Thiếu máu huyết tán hay thiếu máu do tan máu gây tình trạng thiếu máu mạn tính và vàng da ở trẻ em. Cùng tìm hiểu nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị bệnh thiếu máu huyết tán qua bài viết dưới đây!
1Thiếu máu tán huyết là gì?
Tế bào hồng cầu trong máu đảm nhiệm chức năng vận chuyển oxy và chất dinh dưỡng đi nuôi cơ thể. Đời sống trung bình của hồng cầu khoảng 120 ngày. Sự sản sinh và phá vỡ hồng cầu thường cân bằng nhau để đảm bảo đủ số lượng tế bào thực hiện chức năng trong máu.
Thiếu máu huyết tán là tình trạng thiếu máu gây ra bởi sự phá hủy các tế bào hồng cầu sớm hơn so với đời sống bình thường gây thiếu hụt số lượng hồng cầu đảm nhiệm chức năng. Sự phá hủy này gọi là tán huyết (tan máu).
Thiếu máu tán huyết là sự phá hủy hàng loạt tế bào hồng cầu sớm hơn so với bình thường
2Nguyên nhân gây thiếu máu tán huyết
Nguyên nhân gây thiếu máu tán huyết được chia thành 2 nhóm chính:
Thiếu máu tán huyết di truyền
Thiếu máu tán huyết di truyền có nguyên nhân do các bất thường tại chính tế bào hồng cầu. Bệnh được di truyền từ cha hoặc mẹ sang con cái và biểu hiện bệnh sớm từ sau sinh. Một số bệnh thiếu máu tán huyết di truyền thường gặp bao gồm:
- Hồng cầu hình liềm: Hồng cầu bình thường tròn, hình đĩa lõm 2 mặt, di chuyển dễ dàng trong lòng mạch. Trong bệnh hồng cầu hình liềm, hồng cầu bất thường khó di chuyển qua các vị trí mạch nhỏ và không gắn kết được với oxy để thực hiện chức năng.
- Thiếu G6PD: Men G6PD có mặt trên màng hồng cầu giúp ổn định màng tế bào. Khi thiếu hụt men này, hồng cầu trở nên dễ vỡ dưới tác động của các yếu tố ngoại lai như thuốc, thực phẩm... gây cơn tan máu cấp tính.
- Thalassemia: Là bệnh di truyền gây tình trạng thiếu hụt sản xuất chuỗi hemoglobin (huyết sắc tố hồng cầu) khiến hồng cầu bị bệnh không đảm bảo được chức năng vận chuyển. Trẻ có biểu hiện các triệu chứng thiếu máu, vàng da và ứ sắt trên lâm sàng.
Thiếu máu tán huyết di truyền gây bất thường tại chính tế bào hồng cầu
Thiếu máu tán huyết mắc phải
Thiếu máu tán huyết mắc phải là tình trạng tan máu gây ra bởi các yếu tố ngoại lai phá vỡ tế bào hồng cầu hàng loạt, biểu hiện cơn tan máu cấp trên lâm sàng. Một số bệnh lý gây thiếu máu tán huyết mắc phải bao gồm:
- Nguyên nhân miễn dịch: Thiếu máu tan máu do bất đồng nhóm máu mẹ con, do truyền nhầm nhóm máu hoặc tan máu tự miễn.
- Do thuốc, hóa chất như quinin, methyldopa, phenylhydrazin, toluen, phenacetin...
- Do nhiễm khuẩn: Bệnh sốt rét, nhiễm liên cầu tan máu nhóm A...
- Do độc tố vi khuẩn, nọc độc côn trùng, rắn...
- Cường lách: Là tình trạng lách tăng cường hoạt động quá mức gây phá hủy hồng cầu hàng loạt.
Sốt rét truyền bệnh thông qua muỗi vằn gây cơn tan máu cấp tính
3Dấu hiệu thiếu máu tán huyết
Thiếu máu tán huyết có thể gặp ở các lứa tuổi khác nhau và do các nguyên nhân khác nhau. Trên lâm sàng, người bệnh biểu hiện 2 triệu chứng chính:
Triệu chứng thiếu máu:
Triệu chứng tan máu:
- Vàng da.
- Củng mạc mắt vàng.
- Nước tiểu vàng đậm hoặc sẫm màu.
- Gan to.
- Lách to.
Thiếu máu tán huyết biểu hiện triệu chứng thiếu máu và vàng da do tan máu
4Biến chứng thiếu máu tán huyết
Thiếu máu tán huyết có thể gặp cơn tan máu cấp hoặc tình trạng tan máu mạn tính. Nếu không được phát hiện và điều trị đúng cách sẽ gây các biến chứng nặng nề:
- Cơn tan máu cấp dẫn đến thiếu máu đi nuôi các cơ quan đột ngột gây suy giảm chức năng các cơ quan như tim, não, thận, phổi...
- Suy tim: Ban đầu, cơ tim phải tăng co bóp để bù lại lượng hồng cầu bị thiếu hụt. Lâu dần, cơ tim bị suy kiệt, thiếu máu nuôi dưỡng cơ tim gây tình trạng đau thắt ngực và suy tim.
- Suy thận: Giảm tưới máu thận trong thời gian dài gây thiểu niệu, giảm bài xuất các chất độc khỏi cơ thể, lâu dần gây suy thận.
- Mệt mỏi, uể oải, giảm khả năng vận động gây ảnh hưởng đến công việc và cuộc sống.
Cơn tan máu cấp nặng có thể gây suy đa tạng như suy tim, suy thận
5Chẩn đoán thiếu máu tán huyết
Chẩn đoán bệnh thiếu máu tán huyết cần kết hợp thăm khám lâm sàng và các xét nghiệm cận lâm sàng, đồng thời giúp xác định nguyên nhân và mức độ bệnh.
Lâm sàng
Bác sĩ sẽ thăm khám cẩn thận các cơ quan, bộ phận để đánh giá triệu chứng thiếu máu, tan máu và các biến chứng của bệnh. Đồng thời khai thác hoàn cảnh, thời gian xuất hiện và diễn biến các triệu chứng giúp định hướng nguyên nhân gây bệnh.
Xét nghiệm máu
Một số xét nghiệm máu giúp ích chẩn đoán:
- Xét nghiệm công thức máu: giúp đánh giá, phân loại thiếu máu, mức độ thiếu máu.
- Hồng cầu lưới: Đây là các tế bào hồng cầu non, giúp phản ánh chức năng tủy xương.
- Định lượng bilirubin máu (sản phẩm chuyển hóa của hemoglobin sau khi hồng cầu bị phá vỡ): Bilirubin máu tăng cao trong thiếu máu tan máu.
- Đánh giá chức năng gan: Hemoglobin của hồng cầu sau khi vỡ sẽ được chuyển hóa tại gan. Trong thiếu máu tan máu, người bệnh cần được theo dõi chức năng gan bao gồm protein, albumin, men gan...
- Nghiệm pháp Coombs: dùng để xác định các nguyên nhân thiếu máu tán huyết liên quan đến miễn dịch.
- Điện di huyết sắc tố: Được sử dụng để chẩn đoán thể bệnh trong Thalassemia.
Xét nghiệm máu có giá trị chẩn đoán bệnh, mức độ nặng và gợi ý nguyên nhân
Xét nghiệm nước tiểu
Nước tiểu của người bệnh thiếu máu tán huyết có màu vàng sẫm. Do đó, xét nghiệm nước tiểu có thể phát hiện lượng huyết sắc tố (sản phẩm của hồng cầu vỡ) trong nước tiểu.
Chọc hút hoặc sinh thiết tủy xương
Tủy xương là nguồn sản xuất các tế bào máu của cơ thể. Sinh thiết tủy xương giúp đánh giá chức năng tạo máu của tủy, loại trừ các nguyên nhân thiếu máu tại tủy xương.
Xét nghiệm di truyền
Các xét nghiệm di truyền được sử dụng trong chẩn đoán nguyên nhân thiếu máu tán huyết do di truyền. Việc phát hiện các đột biến gen giúp xác định bệnh, đồng thời giúp tư vấn kế hoạch cho lần mang thai tiếp theo.
6Khi nào cần gặp bác sĩ
Các dấu hiệu cần gặp bác sĩ
Bạn cần đến gặp bác sĩ khi có các dấu hiệu dưới đây:
- Mệt mỏi, khó thở.
- Tim đập nhanh, hồi hộp đánh trống ngực.
- Da xanh xao, nhợt nhạt.
- Củng mạc mắt vàng.
- Nước tiểu sẫm màu.
Địa chỉ khám chữa bệnh uy tín
Khi có các triệu chứng nghi ngờ thiếu máu tán huyết, bạn cần đến khám chuyên khoa Huyết học tại các cơ sở y tế gần nhất hoặc các bệnh viện đa khoa tại địa phương để được thăm khám kịp thời.
Ngoài ra, có thể tham khảo một số bệnh viện lớn, uy tín dưới đây để được chẩn đoán và tư vấn điều trị phù hợp:
- Tại Tp. Hồ Chí Minh: Bệnh viện Truyền máu Huyết học Tp Hồ Chí Minh, Bệnh viện Chợ Rẫy, Bệnh viện Nhân dân 115, Bệnh viện Đại học Y dược Tp. Hồ Chí Minh.
- Tại Hà Nội: Bệnh viện Huyết học và Truyền máu Trung ương, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, Bệnh viện Nhi Trung ương.
7Điều trị thiếu máu tán huyết
Tùy vào nguyên nhân gây bệnh, mức độ nặng của bệnh, bác sĩ sẽ quyết định biện pháp điều trị phù hợp.
Sơ cứu
Với những trường hợp thiếu máu nặng gây đe dọa tính mạng, người bệnh sẽ được truyền máu cấp cứu ngay trước khi tìm nguyên nhân gây bệnh. Tùy vào điều kiện của cơ sở y tế, người bệnh sẽ được truyền khối hồng cầu hoặc máu toàn phần tương thích.
Dùng thuốc
Trong thiếu máu tán huyết do căn nguyên miễn dịch, cơ thể sẽ sản sinh các tự kháng thể tấn công chính tế bào hồng cầu. Khi đó, người bệnh sẽ được chỉ định dùng các thuốc ức chế hệ miễn dịch như corticoid hoặc truyền kháng thể IVIG.
Trong bệnh Thalassemia, người bệnh cần sử dụng thuốc thải sắt theo chỉ định của bác sĩ.
Thuốc ức chế miễn dịch được chỉ định trong thiếu máu tán huyết do miễn dịch
Phẫu thuật
Phẫu thuật được chỉ định trong một số trường hợp không đáp ứng với các biện pháp điều trị nội khoa. Người bệnh có chỉ định cắt lách trong các trường hợp cường lách gây tan máu hàng loạt.
8Sống chung với bệnh
Với thiếu máu tán huyết di truyền, các triệu chứng bệnh xuất hiện sớm từ sau sinh và không có biện pháp điều trị triệt để. Người bệnh sẽ sống chung với bệnh bằng các điều trị truyền máu định kỳ và phòng các yếu tố nguy cơ gây tan máu.
Trong bệnh thiếu men G6PD, người bệnh cần tránh các yếu tố gây tan máu như kháng sinh nhóm quinolon, sulfonamid, thuốc điều trị sốt rét, aspirin hoặc thực phẩm họ đậu, việt quất, soda...
Trẻ bị thiếu máu tán huyết di truyền cần truyền máu nhiều đợt và phòng yếu tố gây tan máu
9Phòng ngừa thiếu máu tán huyết
Một số biện pháp phòng ngừa thiếu máu tán huyết:
- Sàng lọc sau sinh để phát hiện sớm các bệnh lý di truyền gây thiếu máu tán huyết để được tư vấn điều trị và phòng bệnh.
- Thận trọng khi dùng thuốc, hóa chất có nguy cơ gây tan máu. Chỉ dùng thuốc theo đúng hướng dẫn của bác sĩ hoặc dược sĩ.
- Phòng nguy cơ nhiễm trùng bằng cách vệ sinh tay thường xuyên, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm.
- Tiêm phòng đầy đủ cho trẻ theo chương trình tiêm chủng mở rộng.
Sàng lọc sơ sinh giúp phát hiện sớm các bệnh lý di truyền
Hi vọng bài viết trên giúp bạn hiểu rõ hơn về bệnh thiếu máu tán huyết. Cùng chia sẻ những thông tin hữu ích trên đến mọi người xung quanh bạn nhé!
