Sốt rét là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, dễ tạo thành dịch nên luôn được ưu tiên điều trị để phòng ngừa sự lây truyền, bảo vệ mình và cộng đồng. Hãy cùng tìm hiểu về nguyên nhân, dấu hiệu cũng như cách điều trị bệnh sốt rét qua bài biết dưới đây nhé!
1Sốt rét (Malaria) là gì?
Sốt rét (Malaria) là một dạng bệnh nghiêm trọng với các triệu chứng như sốt cao, đau đầu, lạnh run và có thể dẫn đến tử vong. Bệnh có thể lây truyền qua đường muỗi đốt, cấy ghép nội tạng hoặc truyền máu từ người sang người. Nguyên nhân gây ra sốt rét bởi những ký sinh trùng protozoa thuộc chi Plasmodium:
- Plasmodium falciparum và Plasmodium vivax là 2 loại nguy hiểm nhất, có thể khiến con người nhiễm trùng nặng và khả năng tử vong cao nhất nếu không được điều trị kịp thời.
- Plasmodium ovale và Plasmodium malariae ít khả năng tử vong nhất.
- Ngoài ra, Plasmodium knowlesi là một loại gây bệnh sốt rét ở khỉ phổ biến ở Đông Nam Á và cũng có thể lây truyền từ động vật sang người.
Sốt rét là một trong những căn bệnh truyền nhiễm có khả năng lây truyền rất nhanh. Ước tính mỗi năm trung bình có lên đến 515 triệu người mắc bệnh với chỉ số tử vong ở trẻ em là 1 - 3 triệu người.
Sốt rét đa số thường gặp ở những khu vực có khí hậu nóng, rừng núi hoặc ven biển như nhiệt đới và vùng cận nhiệt đới của Châu Mỹ, Châu Á, Châu Phi nói chung và các tỉnh miền Trung - Tây Nguyên hoặc những vùng đồng bằng nói riêng. [1]
Sốt rét (Malaria) là một dạng bệnh nghiêm trọng có thể lây truyền
2Con đường lây truyền của bệnh sốt rét
Muỗi Anopheles
Bệnh sốt rét lây lan qua vết đốt của muỗi cái Anopheles bị nhiễm bệnh và chỉ có muỗi Anopheles mới có thể truyền ký sinh trùng sốt rét.
Muỗi Anopheles đốt một người bị nhiễm bệnh và lấy đi một lượng nhỏ máu có chứa ký sinh trùng sốt rét. Khoảng 1 tuần sau, những ký sinh trùng này trộn với nước bọt của muỗi được chuyển vào cơ thể người thông qua các vết đốt và có thể lây truyền trở thành dịch bệnh.
Bệnh sốt rét lây lan qua vết đốt của muỗi cái Anopheles
Ký sinh trùng sốt rét
Ký sinh trùng sốt rét có thể được tìm thấy trong các tế bào hồng cầu của người bị nhiễm bệnh. Do đó, bệnh sốt rét cũng có thể lây truyền qua truyền qua đường máu, cấy ghép nội tạng hoặc sử dụng chung kim tiêm, ống tiêm bị nhiễm máu.
Ngoài ra, trường hợp sốt rét bẩm sinh có thể lây truyền ký sinh trùng sốt rét từ mẹ sang thai nhi trước hoặc trong khi sinh. [1]
3Nguyên nhân gây ra sốt rét
Ký sinh trùng sốt rét có thể lây lan qua đường muỗi đốt hoặc qua đường máu, sau đó di chuyển đến và phá vỡ tế bào gan, tế bào hồng cầu. Thời gian ủ bệnh sốt rét có thể từ 9 - 12 ngày và từng người bệnh sẽ xuất hiện các triệu chứng sốt khác nhau.
Những loài ký sinh trùng có thể gây sốt rét ở người bao gồm:
- Plasmodium falciparum thường phân bố chủ yếu ở châu Phi.
- Plasmodium vivax dễ tái phát và xuất hiện vùng nhiệt đới của châu Á.
- Plasmodium malariae ở khu vực châu Phi.
- Plasmodium ovale rất hiếm gặp, phân bố chủ yếu ở vùng Tây Phi và có thể tái phát.
Ở Việt Nam, bệnh sốt rét 80 - 85% do P. Falciparum gây ra và thường dẫn đến bệnh sốt rét ác tính, P. Vivax chiếm 15 - 20% và P. Malariae chỉ chiếm 1 - 2%.
Ký sinh trùng có thể gây sốt rét ở người
4Dấu hiệu của bệnh sốt rét
Các triệu chứng của sốt rét thường sẽ được thể hiện rõ từ ngày thứ 8 đến ngày 25 từ khi cơ thể mắc bệnh hoặc muộn hơn đối với vài trường hợp đã sử dụng thuốc chống sốt rét. Ngoài ra, còn tùy thuộc vào loại ký sinh trùng mắc phải mà bệnh tình sẽ diễn biến nặng nhẹ khác nhau.
Các dấu hiệu thường thấy khi bị sốt rét như:
Sốt rét thường chia thành 2 thể lâm sàng:
- Sốt rét thể thường: không đe dọa đến tính mạng người bệnh nhưng vẫn sẽ xuất hiện các triệu chứng như rét run, vã mồ hôi, sốt hoặc những biểu hiện như gan, lá lách phình to, người suy nhược.
- Sốt rét ác tính: diễn ra khi bệnh sốt rét chuyển biến xấu, thậm chí có thể ảnh hưởng đến tính mạng bệnh nhân với các dấu hiệu như sốt cao liên tục, rối loạn ý thức nhẹ (mơ sảng, ngủ li bì), rối loạn tiêu hóa (tiêu chảy, buồn nôn, đau bụng cấp), đau đầu, thiếu máu.
Hơn nữa, những người mắc bệnh sốt rét thường có biểu hiện:
- Người gầy gò, xanh xao kèm tình trạng thiếu máu, niêm mạc mắt nhợt nhạt.
- Lách to, phù nề.
- Trẻ em dễ bị suy dinh dưỡng, chậm lớn khi mắc sốt rét.
- Phụ nữ có thai khi mắc sốt rét có nhiều nguy cơ sinh non, sảy thai, thai chết lưu.
Người bệnh sốt rét rất dễ chuyển thành ác tính và dẫn đến tử vong, đồng thời trở thành nguồn dịch lây truyền. Ngoài ra, những đối tượng như người chưa từng mắc sốt rét, trẻ em, phụ nữ mang thai, người lớn tuổi và người bị suy giảm miễn dịch thường dễ mắc sốt rét ác tính.
Sốt, rét run là dấu hiệu của bệnh sốt rét
5Biến chứng nguy hiểm
- Sốt rét thể não: Ký sinh trùng sinh trưởng và tồn tại trong tế bào máu làm tắc các mạch máu nhỏ dẫn đến sưng hoặc tổn thương não. Từ đó dẫn đến sốt rét thể não, có thể gây co giật và hôn mê.
- Suy hô hấp thường ở 25% người lớn và 40% trẻ em bị sốt rét nặng do chất lỏng tích tụ gây phù phổi dẫn đến khó thở. [2]
- Suy nội tạng: Sốt rét khiến các tế bào và mạch máu nhỏ tắc nghẽn gây hỏng thận, gan hoặc lá lách bị vỡ, có thể đe dọa tính mạng.
- Thiếu máu: Sốt rét có thể dẫn đến việc không có đủ tế bào hồng cầu cung cấp oxy cho các mô của cơ thể hoạt động và gây thiếu máu.
- Hạ đường huyết: Quinine được sử dụng để chống lại bệnh sốt rét cũng như các dạng sốt rét nghiêm trọng có thể gây ra lượng đường trong máu thấp, dẫn đến hôn mê hoặc tử vong.
Phù phổi khi bị sốt rét có thể dẫn đến suy hô hấp
6Cách chẩn đoán bệnh
Việc chẩn đoán sốt rét có thể gặp khó khăn vì dấu hiệu và triệu chứng rất dễ bị nhầm lẫn với các bệnh khác như virus Zika, sốt thương hàn, sốt xuất huyết...
Do đó, để chẩn đoán, bác sĩ có thể thực hiện xét nghiệm máu thông qua các phương pháp:
- Phương pháp nhuộm giemsa và soi kính hiển vi quang học nhằm xác định ký sinh trùng sốt rét.
- Phương pháp nhuộm nhanh AO (Acridine Orange) và phương pháp QBC (Quantitative Buffy Coat) soi dưới kính hiển vi huỳnh quang.
- Các xét nghiệm chẩn đoán nhanh (rapid diagnostic test) thông qua phương pháp miễn dịch sắc ký có thể giúp phát hiện kháng nguyên ký sinh trùng sốt rét trong máu.
- Phương pháp sinh học phân tử (polymerase chain reaction - PCR) có thể phát hiện 1 ký sinh trùng/mm3 máu, có độ đặc hiệu và độ nhạy cao.
- Phương pháp phát hiện kháng thể sốt rét trong huyết thanh gồm phương pháp liên kết lên men hấp thụ miễn dịch (enzyme-linked-immunosorbent assay - ELISA) và phương pháp huỳnh quang gián tiếp (indirect fluorescent antibody test - IFAT).
Bác sĩ có thể thực hiện xét nghiệm máu để chẩn đoán sốt rét
7Khi nào cần gặp bác sĩ?
Các dấu hiệu cần gặp bác sĩ
Bạn cần đến gặp bác sĩ nếu bạn bị sốt khi đang sinh sống hoặc sau khi đi du lịch đến vùng có nguy cơ mắc bệnh sốt rét cao. Ngoài ra, hãy tìm kiếm sự chăm sóc y tế khẩn cấp nếu bạn xuất hiện các triệu chứng nghiêm trọng như:
- Sốt cao.
- Ớn lạnh kèm vã mồ hôi.
- Cơ thể nhức mỏi, người suy nhược.
- Buồn nôn, rối loạn tiêu hóa.
Nơi khám chữa bệnh
Khi nhận thấy các biểu hiện đề cập trên, bạn nên đến các cơ sở y tế gần nhất hoặc các bệnh viện đa khoa tại địa phương để được thăm khám.
Ngoài ra, có thể tham khảo một số bệnh viện lớn và uy tín dưới đây để được chẩn đoán và điều trị kịp thời:
- Tp. Hồ Chí Minh: Bệnh viện Bệnh Nhiệt Đới, Bệnh viện Đại học Y Dược, Bệnh viện Nhân Dân 115.
- Hà Nội: Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Nhiệt Đới Trung Ương, Bệnh viện Quân Y 108.
8Các phương pháp chữa bệnh sốt rét
Bệnh nhân sẽ được bác sĩ kiểm tra và lên kế hoạch điều trị sớm, đúng và đủ liều để có thể triệt tận gốc các ký sinh trùng gây bệnh:
- Điều trị cắt cơn sốt kết hợp chống lây lan (do nhiễm P.falciparum) và điều trị liệt căn (nhiễm P.vivax, P.ovale). Tuy nhiên, đối với các trường hợp sốt rét do ký sinh trùng P.falciparum nên điều trị phối hợp thay vì chỉ dùng một loại thuốc sốt rét đơn thuần để hạn chế kháng thuốc cũng như tăng hiệu lực điều trị.
- Bệnh nhân có thể được chỉ định sử dụng các loại thuốc để cắt cơn sốt, diệt ký sinh trùng, chống tái phát, tăng sức đề kháng như Quinine, Chloroquine, Artemisinin,...
- Với các trường hợp ác tính thì cần sẽ chuyển về đơn vị hồi sức cấp cứu của bệnh viện từ tuyến huyện trở lên, theo dõi chặt chẽ và hồi sức tích cực đến khi bệnh chuyển biến tốt hơn.
9Biện pháp phòng ngừa
- Che chắn làn da: Mặc quần dài, áo dài tay để hạn chế tình trạng bị muỗi đốt.
- Thoa thuốc chống côn trùng lên da nhưng không sử dụng trực tiếp lên mặt. Không sử dụng các sản phẩm có dầu bạch đàn chanh (OLE) hoặc p-Menthane-3,8-diol (PMD) cho trẻ em dưới3 tuổi.
- Ngủ mùng, đặc biệt là những loại được xử lý bằng thuốc diệt côn trùng giúp ngăn ngừa muỗi đốt khi đang ngủ.
- Xịt côn trùng để tránh tình trạng muỗi đốt và nhiễm bệnh vào ban đêm.
- Xét nghiệm khi có các dấu hiệu nghi ngờ mắc sốt rét, đã đi du lịch đến nơi có dịch sốt rét hoặc ở trong khu vực địa phương có người nhiễm bệnh.
Xịt côn trùng để tránh tình trạng muỗi đốt và nhiễm bệnh vào ban đêm
Hy vọng bài viết trên đã cung cấp cho bạn những thông tin cần thiết về bệnh sốt rét, nguyên nhân, dấu hiệu cũng như cách phòng bệnh. Hãy chia sẻ để lan tỏa thông tin này đến mọi người bạn nhé!
Nguồn tham khảo
Xem thêm 
