Vàng da là dấu hiệu của bệnh gì? Nguyên nhân và cách điều trị

Vàng da là hiện tượng da, niêm mạc và lòng trắng của mắt chuyển thành màu vàng do nồng độ bilirubin trong cơ thể tăng cao. Trong bài viết này, hãy cùng tìm hiểu về nguyên nhân và cách điều trị hiệu quả cho tình trạng này nhé!

1Vàng da là gì?

Vàng da là một triệu chứng phổ biến, có thể biểu hiện ở nhiều bệnh lý khác nhau. Tình trạng này xảy ra khi nồng độ bilirubin trong máu tăng cao.

Bilirubin là sắc tố màu vàng cam được tạo ra từ sự phân hủy tự nhiên của các tế bào hồng cầu. Bình thường, bilirubin sẽ được gan chuyển hóa và bài tiết ra ngoài cơ thể.

Tuy nhiên, trong một số bệnh lý như tổn thương gan hoặc tắc nghẽn đường mật, bilirubin sẽ tích tụ trong máu và gây vàng da.[1]

Vàng da là tình trạng trong đó da và mắt trở nên màu vàng

2Nguyên nhân và các bệnh lý liên quan

Các nguyên nhân gây vàng da có thể phân loại theo 3 giai đoạn của quá trình hình thành bilirubin: trước gan, tại gan và sau gan.

Bệnh liên quan đến hồng cầu (vàng da trước gan)

Bilirubin là sản phẩm cuối của quá trình phân hủy hồng cầu. Khi một lượng lớn hồng cầu bị phá hủy khiến bilirubin trong máu tăng cao, các tế bào gan không kịp chuyển hóa dẫn tới sự tồn đọng bilirubin trong máu gây vàng da.

Nguyên nhân của tình trạng này có thể là do các bệnh gây suy giảm chức năng hoặc phá hủy hồng cầu như bệnh hồng cầu hình liềm, thalassemia, thiếu men G6PD (là một loại men giúp bảo vệ màng hồng cầu), sốt rét.

Ngoài ra, tình trạng tụ máu ở mô (bệnh lý hồng cầu có thể gây ra tụ máu ở mô do sự vỡ hồng cầu trong các mạch máu nhỏ) hoặc tăng ure máu tán huyết (là tình trạng nồng độ ure trong máu tăng cao) cũng là nguyên nhân gây ra vàng da trước gan.

Một số bệnh lý hồng cầu như thalassemia có thể gây ra tình trạng vàng da

Bệnh liên quan đến gan (vàng da tại gan)

Các bệnh liên quan đến tế bào gan có thể gây ra vàng da ở người trưởng thành do tế bào gan không thu nhận và chuyển hóa bilirubin gây ứ đọng trong máu. Ngoài ra, nồng độ bilirubin trong máu cũng có thể tăng do các tế bào gan bị phá hủy hoặc giảm số lượng.

Các bệnh này bao gồm:

• Viêm gan: do virus như viêm gan A, B, C và viêm gan do virus Epstein-Barr), do rượu bia, do thuốc (bao gồm paracetamol liều cao, penicillin, thuốc tránh thai đường uống, chlorpromazine và các steroid) hoặc các rối loạn tự miễn dịch.
• Xơ gan: mô sẹo thay thế các tổ chức của gan từ đó ảnh hưởng đến chức năng gan.
• Ung thư di căn tại gan.
• Các khiếm khuyết di truyền.

Các bệnh như viêm gan, xơ gan và ung thư gan có thể gây ra tình trạng vàng da

Bệnh liên quan đến ống mật chủ (vàng da sau gan)

Sau khi được chuyển hóa tại gan, dịch mật chứa bilirubin được chuyển đến ống mật chủ thông qua các ống dẫn mật nhỏ trong gan. Nếu ống mật chủ bị hẹp hoặc nghẽn, dịch mật sẽ tràn vào máu gây ra vàng da. Đây là tình trạng vàng da sau gan.

Các nguyên nhân gây ra hẹp hoặc tắc nghẽn ống mật bao gồm:

• Sỏi mật.
• U đầu tụy ác tính.
• Viêm tụy cấp.
• Ung thư túi mật.
• Các bệnh lý xơ gan tiên phát.
• Tác dụng phụ của một số loại thuốc.

Ống mật chủ bị tắc nghẽn dẫn đến tình trạng vàng da sau gan

3Dấu hiệu vàng da

Không phải lúc nào bilirubin trong máu tăng cũng gây ra triệu chứng vàng da. Đôi khi, tình trạng này chỉ tình cờ được phát hiện khi khám sức khỏe. Mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh và mức độ tiến triển của bệnh.

Nếu vàng da diễn ra trong thời gian ngắn (thường là do nhiễm trùng), người bệnh có thể có các dấu hiệu sau:

• Da, niêm mạc, lòng trắng của mắt chuyển sang màu vàng.
• Nước tiểu sẫm màu.
• Phân có màu trắng xám.
• Sốt.
• Đau bụng.
• Các triệu chứng giống như cúm: ớn lạnh, mệt mỏi, nôn mửa.

Nếu vàng da không phải do nhiễm trùng, người bệnh có thể có các triệu chứng kèm theo như sụt cân hoặc ngứa da.

Nếu vàng da là do ung thư tuyến tụy hoặc đường mật, triệu chứng đi kèm thường gặp nhất là đau bụng.[1]

Dấu hiệu, triệu chứng của vàng da như màu da và mắt biến đổi thành màu vàng

4Cách chẩn đoán

Hỏi tiền sử bệnh và thăm khám lâm sàng

Bác sĩ sẽ hỏi bệnh nhân về tiền sử bệnh nhân để tìm hiểu nguyên nhân gây vàng da như tiền sử sử dụng rượu bia, nghiện ma túy, các yếu tố nguy cơ viêm gan (du lịch, quan hệ tình dục không an toàn), tình trạng HIV, tiền sử cá nhân hoặc gia đình về các rối loạn di truyền hoặc tan máu.

Một số câu hỏi khác bao gồm thời gian khởi phát vàng da; có các dấu hiệu và triệu chứng nào đi kèm như đau khớp, phát ban, đau cơ, thay đổi màu nước tiểu và phân hay không.

Bên cạnh đó, bác sĩ cũng sẽ đánh giá các triệu chứng khác đi kèm với vàng da như: ngứa, dấu sao mạch, ban đỏ ở lòng bàn tay, chứng vú to ở nam giới, nổi hạch bạch huyết, gan to, lách to, chướng bụng để có thể đưa ra chẩn đoán về tình trạng và nguyên nhân gây bệnh.

Cận lâm sàng

Sau khi thăm khám lâm sàng, bác sĩ sẽ tiến hành một số xét nghiệm để xác định nguyên nhân gây ra tình trạng vàng da:

• Xét nghiệm quan trọng nhất cần thực hiện là xét nghiệm chức năng gan - để kiểm tra nồng độ aspartate transaminase (AST), alanine transaminase (ALT), phosphatase kiềm (ALP), gamma-glutamyltransferase trong huyết thanh, albumin huyết thanh, protein và bilirubin.
• Sau đó có thể thực hiện thêm xét nghiệm thời gian prothrombin gợi ý mức độ nghiêm trọng của rối loạn chức năng tế bào gan.
• Nếu nghi ngờ tắc đường mật, bác sĩ sẽ xét nghiệm alkaline phosphate, một chỉ số của bệnh lý mật.
• Bác sĩ cũng có thể dùng siêu âm hoặc chụp CT để quét ổ bụng và tìm kiếm các dấu hiệu của khối u gan, tụy hay sỏi mật.

Xét nghiệm máu đo lượng bilirubin có thể giúp chẩn đoán vàng da

5Khi nào cần gặp bác sĩ?

Các dấu hiệu cần gặp bác sĩ

Vàng da là triệu chứng của nhiều bệnh lý, nếu đã có các dấu hiệu thì bệnh đã ở mức tương đối nghiêm trọng và cần can thiệp ngay.

Vì vậy, khi người bệnh có triệu chứng như da hoặc lòng trắng mắt chuyển vàng, sốt, đau bụng, ngứa, giảm cân, nước tiểu sẫm màu, phân bạc màu cần đến gặp bác sĩ để được chẩn đoán và có biện pháp điều trị.

Gặp bác sĩ nếu da và mắt chuyển thành màu vàng kèm theo các triệu chứng khác

Nơi khám chữa khi bị vàng da

Nếu gặp các dấu hiệu như trên, bạn có thể đến ngay các cơ sở y tế gần nhất, các bệnh viện chuyên khoa Tiêu hoá - Gan mật. Hoặc bất kỳ bệnh viện đa khoa nào tại địa phương để được thăm khám kịp thời.

Ngoài ra, có thể tham khảo một số bệnh viện lớn, uy tín dưới đây để được chẩn đoán và tư vấn điều trị phù hợp, tránh các biến chứng đáng tiếc xảy ra:

• Tại Tp. Hồ Chí Minh: Bệnh viện Chợ Rẫy, Bệnh viện Đại học Y Dược Tp. Hồ Chí Minh, Bệnh viện Nhân dân 115.
• Tại Hà Nội: Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Việt Đức, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108.

6Các phương pháp chữa bệnh

Phương pháp điều trị sẽ phụ thuộc vào nguyên nhân gây vàng da.

Với tình trạng ngứa, bệnh nhân có thể tắm nước ấm hoặc tắm bột yến mạch hoặc uống thuốc chống dị ứng để làm dịu da. Nếu ngứa nhiều, bác sĩ có thể cho dùng thuốc như cholestyramine hay colestipol.

Vàng da cũng có thể là triệu chứng của tổn thương gan và trong một số trường hợp cần phải ghép gan để điều trị hoàn toàn.[2]

Colestipol có thể được dùng để điều trị vàng da

7Biện pháp phòng ngừa

Chăm sóc gan là một cách để phòng ngừa vàng da. Để bảo vệ gan, bạn nên làm những điều sau:[3]

• Ăn uống cân bằng và hợp lý, bao gồm nhiều rau quả, chất xơ và protein. Tránh ăn quá nhiều chất béo, đường hoặc muối.
• Tập thể dục thường xuyên để giữ cân nặng khỏe mạnh và giảm nguy cơ béo phì.
• Hạn chế uống rượu hoặc không uống rượu. Rượu có thể gây tổn hại cho gan và làm tăng nguy cơ viêm gan hoặc xơ gan.
• Tránh tiếp xúc với các chất độc hại từ môi trường hoặc công việc như hóa chất, thuốc trừ sâu, khói thuốc lá. Hãy đeo khẩu trang, găng tay và quần áo bảo hộ khi cần thiết.
• Sử dụng thuốc một cách an toàn và hiệu quả. Hãy tuân theo chỉ dẫn của bác sĩ khi dùng thuốc kê đơn hoặc không kê đơn. Không dùng quá liều hoặc kết hợp các loại thuốc khác nhau. Không sử dụng các thuốc thảo dược mà không được tư vấn bởi các chuyên gia y tế.
• Tránh các bệnh viêm gan bằng cách tiêm chủng vaccine viêm gan A và viêm gan B theo đúng lịch trình và thực hành an toàn khi quan hệ tình dục.

Vàng da có thể là dấu hiệu của nhiều bệnh lý khác nhau, vì vậy điều quan trọng là phải đi khám bác sĩ nếu bạn có bất kỳ triệu chứng nào của vàng da. Hãy chia sẻ thông tin này với bạn bè và người thân để họ có thể nhận biết sớm các dấu hiệu của vàng da và đi khám bác sĩ kịp thời nhé!