11 tác dụng của cây thanh táo bạn không nên bỏ qua

Cây thanh táo là một loại thảo dược được sử dụng làm thuốc trong dân gian giúp giảm đau, lưu thông máu, chữa ho sốt,... Hãy cùng tìm hiểu cây thanh táo có tác dụng gì và những bài thuốc chữa bệnh từ cây thanh táo qua bài viết dưới đây nhé!

1Giới thiệu chung về cây thanh táo

Cây thanh táo là gì?

Cây thanh táo hay còn được gọi tên khác là cây thuốc trặc, tần cửu, bơ chẩm phòn (người Thái), sleng sào (người Tày), búng mâu mía (người Dao),... là cây thường xanh, chiều cao khoảng 1,5m với thân nhỏ. Cây thanh táo có tên khoa học là Justicia gendarussa L. f. (Gendarussa vulgaris Nees) thuộc họ Ô rô (Acanthaceae).

Cây thanh táo có thân và cành nhẵn, màu tím sẫm hoặc xanh lục. Lá mọc đối, mép nguyên, hình mác dài 4-14cm, rộng 1-2cm, thường có đốm đen, vàng hoặc nâu do nấm Puccinia Thwaitesii gây ra. Hoa màu trắng hoặc hơi hồng, mọc ở đầu cành và kẽ lá vào mùa hạ. Quả nang hình đinh, dài 12mm, chứa 4 hạt bên trong.

Cây thanh táo được trồng làm cảnh ở nhiều vườn hoa tại Việt Nam và mọc tự nhiên ở Trung Quốc, Đài Loan, Ấn Độ, Triều Tiên, Indonesia. Bộ phận dùng làm thuốc gồm vỏ thân, rễ, vỏ rễ và lá, có thể dùng tươi hoặc khô, trong đó rễ được gọi là tần giao. Cây được thu hoạch quanh năm, tốt nhất vào tháng 7-8.[1]

Cây thanh táo có tên khoa học là Justicia gendarussa L. f. thuộc họ Ô rô

Thành phần hóa học cây thanh táo

Cây thanh táo chứa nhiều chất có hoạt tính sinh học như alkaloid (justixin, justidrusamid, brazoid A-D), flavonoid (apigenin) và khoảng 0.001% tinh dầu. Ngoài ra, cây cũng chứa các hoạt chất khác nhưng chưa được nghiên cứu rõ.

Cây thanh táo chứa alkaloid justixin và khoảng 0.001% tinh dầu

2Tác dụng cây thanh táo theo Y học cổ truyền

Cây thanh táo có tính ấm, vị cay, quy vào 4 kinh: vị, can, đảm, đại tràng nên thường được sử dụng:

• Hoạt huyết, trấn thống, tán phong thấp.
• Tiêu thũng, chỉ thống.
• Tiêu trừ ứ tích, sinh tân dịch.
• Nối liền gân cốt.

Toàn cây thanh táo có thể dùng tươi giã đắp các vết thương chỗ sưng tấy và bó gãy xương. Vỏ rễ và vỏ thân thanh táo dùng dạng thuốc sắc hoặc ngâm rượu làm thuốc chữa đau xương, chân tay tê bại, các vết sưng đau, vàng da, ho, sốt, mụn nhọt, rôm sảy.

Cây thanh táo là vị thuốc được sử dụng trong bài thuốc chữa chấn thương, sưng tấy

3Tác dụng cây thanh táo theo Y học hiện đại

Chống oxy hóa

Cây thanh táo có tác dụng chống oxy hóa nhờ các hợp chất flavonoid trong lá. Các nghiên cứu cho thấy chiết xuất ethanol từ lá cây này có khả năng trung hòa các gốc tự do, giúp bảo vệ tế bào khỏi tổn thương do quá trình oxy hóa.

Ngoài ra, chiết xuất methanol và nước từ lá cây cũng có hoạt tính chống oxy hóa nhưng yếu hơn so với một số chất chống oxy hóa mạnh như axit ascorbic hay axit gallic.[2]

Bảo vệ tế bào gan

Nhờ khả năng chống lại các tổn thương do độc tố, cây thanh táo có khả năng bảo vệ tế bào gan. Nghiên cứu trên chuột thí nghiệm cho thấy chiết xuất methanol từ lá cây giúp giảm đáng kể các chỉ số men gan và bilirubin, chứng tỏ hiệu quả trong việc bảo vệ gan.[2]

Cây thanh táo giúp bảo vệ tế bào gan khỏi các độc tố

Kháng viêm

Cây thanh táo có tác dụng ức chế sưng viêm và giảm các dấu hiệu viêm nhiễm. Nghiên cứu trên mô hình viêm khớp cho thấy chiết xuất ethanol từ lá cây giúp giảm sưng tốt hơn so với aspirin, một loại thuốc giảm đau thông dụng. Ngoài ra, chiết xuất này còn giúp cải thiện các chỉ số huyết học liên quan đến viêm nhiễm, như tăng lượng hồng cầu và giảm bạch cầu, tốc độ lắng máu, CRP,...

Các thử nghiệm khác trên chuột cũng chứng minh chiết xuất từ cây thanh táo có thể ức chế quá trình viêm do carrageenan và formalin gây ra, với hiệu quả gần tương đương thuốc kháng viêm indomethacin. Đặc biệt, chiết xuất methanol từ lá cây có khả năng ổn định màng tế bào, giúp ngăn chặn sự giải phóng các chất trung gian gây viêm như prostaglandin.[2]

Cây thanh táo có tác dụng ức chế sưng viêm và giảm các dấu hiệu viêm nhiễm

Kháng khuẩn, kháng nấm

Các chiết xuất từ lá cây đã được thử nghiệm và cho thấy hiệu quả trong việc ức chế sự phát triển của nhiều loại vi khuẩn như Staphylococcus aureus, Streptococcus mutans, Escherichia coli và Shigella flexneri. Trong đó, chiết xuất methanol từ lá có hoạt tính kháng khuẩn mạnh nhất.

Ngoài ra, cây thanh táo cũng có tác dụng kháng nấm, đặc biệt chống lại các loại nấm gây bệnh da liễu như Trichophyton mentagrophytes và Microsporum gypseum. Các hợp chất như flavonoid, saponin, tannin và terpenoid được cho là đóng vai trò quan trọng trong hoạt tính kháng khuẩn và kháng nấm của cây này.[2]

Một nghiên cứu khác còn cho thấy chiết xuất từ lá cây thanh táo có khả năng kháng HIV và có hiệu quả cao trong ức chế virus, đặc biệt khi được ủ trong một khoảng thời gian nhất định. Ngoài ra, phân tích trên máy tính cũng chỉ ra rằng các hợp chất trong cây có thể ngăn chặn hoạt động của enzyme quan trọng giúp virus nhân lên. Điều này cho thấy tiềm năng phát triển thành thuốc hỗ trợ điều trị HIV của cây thanh táo.[3]

Cây thanh táo có hiệu quả trong việc ức chế sự phát triển của nhiều loại vi khuẩn và nấm

Giảm đau

Các nghiên cứu cho thấy chiết xuất từ cây thanh táo có tác dụng giảm đau đáng kể. Thử nghiệm trên động vật cho thấy khi sử dụng đường uống, chiết xuất này giúp tăng ngưỡng chịu đau và giảm phản ứng đau do axit axetic gây ra. Hiệu quả của nó được so sánh ngang với thuốc giảm đau aspirin, cho thấy tiềm năng trong việc hỗ trợ điều trị đau.[4]

Chiết xuất từ cây thanh táo cho thấy tác dụng giảm đau đáng kể

Phòng ngừa giun sán

Khi thử nghiệm trên giun đất, chiết xuất của cây thanh táo gây tê liệt và tiêu diệt giun trong thời gian nhất định, tùy theo nồng độ sử dụng. Thành phần như lupeol và stigmasterol có thể góp phần vào tác dụng này, nhưng cần thêm nghiên cứu để xác định chính xác hợp chất chịu trách nhiệm và kiểm chứng hiệu quả trên động vật sống.

Kết quả cho thấy khả năng diệt giun của chiết xuất cây thanh táo vẫn kém hơn so với các thuốc diệt giun thông dụng nhưng cho thấy được hiệu quả trong việc chống và phòng ngừa giun sán.[2]

Chiết xuất của cây thanh táo gây tê liệt và tiêu diệt giun trong thời gian nhất định

Điều hòa đường huyết

Chiết xuất methanol từ lá cây thanh táo có khả năng hỗ trợ điều hòa đường huyết. Khi thử nghiệm trên chuột mắc bệnh tiểu đường do alloxan và glucose, chiết xuất này giúp giảm đáng kể lượng đường trong máu. Hiệu quả kiểm soát đường huyết của cây tăng theo liều lượng sử dụng và có thể so sánh với thuốc điều trị tiểu đường metformin trong một khoảng thời gian nhất định.[5]

Ngăn ngừa ung thư

Cây thanh táo có tiềm năng trong việc hỗ trợ ngăn ngừa ung thư nhờ hoạt tính gây độc tế bào. Nghiên cứu cho thấy chiết xuất methanol từ lá và rễ cây có khả năng tiêu diệt tế bào ung thư, đặc biệt hiệu quả trên một số dòng tế bào như BxPC-3 và HeLa.[4]

Các hợp chất flavonoid như kaempferol và naringenin được xác định là yếu tố chính tạo nên tác dụng này. Ngoài ra, chiết xuất từ nước và ethanol của cây còn thể hiện khả năng ức chế hình thành mạch máu nuôi khối u, giúp hạn chế sự phát triển của tế bào ung thư. Tuy nhiên, cần thêm nghiên cứu để xác định hiệu quả thực tế và độ an toàn khi sử dụng.[2]

Cây thanh táo có tiềm năng trong việc hỗ trợ ngăn ngừa ung thư

Ngăn ngừa bệnh hồng cầu hình liềm

Nghiên cứu cho thấy hợp chất anthocyanin trong cây giúp giảm sự biến dạng của hồng cầu, ngăn chặn quá trình phá hủy tế bào máu và cải thiện tình trạng thiếu máu do bệnh hồng cầu hình liềm gây ra. Từ đó cho thấy tác dụng của cây thanh táo trong việc hỗ trợ điều trị hồng cầu hình liềm, giúp thay thế các phương pháp điều trị tốn kém và có nhiều rủi ro khác.[2]

Cây thanh táo giúp ngăn ngừa bệnh hồng cầu hình liềm

Chống lo âu

Nghiên cứu trên chuột cho thấy chiết xuất từ phần trên mặt đất của cây thanh táo giúp tăng thời gian chuột ở những khu vực sáng và không gian mở, phản ánh sự giảm căng thẳng và lo âu của chúng. Điều này cho thấy tiềm năng của cây thanh táo trong việc hỗ trợ giảm lo âu và cải thiện tâm trạng. [4]

Cây thanh táo giúp hỗ trợ giảm lo âu và cải thiện tâm trạng

4Hướng dẫn cách sử dụng cây thanh táo an toàn, hiệu quả

Cây thanh táo là dược liệu được ứng dụng dưới nhiều hình thức như sắc uống, tán bột, giã nát đắp ngoài, chế thành cao hoặc ngâm rượu. Loại dược liệu này có thể được sử dụng đơn lẻ hoặc kết hợp với các vị thuốc khác trong các bài thuốc đông y, với liều lượng thông thường từ 6 - 12g.[1]

Cây thanh táo được sử dụng với liều lượng từ 6 - 12g

5Bài thuốc chữa bệnh từ cây thanh táo

Dưới đây là một số bài thuốc chữa bệnh từ cây thanh táo mà bạn đọc có thể tham khảo:[6]

Bài thuốc trị chấn thương xương sau té ngã, phong thấp, xương cốt sưng tấy, đau nhức

Nguyên liệu: Thanh táo tươi 30 - 50g hoặc thanh táo khô 10 - 15g.

Cách dùng: Sắc uống hàng ngày.

Bài thuốc chữa chứng ho, sốt, ra mồ hôi trộm

Nguyên liệu: Rễ cây thanh táo, sài hồ, địa cốt bì, miết giáp mỗi vị 10g, tri mẫu và đương quy mỗi vị 5g, ô mai và thanh cao mỗi vị 4g.

Cách dùng: Sắc tất cả với 600ml nước đến khi còn 200ml, chia thành 3 lần uống trong ngày.

Bài thuốc trị chấn thương, sưng tấy với vết thương kín

Nguyên liệu: 50g thanh táo tươi hoặc 10g thanh táo khô.

Cách dùng: Rửa sạch, sắc cùng 850ml nước đến khi còn 200ml. Chia thành 2 lần uống trong ngày.

Bài thuốc trị lở loét, các vết thương nhiễm độc, chảy máu không ngừng

Nguyên liệu: Lá thanh táo và lá cây mỏ quạ liều lượng bằng nhau.

Cách dùng: Rửa sạch, giã nhuyễn, đắp lên chỗ bị thương 1 lần/ngày và thay thuốc hàng ngày. Đồng thời, kết hợp uống nước sắc các vị thuốc gồm bồ công anh, kim ngân hoa và bạch chỉ nam với liều lượng 1 nắm bằng nhau. Sau một tuần sẽ thấy kết quả điều trị.

Bài thuốc chữa phong thấp, tay chân tê dại mất cảm giác

Nguyên liệu: Vỏ cây thanh táo, rễ hoàng lực, dây chiều, rễ độc lực: mỗi vị 20g, thiên niên kiện, cốt khí củ: mỗi vị 10g.

Cách dùng: Sắc uống.

Bài thuốc chữa sản phụ máu xấu gây choáng váng, mờ mắt

Nguyên liệu: Thanh táo, cỏ mần trầu và mần tưới: mỗi vị 20g.

Cách dùng: Sắc thành thuốc, dùng uống trong ngày.

Bài thuốc chữa các bệnh hậu sản

Nguyên liệu: Thanh táo, cây mần tưới, cỏ mần trầu: mỗi vị 30g.

Cách dùng: Sắc cùng 500ml nước đến khi còn 200ml. Chia thành 2 lần dùng uống trong ngày.

Bài thuốc chữa đau nhức, sa trễ tinh hoàn

Nguyên liệu: Rễ cây thanh táo, rễ sưng, rễ bần trắng, rễ vậy đỏ với liều lượng mỗi vị 20 - 30g.

Cách dùng: Sắc với nước thành thuốc dùng uống trong ngày.

6Lưu ý khi sử dụng cây thanh táo

Thanh táo là loại dược liệu chứa một hàm lượng nhỏ alkaloid có độc tính. Vì vậy, bạn không nên tự ý sử dụng mà cần tham khảo ý kiến bác sĩ, đặc biệt với những đối tượng là cho trẻ em, phụ nữ mang thai hoặc người cao tuổi.

Bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng cây thanh táo

Hy vọng bài viết đã cung cấp cho bạn những thông tin về tác dụng của cây thanh táo mang lại cho sức khỏe cũng như những bài thuốc điều trị bệnh hiệu quả. Hãy chia sẻ bài viết này đến mọi người nếu bạn thấy hữu ích nhé!