Sốt phát ban: Dấu hiệu nhận biết và cách điều trị

Sốt phát ban là bệnh lý thường gặp ở trẻ em với biểu hiện đặc trưng là tình trạng xuất hiện các nốt ban đỏ ở dưới da. Đây có thể là dấu hiệu của một bệnh lý truyền nhiễm nên cần được phát hiện sớm. Cùng tìm hiểu về sốt phát ban qua bài viết dưới đây nhé!

1Sốt phát ban là gì?

Sốt phát ban là một nhóm bệnh do vi khuẩn gây ra và lây truyền sang người thông qua bọ chét, chuột, chấy và rận.

Sốt phát ban bao gồm 3 bệnh chính:

• Bệnh sốt phát ban do chấy, rận (Typhus louse-borne) hoặc còn gọi là sốt phát ban cổ điển (Typhus classic).
• Bệnh sốt phát ban do chuột (typhus murine) hay còn gọi là sốt phát ban địa phương do bọ chét chuột (Typhus endemic flea-borne).
• Bệnh sốt phát ban do mò mạt (Typhus mite-borne) hay còn gọi là sốt phát ban bụi rậm (Typhus scrub).

Các triệu chứng phổ biến nhất là sốt, đau đầu và phát ban. Nếu được chẩn đoán và xử trí kịp thời, phần lớn bệnh nhân có thể hồi phục hoàn toàn mà không để lại biến chứng gì.[1]

Tuy nhiên, một số ít trường hợp sốt cao có thể gây ra biến chứng ảnh hưởng đến sức khỏe.[2]

Sốt phát ban là tình trạng sốt kèm mẩn đỏ khắp cơ thể

2Nguyên nhân gây sốt phát ban

Sốt phát ban gây ra do vi khuẩn Rickettsia hoặc Orientia. Sinh vật truyền bệnh là ve, bọ chét, chuột hoặc chấy rận.

Sốt phát ban do chuột (Murine typhus)được truyền từ bọ chét sang người nếu bọ chét cắn động vật bị nhiễm bệnh, chủ yếu là chuột. Hầu hết các trường hợp gặp ở Hoa Kỳ được báo cáo ở California, Hawaii và Texas.

Sốt phát ban do chấy, rận (Epidemic typhus) là loại hiếm gặp lây lan qua chấy rận bị nhiễm bệnh.

Sốt phát ban do mò, mạt lây lan qua các loài ve hoặc ghẻ bị nhiễm bệnh, chủ yếu được tìm thấy ở các vùng nông thôn của Đông Nam Á, Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ và miền bắc Úc.[3]

3Sốt phát ban có lây không?

Sốt phát ban không lây truyền từ người sang người như cảm lạnh hoặc cúm. Có ba loại sốt phát ban khác nhau, mỗi loại do một loại vi khuẩn khác nhau gây ra và lây truyền qua một loại sinh vật khác nhau.

Bệnh sốt phát ban không lây từ người sang người. Những triệu chứng sốt, phát ban nguyên nhân do sởi, virus,... thì có thể lây lan.[4]

4Đối tượng nguy cơ bị sốt phát ban

• Giới tính: Sốt phát ban do Rickettsia lây từ bọ chét như nhau ở cả 2 giới tính
• Tuổi: Sốt phát ban do Rickettsia lây từ bọ chét không phân biệt tuổi tác. Tại Hoa Kỳ, sốt phát ban do chuột và các trường hợp sốt phát ban do chấy, rận gặp lẻ tẻ chủ yếu xảy ra ở người lớn.[5]

Người có nhiều khả năng mắc bệnh sốt phát ban nếu:

• Họ đi đến một khu vực đang có nhiều người mắc bệnh sốt phát ban.
• Làm việc, sinh hoạt ở những nơi đông đúc, đặc biệt là gần các động vật hoặc những người có vệ sinh kém.
• Họ tiếp xúc với bọ chét từ vật nuôi hoặc từ động vật hoang dã, các loài gặm nhấm.[6]

5Triệu chứng của sốt phát ban

Các dấu hiệu của sốt phát ban thường xuất hiện như:

• Phát ban thường xuất hiện sau vài ngày, sau các triệu chứng khác. Ban bắt đầu ở thân mình và lan ra các bộ phận còn lại của cơ thể (trừ lòng bàn tay và lòng bàn chân).
• Các triệu chứng thường khác nhau tùy thuộc vào loại sốt phát ban. Không phải ai cũng gặp phải mọi triệu chứng.
• Xuất hiện các ban dạng dát, sẩn, loét Eschar (nhất là phát ban do sốt mò): thường ở vùng da mềm, ẩm như bộ phận sinh dục, vùng hạ nang, hậu môn, bẹn, nách, cổ đôi khi ở vị trí bất ngờ trong vành tai rốn, mi mắt (dễ nhầm với lẹo mắt).
• Nốt loét là không đau, không ngứa.
• Đau đầu dữ dội khiến cho người bệnh khó chịu.
• Sốt cao trên 39 độ C.
• Các nốt phát ban xuất hiện ở lưng và ngực rồi lần đi khắp cơ thể.
• Rối loạn ý thức như xuất hiện lú lẫn, sững sờ.
• Cảm giác đau mỏi cơ bắp nghiêm trọng.
• Hạ huyết áp.
• Mắt nhạy cảm với ánh sáng (dễ chói mắt ngay cả với nguồn sáng bình thường).
• Xuất hiện sưng hạch bạch huyết.
• Cảm giác sưng, nóng, đỏ vùng bị đốt.
• Luôn cảm giác mệt mỏi trong người.[7]

Các nốt loét sẫm màu là triệu chứng điển hình của sốt mò

6Hình ảnh sốt phát ban

Hình ảnh sốt phát ban thường khá điển hình và có thể phát hiện bằng mắt thường. Phần lớn người bệnh có biểu hiện phát ban sau khi sốt vài ngày. Hình ảnh sốt phát ban ở trẻ em và người lớn có một số đặc trưng như:

Hình ảnh sốt phát ban ở trẻ em

Hình ảnh nốt phát ban có thể gặp ở trẻ em có biểu hiện gồm:

• Các nốt phát ban có đường kính nhỏ, dạng chấm đỏ hoặc hồng.
• Nốt phát ban nằm rải rác khắp bề mặt da.
• Có thể nằm phẳng dưới da hoặc hơi gồ lên.
• Phần lớn nốt phát ban xuất hiện ở tay chân, ngực bụng và lưng.
• Đa số không gây ngứa hoặc khó chịu cho trẻ.

Sốt phát ban ở trẻ thường có nốt phát ban đường kính nhỏ

Hình ảnh sốt phát ban ở người lớn

Sốt phát ban ở người lớn có thể phát hiện với hình ảnh sau:

• Nốt phát ban thường xuất phát từ 1 điểm, 1 vùng trên da sau đó lan rộng ra xung quanh hoặc toàn thân.
• Phát ban màu hồng nhạt, nằm phẳng với bề mặt da hoặc hơi nổi nhẹ trên da.
• Càng về sau, ban càng đỏ và càng lồi lên cao hơn so với bề mặt da.
• Nốt phát ban có thể tồn tại vài tiếng đến 1 ngày và thậm chí kéo dài hơn trong trường hợp bệnh nặng.

7Biến chứng nguy hiểm

Sốt phát ban nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như:

• Vi khuẩn tấn công hệ thần kinh gây viêm não, viêm màng não.
• Xuất hiện tình trạng viêm cơ tim, viêm phổi, lá lách to.
• Nhiễm khuẩn huyết gây ra suy đa tạng như suy gan, suy thận.
• Hạ huyết áp.
• Xuất huyết các tạng trong cơ thể.
• Sốc nhiễm khuẩn.
• Nếu bị sốt phát ban trong giai đoạn đầu của thai kỳ sẽ có nguy cơ sảy thai, sinh non và trẻ nhẹ cân hơn.

Sốt phát ban ve mò nếu không điều trị kịp thời có thể gây viêm màng não

8Cách chẩn đoán bệnh sốt phát ban

Chẩn đoán

Khi nghi ngờ sốt phát ban, dựa vào các triệu chứng lâm sàng và những câu hỏi khai thác về tình trạng sốt, bác sĩ sẽ hỏi về vùng mà bạn sống hoặc tiếp xúc trong thời gian gần đây.

Sau đó, bác sĩ sẽ chỉ định xét nghiệm phát hiện kháng thể hoặc vi trùng đặc hiệu trong máu.

Tuy nhiên, xét nghiệm chẩn đoán xác định này thường mất nhiều thời gian nên bác sĩ sẽ dựa vào kinh nghiệm để điều trị kháng sinh tránh những biến chứng nguy hiểm.

Chẩn đoán phân biệt

Cần lưu ý để phân biệt với những trường hợp phát ban sau đây:

• Phát ban do vi rút như sởi, ru-bê-on, vi rút đường ruột (Coxsackie, ECHO).
• Phát ban do vi khuẩn như bệnh sốt phát ban do các Rickettsia khác, não cầu khuẩn, leptospira.
• Các trường hợp phát ban do dị ứng hoặc nhiễm độc.

9Khi nào cần gặp bác sĩ?

Các dấu hiệu cần gặp bác sĩ

Các trường hợp bệnh không biến chứng được chẩn đoán kịp thời và sử dụng kháng sinh sớm thường có tiên lượng tốt, tỉ lệ tử vong giảm đáng kể.

Sốt phát ban là một trong những bệnh nguy hiểm gây nhiều biến chứng. Chính vì vậy, khi gặp một trong những dấu hiệu sau nên đến các cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

• Sốt cao trên 38,5 độ C liên tục không đáp ứng với thuốc hạ sốt.
• Huyết áp hạ, nhịp tim nhanh trên 100 lần/phút.
• Cảm thấy đau đầu dữ dội, luôn mệt mỏi trong người.
• Xuất hiện phát ban ở lưng, ngực hoặc toàn cơ thể.
• Xuất hiện hạch ở vùng cổ, nách, bẹn.
• Sợ tiếp xúc với ánh sáng, nếu bị kích thích cảm thấy rất khó chịu.
• Co giật, rối loạn tri giác, nôn ói.
• Khó thở, ho nhiều

Nơi khám chữa sốt ve mò

Nếu gặp các dấu hiệu như trên, bạn có thể đến ngay các cơ sở y tế gần nhất, các bệnh viện chuyên khoa Truyền nhiễm, Nội tổng quát. Hoặc bất kỳ bệnh viện đa khoa nào tại địa phương để được thăm khám kịp thời.

Ngoài ra, có thể tham khảo một số bệnh viện lớn, uy tín dưới đây để được chẩn đoán và tư vấn điều trị phù hợp, tránh các biến chứng đáng tiếc xảy ra:

• Tại Thành phố Hồ Chí Minh: Bệnh viện Chợ Rẫy, Bệnh viện Nhiệt đới TP.HCM,Viện Truyền máu và huyết học TP.HCM, Bệnh viện Nhi đồng 1.
• Tại Hà Nội: Bệnh viện Nhiệt đới Trung ương, Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, Bệnh viện Đống Đa.

10Thuốc điều trị sốt phát ban

Để điều trị khỏi sốt phát ban, người bệnh sẽ được yêu cầu sử dụng kháng sinh đặc hiệu doxycycline với những hướng dẫn như:

• Sử dụng càng sớm càng tốt để tránh các biến chứng.
• Liều điều trị 200mg/ ngày.
• Thời gian điều trị 3-7 ngày, trung bình 5 ngày. Thuốc có hiệu quả điều trị tốt, sốt sẽ giảm sau điều trị 24 - 48h.
• Trong trường hợp không có tác dụng hoặc người bệnh dị ứng có thể sử dụng ciprofloxacin.[8]

11Biện pháp phòng ngừa

• Giữ vệ sinh cá nhân và môi trường xung quanh: đảm bảo cơ thể và môi trường xung quanh luôn sạch sẽ tránh vi sinh vật lây lan và tránh tạo môi trường cho các động vật mang bệnh phát triển.
• Giữ khoảng cách với động vật có nguy cơ mang mầm bệnh: với những động vật như chuột, về, bọ chét, chấy mang mầm bệnh cần tránh xa để hạn chế nguy cơ.
• Hạn chế đi vào nơi đang có dịch bệnh: với các khu vực đang có dịch bệnh nên tránh du lịch. Trong trường hợp bắt buộc nên trang bị thuốc chống côn trùng.

Vệ sinh cá nhân sạch sẽ để phòng ngừa sốt phát ban

12Các câu hỏi liên quan về sốt phát ban

Sốt phát ban có ngứa không?

Phần lớn bệnh nhân sốt phát ban sẽ không có biểu hiện ngứa ngáy trên da. Sau khi các nốt biến mất thường không để lại sẹo thâm. Tuy nhiên, một số trẻ có làn da nhạy cảm thì vẫn có biểu hiện ngứa ngáy nhẹ, không thường xuyên.

Sốt phát ban có được nằm quạt không?

Biểu hiện chính và có thể gây nguy hiểm cho bệnh nhân sốt phát ban là tình trạng thân nhiệt tăng cao. Vì thế, việc hạ thân nhiệt cho trẻ là rất cần thiết. Cha mẹ có thể dùng nhiều biện pháp như cởi bớt quần áo, chườm ấm và dùng quạt…

Tuy nhiên, khi dùng quạt để làm mát, hạ thân nhiệt cho trẻ cần lưu ý một số điểm sau:

• Không để quạt quay trực tiếp về phía đầu của trẻ.
• Chỉ nên bật quạt ở số nhỏ và để quạt quay.
• Nên kết hợp với biện pháp cởi bỏ quần áo, làm thoáng phòng và chườm ấm để tăng hiệu quả thải nhiệt.

Bạn không nên để quạt quay trực tiếp vào đầu trẻ

Sốt phát ban ở người lớn bao lâu thì khỏi?

Tùy vào khả năng miễn dịch của cơ thể và tác nhân gây bệnh mà sốt phát ban có thời gian biểu hiện bệnh là khác nhau. Trong đó, sốt phát ban ở người lớn thường nhanh khỏi hơn so với trẻ em. Đa số người lớn bị sốt phát ban sẽ khỏi bệnh trong từ 3 đến 5 ngày.

Sốt phát ban và sởi khác nhau như thế nào?

Sốt phát ban và bệnh sởi đều có những biểu hiện là nổi ban đỏ, sốt, thường gặp ở trẻ em nên khá dễ nhầm lẫn giữa 2 bệnh. Tuy nhiên, dựa vào đặc trưng của nốt phát ban có thể phân biệt sốt phát ban với bệnh sởi. Bệnh sởi có biểu hiện đặc trưng gồm:

• Sốt.
• Viêm long đường hô hấp, đường tiêu hóa.
• Viêm kết mạc mắt.
• Phát ban có thứ tự: ngày thứ 1 mọc ở sau tai, lan ra mặt. Ngày thứ 2 lan xuống đến ngực, tay. Ngày thứ 3 lan đến lưng, chân

Phát ban do sởi thường gồ cao kèm theo ngứa ngáy

Hy vọng bài viết đã cung cấp cho bạn những thông tin cơ bản về bệnh sốt phát ban do ký sinh trùng gây nên. Mong rằng bạn sẽ lan tỏa bài viết này cho mọi người xung quanh để có thể phòng tránh tốt bệnh truyền nhiễm này nhé!