Cây thạch anh có tác dụng gì? Công dụng và liều dùng cây thạch anh

Cây thạch anh thường được trồng làm cảnh bởi cây có hình dáng, màu sắc bắt mắt. Tuy nhiên, ít ai biết rằng loài cây này là một loại dược liệu quý có tác dụng chữa nhiều bệnh. Hãy cùng tìm hiểu xem cây thạch anh có tác dụng gì trong bài viết dưới đây bạn nhé!

1Cây thạch anh là gì?

Cây thạch anh hay còn gọi là cây công đức, là một loại mọng nước (tên khoa học Euphorbia tithymaloides subs. padifolia). Thạch anh có thể phát triển được ở những nơi có điều kiện khắc nghiệt, đất nghèo dinh dưỡng hay những vùng bán hoang mạc.

Thạch anh thường được dùng ngoài, lấy lá tươi hoặc toàn cây giã nhuyễn để làm thuốc. Thạch anh chứa nhiều hợp chất chống oxy hóa và chống viêm như flavonoid, luteolin, quercetin.

Thạch anh là cây mọng nước phát triển được ở những nơi có điều kiện khắc nghiệt

2Cây thạch anh có tác dụng theo Y học cổ truyền

Theo Y học cổ truyền, cây thạch anh có vị chua, hơi chát, tính hàn, độc và có một số tác dụng với sức khỏe như:

• Thanh nhiệt giải độc.
• Tán ứ tiêu thũng.
• Chỉ huyết sinh cơ.

Thạch anh được dùng trong dân gian có tác dụng thanh nhiệt giải độc

3Cây thạch anh có tác dụng theo Y học hiện đại

Ngăn ngừa ung thư

Một số nghiên cứu trên tế bào đã chứng minh rằng chiết xuất từ cây thạch anh có khả năng ức chế sự phát triển của các dòng tế bào ung thư bao gồm ung thư đại tràng, ung thư gan và ung thư phổi. Trong đó, các chiết xuất từ ether dầu mỏ và acetate ethyl cho thấy tác dụng mạnh nhất, đặc biệt trên dòng tế bào NCI-H460 (ung thư phổi).

Hợp chất diterpenoid jatrophane: Hai hợp chất nổi bật, P1 và P4 được chiết xuất từ cây thạch anh. P1 thể hiện hoạt tính cao hơn P4 đối với một số dòng tế bào ung thư, nhưng cả hai đều không có độc tính cao, cho thấy tiềm năng an toàn khi sử dụng.

Lưu ý: Hiện tại, các nghiên cứu chủ yếu được thực hiện trên tế bào hoặc động vật và chưa có thử nghiệm lâm sàng trên người. Do đó, nếu bạn có ý định sử dụng cây thạch anh để hỗ trợ điều trị ung thư, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên môn để đảm bảo an toàn.

Điều hòa đường huyết

Khả năng ức chế α-glucosidase: Các chiết xuất từ cây thạch anh, đặc biệt là chiết xuất nước, thể hiện khả năng ức chế enzyme α-glucosidase – một yếu tố quan trọng trong việc kiểm soát đường huyết. Trong đó, hợp chất P1 và P4 nổi bật với hiệu quả tương đương hoặc cao hơn so với thuốc tiêu chuẩn acarbose.

Ý nghĩa: Điều này cho thấy cây thạch anh có tiềm năng lớn trong việc hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường, đặc biệt ở giai đoạn kiểm soát đường huyết sau ăn.

Kháng viêm

Nghiên cứu trên động vật: Trong các thử nghiệm trên chuột, chiết xuất methanol từ lá cây thạch anh đã được chứng minh là có tác dụng kháng viêm mạnh mẽ, đặc biệt khi thử nghiệm trên mô hình gây viêm bằng carrageenan, histamine và dextran.

Cách thực hiện: Khi sử dụng liều 200 mg/kg, chiết xuất methanol cho thấy khả năng giảm viêm tương đương hoặc cao hơn so với thuốc tiêu chuẩn phenylbutazone. Hiệu quả này phụ thuộc vào liều lượng, cho thấy khả năng ứng dụng thực tiễn trong việc điều trị các bệnh viêm mãn tính.

Chống oxy hóa

Chiết xuất cồn từ Pedilanthus tithymaloides đã cho thấy khả năng chống oxy hóa mạnh mẽ khi được thử nghiệm trên các loài phản ứng oxy hóa (ROS) và nitơ hóa (RNS). Ở liều 500, 750 và 1000 mg/kg, cồn thuốc này lần lượt giảm đến 83%, 94%, và 92% tình trạng phù nề ở bàn chân chuột. Khả năng loại bỏ các gốc tự do như O₂⁻, HO⁻, HOCl và NO⁻ được đánh giá qua giá trị IC50 trong khoảng từ microgam/ml (Ag/ml), chứng minh tiềm năng chống oxy hóa đáng kể.

Phân tích ORAC (Oxygen Radical Absorbance Capacity) cũng cho thấy giá trị đạt 0,051 ± 0,002, so sánh với Trolox – một tiêu chuẩn chống oxy hóa phổ biến. Tuy nhiên, đối với gốc DPPH⁻ chiết xuất chỉ đạt hoạt tính yếu với tỷ lệ dọn gốc lần lượt là 8,5%, 16,1%, 19,6% và 37% tại các nồng độ thử nghiệm.

Ngoài ra, cồn thuốc còn chứa nhiều axit amin tự do, được xác định bằng HPLC như axit aspartic (5,13 µM), glutamic (3,43 µM), glycine (0,98 µM), valine (3,07 µM) và nhiều axit amin thiết yếu khác. Tổng hàm lượng phenolic đạt 17,4 ± 0,15 mg GAE/g là một yếu tố quan trọng góp phần vào khả năng chống oxy hóa mạnh mẽ của chiết xuất.

Làm lành vết thương

Nghiên cứu đã chứng minh tiềm năng của chiết xuất ethanol từ lá P. tithymaloides trong việc hỗ trợ làm lành vết thương trên mô hình chuột. Các nhóm chuột được chia thành: nhóm đối chứng (methylcellulose), nhóm sử dụng 0,5% chiết xuất thô và nhóm 1,5% chiết xuất thô. Kết quả cho thấy chiết xuất 0,5% thúc đẩy quá trình lành vết thương tốt hơn so với 1,5%, do liều cao có thể gây kích ứng và viêm.

Quan sát mô học cho thấy, các vết thương được điều trị có sự gia tăng đáng kể về số lượng nguyên bào sợi, sự tổng hợp collagen và hình thành mao mạch. Kết quả này cho thấy chiết xuất ethanol từ P. tithymaloides có tiềm năng ứng dụng trong các sản phẩm hỗ trợ làm lành vết thương, đặc biệt với nồng độ thấp.

Ngăn ngừa giun sán

Chiết xuất ethanol từ lá Euphorbia tithymaloides đã được kiểm tra hiệu quả diệt giun sán trên giun đất Pheretima posthuma với albendazole làm chất đối chứng. Chiết xuất cho thấy khả năng gây tê liệt và tiêu diệt giun hiệu quả, phụ thuộc vào liều lượng. Kết quả này mở ra tiềm năng ứng dụng trong các bài thuốc điều trị ký sinh trùng đường ruột.

Kháng viêm

Chiết xuất methanol từ lá P. tithymaloides thể hiện tác dụng kháng viêm mạnh mẽ, đặc biệt trong các thử nghiệm trên chuột bị viêm do carrageenin, histamine và dextran. Tác dụng kháng viêm của chiết xuất methanol đạt hiệu quả vượt trội khi so sánh với thuốc tiêu chuẩn phenylbutazone. Kết quả nghiên cứu này cho thấy chiết xuất methanol có thể được phát triển thành thuốc chống viêm trong tương lai.

Lá thạch anh chứa flavonoid nên có tính kháng viêm

Kháng khuẩn

Chiết xuất từ lá P. tithymaloides bằng hexane, ethyl acetate và ethanol cho thấy hiệu quả đáng kể trong việc ức chế vi khuẩn gây bệnh như Streptococcus sanguinis, Enterococcus faecalis và nấm men Candida albicans. Tuy nhiên, các chiết xuất này không có tác dụng trên một số vi khuẩn như Staphylococcus aureus, Escherichia coli hoặc Pseudomonas aeruginosa

Kháng virus

Trong nghiên cứu chống lại virus Herpes Simplex loại 2 (HSV-2), chiết xuất methanol từ lá và hợp chất luteolin cho thấy hiệu quả ức chế sự sao chép virus. Tác dụng này liên quan đến việc điều chỉnh con đường truyền tín hiệu NF-κB, làm giảm sản xuất các cytokine gây viêm như TNF-α, IL-1β, IL-6 và NO. Đây là kết quả hứa hẹn để phát triển thuốc kháng virus từ chiết xuất tự nhiên.

Ngăn ngừa mỡ máu

Một nghiên cứu gần đây đã đánh giá tác động của chiết xuất ethanol từ lá Pedilanthus tithymaloides lên sự thay đổi các chỉ số mỡ máu trên chuột bạch Wistar bình thường và chuột mắc tiểu đường do alloxan gây ra. Thí nghiệm chia chuột thành 5 nhóm như sau:

• Nhóm I: Chuột bình thường, chỉ sử dụng dung dịch muối sinh lý làm nhóm đối chứng.
• Nhóm II: Chuột bình thường được tiêm alloxan monohydrate để gây tiểu đường.
• Nhóm III: Chuột mắc tiểu đường do alloxan được cho uống chiết xuất ethanol từ lá P. tithymaloides với liều 500 mg/kg.
• Nhóm IV: Chuột mắc tiểu đường do alloxan được cho uống chiết xuất ethanol từ lá P. tithymaloides với liều 1000 mg/kg.
• Nhóm V: Chuột mắc tiểu đường do alloxan được cho uống glibenclamide – một loại thuốc điều trị tiểu đường tiêu chuẩn (5 mg/kg).

Tất cả các nhóm được điều trị trong 21 ngày bằng cách sử dụng ống dẫn dịch qua đường miệng với chế độ ăn và nước tự do.

Các thông số sinh hóa được đánh giá cho thấy:

• Giảm đáng kể các chỉ số mỡ máu như: glucose trong máu, cholesterol toàn phần, triglycerides, LDL-C (lipoprotein tỷ trọng thấp) và VLDL (lipoprotein tỷ trọng rất thấp).
• Tăng đáng kể mức HDL-C (lipoprotein tỷ trọng cao) – loại cholesterol "tốt".

Hiệu quả của chiết xuất ethanol từ lá P. tithymaloides tương đương với thuốc điều trị tiểu đường tiêu chuẩn glibenclamide - một dấu hiệu cho thấy tiềm năng của chiết xuất trong việc kiểm soát mỡ máu và đường huyết.

4Hướng dẫn cách sử dụng cây thạch anh an toàn, hiệu quả

Liều lượng và cách sử dụng cây thạch anh có thể khác nhau tùy theo bài thuốc, thông thường sử dụng khoảng 5-8 lá mỗi lần. Tuy nhiên, cần đặc biệt lưu ý rằng lá cây thạch anh có chứa độc tố và hiện nay vẫn chưa có nghiên cứu đầy đủ để kiểm chứng mức độ an toàn và hiệu quả của loại dược liệu này.

Khuyến cáo an toàn

• Người bệnh không nên tự ý sử dụng cây thạch anh để chữa bệnh, đặc biệt là các nhóm đối tượng như trẻ em, phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú.
• Việc sử dụng cây thạch anh cần tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc chuyên gia y học cổ truyền để tránh nguy cơ ngộ độc hoặc các tác dụng phụ nghiêm trọng.

Cách sử dụng cây thạch anh trong hỗ trợ sức khỏe:

Dưới đây là một số phương pháp thường được áp dụng để khai thác công dụng của cây thạch anh:

Nhai lá thạch anh

Phương pháp này thường được sử dụng để hỗ trợ điều trị các vấn đề về họng và răng miệng.

Sử dụng từ 3-5 lá thạch anh tươi mỗi ngày, nhai trực tiếp để giảm viêm và đau nhức.

Nấu chè hoa thạch anh

Hoa thạch anh có thể được dùng để pha trà, giúp thư giãn và tăng cường sức khỏe.

Cách làm: Lấy 1-2 bông hoa thạch anh tươi, rửa sạch và đun sôi với nước. Sau khi đun, lọc bỏ bông hoa và uống phần nước trà. Trà hoa thạch anh được cho là có tác dụng làm dịu và giảm căng thẳng.

Sử dụng tinh dầu thạch anh

Tinh dầu được chiết xuất từ cây thạch anh có thể dùng để massage hoặc pha vào nước tắm, giúp giảm căng thẳng và kháng viêm.

Phương pháp này đặc biệt hữu ích trong việc thư giãn cơ thể, cải thiện giấc ngủ và giảm đau nhức cơ bắp.

5Một số bài thuốc có sử dụng cây thạch anh

Bài thuốc chữa sâu răng, viêm họng hạt, viêm amidan

Thạch anh có tính kháng viêm, kháng khuẩn nên được sử dụng để chữa sâu răng, viêm họng hạt, viêm amidan. Cách thực hiện bài thuốc từ cây thạch anh như sau:

• Bước 1: Chuẩn bị vài lá thạch anh, rửa sạch.
• Bước 2: Giã lá lấy nước uống hoặc nhai và cố gắng đưa 3-5 nước lá thạch anh đã giã vào vị trí tổn thương trong 10 - 15 phút, vừa nhai vừa súc họng.

Thạch anh có tính kháng viêm, kháng khuẩn nên được sử dụng để chữa sâu răng

Bài thuốc chữa bướu cổ

Các bước thực hiện bài thuốc chữa bướu cổ như sau:

• Bước 1: Chuẩn bị 8g lá thạch anh tươi, rửa sạch, ngâm với nước muối loãng.
• Bước 2: Nhai sống cùng một ít muối trắng, nuốt nước, bỏ bã.

Nhai lá thạch anh cùng hạt muối giúp chữa bướu cổ

6Một số câu hỏi thường gặp

Phân biệt cây thạch anh và cúc tần

Cây thạch anh thường dễ bị nhầm lẫn với cây cúc tần (tên khoa học Pluchea indica (L.) Less), một loài thuộc họ Cúc (Asteraceae). Một số đặc điểm để phân biệt hai cây này như sau:

• Cây thạch anh chứa nhựa mủ trắng trong thân và lá còn cúc tần thì không.
• Lá cây thạch anh là phiến lá nguyên, dày, trơn, màu xanh lục đậm, gân lá không rõ. Phiến lá cúc tần có răng, sờ nhám, gân lá rõ, màu xanh lục nhạt hơn.

Lá thạch anh có màu đậm hơn lá cúc tần

Cây thạch anh có thể chữa ung thư không?

Một số nghiên cứu trên tế bào cho thấy cao chiết từ lá cây thạch anh có tác dụng ức chế sự tăng trưởng của các tế bào ung thư đại tràng, ung thư gan…Tuy nhiên, vẫn chưa có các nghiên cứu thử nghiệm về tác dụng chữa ung thư của cây thạch anh trên động vật và người.

Do đó, bạn nên hỏi ý kiến bác sĩ, chuyên gia trước khi quyết định có nên dùng cây thạch anh để chữa ung thư hay không.

Chưa có nghiên cứu cho thấy cây thạch anh có thể chữa ung thư gan

7Lưu ý khi sử dụng cây thạch anh

Cây thạch anh có tính độc, do đó bạn nên nắm được một số lưu ý khi sử dụng:

• Thạch anh chống chỉ định với người bị cao huyết áp, sốt, âm hư hỏa vượng hoặc huyết nhiệt.
• Chỉ sử dụng cây thạch anh với liều lượng vừa đủ và trong những trường hợp cần thiết.

Sử dụng với liều lượng hợp lý

• Chỉ sử dụng cây thạch anh với liều lượng vừa đủ và trong những trường hợp thật sự cần thiết.
• Việc lạm dụng hoặc sử dụng kéo dài có thể dẫn đến các tác dụng phụ không mong muốn, do thành phần độc tố tự nhiên trong cây.

Ưu tiên sử dụng cây tươi và phần lá:

• Cây thạch anh nên được sử dụng ở dạng cây tươi, chủ yếu là phần lá. Lá thạch anh thường được ứng dụng trong các bài thuốc hỗ trợ điều trị hoặc chăm sóc sức khỏe.
• Tránh sử dụng cây khô hoặc các chế phẩm không rõ nguồn gốc, để đảm bảo tính an toàn và hiệu quả.

Khuyến cáo quan trọng

• Trước khi sử dụng cây thạch anh, hãy tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc chuyên gia y học cổ truyền để được tư vấn cụ thể, đặc biệt nếu bạn có các bệnh lý nền hoặc đang dùng thuốc điều trị khác.
• Nếu xuất hiện các triệu chứng bất thường như chóng mặt, buồn nôn hoặc kích ứng da, hãy ngừng sử dụng ngay và đến cơ sở y tế gần nhất để được hỗ trợ.

Thạch anh chống chỉ định với người bị cao huyết áp

Trên đây là những thông tin nhằm giải đáp cây thạch anh có tác dụng gì. Hãy chia sẻ tới người thân, bạn bè nếu bạn thấy bài viết hữu ích nhé!