắc càng nặng thì nguy cơ biến chứng thận ứ nước càng cao.
• Suy thận cấp: Sự tắc nghẽn nước tiểu nghiêm trọng làm thận ứ nước, tăng áp lực trong bể thận, nhu mô thận gây ảnh hưởng đến chức năng của thận có thể dẫn tới suy thận cấp.
• Suy thận mạn: Tình trạng tắc nghẽn nước tiểu kéo dài làm suy giảm chức năng thận, lâu dần có thể dẫn tới suy thận mạn.

Sỏi niệu quản có gây biến chứng thận ứ nước, nhiễm trùng hệ tiết niệu và suy thận

7Cách chẩn đoán sỏi niệu quản

Thăm khám lâm sàng

Đầu tiên để chẩn đoán sỏi niệu quản cần khai thác từ bệnh sử đến khám lâm sàng. Bác sĩ sẽ hỏi về triệu chứng đau vùng thắt lưng và các bất thường khi đi tiểu cùng với các triệu chứng đi kèm như buồn nôn, nôn, sốt...

Sau đó bác sĩ sẽ tiến hành thăm khám cho người bệnh. Lúc này, bác sĩ có thể kiểm tra các dấu hiệu bất thường tại đường tiết niệu như ấn các điểm đau niệu quản (tương ứng với 3 chỗ hẹp sinh lý của niệu quản), dấu chạm thận, dấu rung thận...

Hỏi bệnh sử chủ yếu dựa trên triệu chứng đau vùng thắt lưng và tiểu khó

Xét nghiệm

Sỏi niệu quản có thể được chẩn đoán dựa trên các xét nghiệm cận lâm sàng như:

• Xét nghiệm nước tiểu: tìm dấu hiệu nhiễm trùng và phân tích nồng độ các chất tạo sỏi có trong nước tiểu.
• Xét nghiệm máu: định lượng canxi và axit uric trong máu để hỗ trợ chẩn đoán sỏi niệu quản, định lượng nồng độ ure, creatinin giúp kiểm tra chức năng thận.
• Xét nghiệm hình ảnh: Siêu âm, X-quang, chụp cắt lớp vi tính (CT-scan), chụp niệu quản bể thận ngược dòng (UPR) tìm viên sỏi nhằm chẩn đoán xác định sỏi niệu quản, chẩn đoán vị trí, hình dạng, phân loại sỏi, biến chứng của sỏi niệu quản.[4]

CT-scan được sử dụng để chẩn đoán sỏi niệu quản

8Khi nào cần gặp bác sĩ?

Các dấu hiệu cần gặp bác sĩ

Bạn có thể tới gặp bác sĩ ngay khi phát hiện các triệu chứng bất thường có thể liên quan tới sỏi niệu quản để được chẩn đoán và điều trị sớm. Đặc biệt là khi bạn thuộc nhóm các yếu tố nguy cơ cao mắc bệnh sỏi niệu quản và các triệu chứng này ảnh hưởng nhiều tới cuộc sống, sinh hoạt của bạn.

Nơi khám chữa bệnh sỏi niệu quản đáng tin cậy

Nếu bạn đang nghi ngờ mình có các biểu hiện của sỏi niệu quản bạn có thể đến các phòng khám chuyên Khoa thận - tiết niệu hoặc các bệnh viện đa khoa tại địa phương để được thăm khám kịp thời.

Ngoài ra, có thể tham khảo một số bệnh viện lớn, uy tín dưới đây để được chẩn đoán và tư vấn điều trị kịp thời:

• Tp.Hồ Chí Minh: Bệnh viện Đại học Y Dược Tp.HCM, bệnh viện Chợ Rẫy, bệnh viện Nhân dân 115.
• Hà Nội: Bệnh viện Thận Hà Nội, bệnh viện Đại học Y Hà Nội, bệnh viện Bạch Mai.

9Các liệu pháp điều trị sỏi niệu quản

Việc lựa chọn phương pháp điều trị sỏi niệu quản thường phụ thuộc vào kích thước và tính chất của viên sỏi. Các liệu pháp can thiệp để điều trị sỏi có thể được lựa chọn là:

• Tán sỏi ngoài cơ thể bằng sóng xung kích (SWL): áp dụng cho sỏi niệu quản gần và giữa có kích thước từ dưới 10mm. Tán sỏi bằng sóng xung kích là lựa chọn can thiệp ít xâm lấn nhất.
• Nội soi tán sỏi ngược dòng (URS): là liệu pháp đầu tay cho sỏi niệu quản gần và giữa có kích thước lớn hơn 10mm hoặc sỏi niệu quản xa bất kể kích thước.
• Phẫu thuật lấy sỏi qua da (SNL): thường được chỉ định khi viên sỏi quá lớn và có hình dạng phức tạp mà can thiệp SWL, URS thất bại.[5]
• Điều trị tống sỏi nội khoa (MET): được sử dụng đối với những viên sỏi niệu quản xa kích thước nhỏ. Các loại thuốc có thể được lựa chọn như thuốc chẹn alpha, thuốc chẹn kênh canxi, corticosteroid và thuốc ức chế phosphodiesterase-5 (PDE5).

Tán sỏi ngoài cơ thể bằng sóng xung kích là lựa chọn can thiệp ít xâm lấn nhất

10Biện pháp phòng ngừa sỏi niệu quản

Chế độ ăn uống không hợp lý là một trong những nguyên nhân gây ra sỏi niệu quản. Vì vậy để phòng ngừa sỏi niệu quản bạn nên thay đổi chế độ ăn uống như sau:

• Uống đủ nước phù hợp với nhu cầu của bạn, đối với người trưởng thành nên uống ít nhất 2 - 3 lít nước mỗi ngày (bao gồm tất cả lượng nước từ thức ăn cho đến đồ uống).
• Hạn chế ăn các thực phẩm giàu đạm động vật thường xuyên như: thịt, trứng, cá... để không làm tăng quá mức lượng axit uric trong cơ thể. Thay vào đó, bạn có thể ăn các loại đậu xanh, đậu phụ là những nguồn đạm tốt sẽ không làm tăng axit uric của cơ thể.
• Hạn chế lượng natri (muối) trong chế độ ăn giúp giảm nguy cơ hình thành sỏi niệu quản.
• Giảm lượng oxalate trong chế độ ăn uống của bạn bằng cách hạn chế sử dụng các thực phẩm như hạnh nhân, hạt điều, khoai tây... Bên cạnh đó, tăng cường bổ sung các loại thực phẩm và đồ uống chứa nhiều canxi có thể giúp ngăn ngừa oxalate kết tinh.

Sỏi niệu quản là bệnh lý khá phổ biến của hệ tiết niệu gây đau và khó chịu cho người bệnh. Bất kì người nào cũng có thể mắc bệnh sỏi niệu quản vì vậy các bạn nên tìm hiểu và hãy chia sẻ về bài viết này tới mọi người xung quanh nhé!