Bệnh bại liệt: Nguyên nhân, dấu hiệu, biến chứng và cách phòng ngừa

Bại liệt là một chứng bệnh nhiễm trùng cấp tính do virus tấn công vào hệ thần kinh. Ở dạng nặng, bại liệt sẽ gây ra trạng thái tê liệt khó thở và có thể dẫn đến tử vong. Hãy cùng tìm hiểu về nguyên nhân, biến chứng và cách phòng tránh bệnh bại liệt nhé!

1Bệnh bại liệt (Polio) là gì?

Bệnh bại liệt (Poliomyelitis) là một chứng bệnh nhiễm trùng cấp tính do virus tấn công vào hệ thần kinh làm yếu các cơ dẫn đến bại liệt.

Bệnh lây truyền theo đường tiêu hóa, đặc biệt đối với trẻ em dưới 5 tuổi rất dễ bị nhiễm bệnh. Virus bại liệt có thể xâm nhập vào hệ thống thần kinh trung ương gây tổn thương đến các tế bào vỏ não. Vì vậy, cách phòng ngừa tốt nhất là tiêm phòng vắc xin bại liệt.

Bại liệt là bệnh nhiễm trùng cấp tính do virus tấn công vào hệ thần kinh

2Nguyên nhân gây ra bệnh bại liệt

Virus bại liệt (poliovirus) là một virus hình cầu, kích thước nhỏ, đường kính 8 - 27 nm, có cấu tạo là ARN và protein, không có chất béo. Virus bại liệt có 3 type kháng nguyên khác nhau và không gây miễn dịch chéo.

• Type I: Điển hình là chủng Brunhilde, là nguyên nhân chủ yếu, chiếm đến 90% gây bệnh cho người ở thể điển hình.
• Type II: Điển hình là chủng Lansing, gây bệnh thế ẩn.
• Type III: Điển hình là chủng Leon, ít gây bệnh hơn.

Virus có tính chịu đựng cao với ngoại cảnh:

• Trong phân người chúng sống được vài ngày đến vài tuần.
• Trong nước có thể tới 14 ngày.
• Dễ bị diệt trong vòng 30 phút bằng các thuốc khử trùng thông thường như: cloramin B, oxy già, thuốc tím và tia cực tím,... ở 60°C.

Quá trình diễn biến của virus trải qua qua 3 giai đoạn:

• Giai đoạn xâm nhập và tăng sinh ở đường tiêu hoá: virus vào cơ thể qua hầu, họng trong 24 giờ đầu đã đến các hạch bạch huyết ở quanh họng, sau đó vào niêm mạc ruột non, mảng Peyer và tăng sinh ở đó. Đây là giai đoạn có thể xét nghiệm tìm virus ở chất nhầy họng và phân.
• Giai đoạn nội tạng: Từ niêm mạc đường tiêu hoá, virus vào máu lần 1, sau đó đến các nội tạng (tim, gan, tụy, tuyến thượng thận, hô hấp,...).
• Giai đoạn xâm nhập và tăng sinh ở thần kinh trung ương: virus từ các nội tạng vào máu lần 2, sau đó vào hệ thần kinh trung ương và biểu hiện liệt.

Đối với thể không điển hình (không có liệt), virus chỉ xâm nhập tới các hạch bạch huyết, niêm mạc đường tiêu hoá hoặc tới máu mà không vào hệ thần kinh trung ương, sau đó bị đào thải theo phân ra ngoài.

Phương thức lây truyền: Lây từ người sang người thông qua đường tiêu hóa. Virus chủ yếu xuất hiện từ phân ô nhiễm vào nguồn nước, thực phẩm rồi vào người qua đường ruột, có khi qua đường hầu họng.

3Triệu chứng của bệnh bại liệt

Hầu hết người nhiễm virus bại liệt không có triệu chứng rõ ràng. Dễ nhầm lẫn với các bệnh khác, một số ít người bệnh xuất hiện các triệu chứng giống bệnh cúm

Thể nhẹ

Thể nhẹ chiếm khoảng 5% những người bị nhiễm virus bại liệt với các triệu chứng kéo dài từ 2 đến 3 ngày, biểu hiện như sau:

• Sốt.
• Đau đầu.
• Đau cơ, đau họng, đau bụng.
• Buồn nôn, nôn, ăn không ngon.

Thể viêm màng não vô khuẩn

Thể viêm màng não vô khuẩn là bệnh nghiêm trọng hơn và chiếm khoảng 1% những người bị nhiễm virus bại liệt, với các dấu hiệu bệnh có thể kéo dài 1 - 10 ngày bao gồm:

• Đau hoặc cứng cổ, cột sống.
• Đau hoặc cứng ở cánh tay hoặc chân.
• Nhức đầu dữ dội.
• Giảm phản xạ.
• Yếu cơ.

Thể liệt điển hình

Thể liệt là thể bệnh nghiêm trọng nhất và rất hiếm xảy ra. Bệnh thường liệt một chân sau đó đến liệt một tay và tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh, các dấu hiệu có thể bao gồm:

• Đau dữ dội toàn thân.
• Ngứa ran hoặc ngứa châm chích.
• Cơ bắp co cứng hoặc co giật.
• Yếu cơ dẫn đến tê liệt chân tay.
• Tê liệt cơ liên quan đến hô hấp.
• Khó nuốt.

Thể liệt điển hình gây đau dữ dội

Hội chứng sau liệt

Hội chứng sau liệt thường có các triệu chứng như:

• Yếu cơ, đau cơ, teo cơ.
• Mệt mỏi.
• Các vấn đề về thở hoặc nuốt.
• Rối loạn hô hấp khi ngủ.
• Giảm khả năng chịu lạnh.

4Đối tượng nguy cơ cao mắc bệnh bại liệt:

Các đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh bại liệt, bao gồm

• Những người đi đến vùng đang lưu hành virus bại liệt hoặc vùng dịch.
• Nhân viên phòng thí nghiệm, nhân viên y tế điều trị bệnh nhân bại liệt.
• Tiếp xúc với chất thải của người mắc bại liệt.
• Sử dụng nguồn nước ô nhiễm, thực phẩm bẩn.
• Người chưa tiêm chủng vắc xin bại liệt.

5Biến chứng của bệnh bại liệt

Đối với trường hợp bệnh nặng ảnh hưởng đến khả năng hô hấp và có thể dẫn đến tử vong. Bên cạnh đó, bệnh bại liệt có thể gây ra những khó khăn lâu dài hoặc thậm chí suốt đời với các biến chứng sau:

• Liệt vĩnh viễn.
• Biến dạng xương hoặc khớp.
• Đau mãn tính.
• Yếu cơ.
• Khó nuốt.
• Hội chứng sau bại liệt.

Biến chứng bại liệt có thể gây liệt vĩnh viễn

6Chẩn đoán bệnh bại liệt

Khám lâm sàng

Bên cạnh căn cứ việc bạn đã tiêm phòng vắc xin bại liệt, bác sĩ có thể dựa vào một số biểu hiện như:

• Cứng cổ và lưng.
• Khó khăn khi nuốt và thở.
• Có những phản xạ bất thường.

Các xét nghiệm xác định bệnh bại liệt

Bác sĩ sẽ sử dụng các mẫu bệnh phẩm như: phân, dịch hầu họng, dịch não tủy trong vòng 14 ngày kể từ khi mắc bệnh để xét nghiệm tìm kiếm virus bại liệt. Từ đó, bác sĩ có thể xác định được loại virus mà bạn đã bị mắc và type 1 thường gặp phổ biển nhất.

Lấy mẫu dịch hầu họng để làm xét nghiệm chẩn đoán

7Khi nào cần gặp bác sĩ

Các dấu hiệu cần gặp bác sĩ

Bạn nên đến gặp bác sĩ để được tư vấn điều trị kịp thời nếu có các dấu hiệu sau đây:

• Đau cơ, đau đầu.
• Ăn không ngon, buồn nôn, nôn.
• Sốt, đau họng.
• Đã từng mắc bệnh bại liệt và kèm theo các dấu hiệu nặng hơn.

Nơi khám chữa bệnh bại liệt uy tín

Bạn nên đến khoa Truyền Nhiễm của các cơ sở y tế gần nhất và có thể tham khảo một trong số các bệnh viện dưới đây để thăm khám:

• Tại TP Hồ Chí Minh: Bệnh viện Nhân dân 115, bệnh viện Bệnh Nhiệt đới, bệnh viện Đại học Y dược, bệnh viện Nguyễn Tri Phương,...
• Tại Hà Nội: Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, bệnh viện Đại học Y Hà Nội, bệnh viện Bạch Mai, bệnh viện E Hà Nội,...

8Vấn đề trong điều trị bệnh bại liệt

Hiện nay, chưa có cách điều trị bệnh bại liệt nên các bác sĩ chỉ có thể điều trị các triệu chứng. Một số phương pháp điều trị triệu chứng bệnh bại liệt, bao gồm:

• Nghỉ ngơi tại giường.
• Thuốc: giảm đau, chống co thắt để thư giãn cơ bắp, kháng sinh cho nhiễm trùng đường hô hấp - tiết niệu,...
• Máy thở để hỗ trợ bệnh nhân thở.
• Vật lý trị liệu: điều trị các vấn đề về hô hấp, các cơ bị đau,...
• Sử dụng miếng đệm nóng hoặc khăn ấm để giảm đau cơ và co thắt cơ bắp.
• Trong trường hợp chân bị yếu, có thể cần xe lăn hoặc thiết bị di động khác.

Bệnh nhân nên nghỉ ngơi tại giường

9Biện pháp phòng ngừa bệnh bại liệt

Cách tốt nhất để ngăn ngừa bệnh bại liệt là tiêm chủng phòng bệnh. Hiện nay, trên thị trường có 2 loại vắc xin:

• Vắc xin sống giảm độc lực (OPV): còn được gọi là vắc xin Sabin, nó được tạo ra từ các chủng virus bại liệt hoang dại và được sử dụng bằng đường uống. Vắc xin này giúp ngăn ngừa sự phát triển của virus bại liệt ở đường tiêu hóa và hệ thần kinh trung ương.
• Vắc xin bất hoạt (IPV): còn được gọi là vắc xin Salk và được sử dụng bằng đường tiêm. Vắc xin này giúp ngăn chặn virus xâm nhập vào hệ thần kinh trung ương mà không ngăn chặn virus xâm nhập ở đường tiêu hóa.

Nếu đã tiêm vắc xin 6 in 1 (6 trong 1) thì có cần uống vắc xin bại liệt nữa không?

• Vắc xin 5 trong 1 là loại vắc xin phối hợp phòng 5 bệnh bao gồm: bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt, Hib.
• Vắc xin 6 trong 1 là loại vắc xin phối hợp phòng 6 bệnh bao gồm: bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt, viêm gan B, Hib.

Một số biện pháp phòng ngừa khác:

• Trong thời gian dịch xảy ra phải cách ly bệnh nhân ít nhất 2-4 tuần.
• Những trẻ có sốt, viêm đường hô hấp, rối loạn tiêu hoá chưa rõ nguyên nhân phải được theo dõi hàng ngày tại nhà.
• Những người tiếp xúc với bệnh nhân phải được theo dõi chặt chẽ. Nếu có triệu chứng nghi ngờ: đau dọc sống lưng và cổ,... nên đến gặp bác sĩ.
• Cân nhắc việc cắt amidan hoặc nạo sùi vòm họng cho trẻ ở vùng dịch.
• Đối với những bệnh nhân thể nhẹ hoặc thể không có liệt cần hạn chế vận động, tránh kích thích đau cho đến khi hết triệu chứng.

Để ngăn ngừa bại liệt cách tốt nhất là nên tiêm phòng

Hy vọng bài viết trên đây sẽ giúp bạn và người thân hiểu rõ hơn về căn bệnh bại liệt này. Từ đó sẽ có cách phòng tránh triệt để để không bị căn bệnh quái ác này tìm đến nữa nhé!

Nguồn: VNCDC, CDC, Mayo Clinic, NHS