Phát ban là tình trạng thường gặp trong đời sống do nhiều yếu tố gây nên. Vậy nguyên nhân nào gây ra tình trạng này, có cách nào điều trị và phòng ngừa không? Cùng tìm hiểu qua bài viết dưới đây nhé!
1Phát ban là gì?
Phát ban da là tình trạng da xuất hiện những vết nổi gồ, sưng, nóng, đỏ. Tùy vào từng nguyên nhân mà phát ban có thể ngứa, khô, gây khó chịu hoặc cảm giác đau.
Phát ban có thể gặp ở bất kỳ ai, bất cứ độ tuổi nào do rất nhiều nguyên nhân khác nhau. Tuy nhiên với mỗi độ tuổi sẽ có những nguyên nhân đặc trưng riêng.[1]
Phát ban là tình trạng nổi mẩn đỏ trên bề mặt da
2Nguyên nhân gây phát ban
Viêm da tiếp xúc
Đây là một trong những nguyên nhân hay gặp nhất gây phát ban. Khi tiếp xúc với các chất gây kích ứng cơ thể sẽ phản ứng lại bằng những mảng, vết ửng đỏ trên da.
Viêm da tiếp xúc có thể xảy ra bởi bất kỳ nguyên nhân nào. Tuy nhiên, một số nguyên nhân hay gặp đó là:
- Hoá chất, các chất tẩy rửa dùng trong công nghiệp, nước rửa bát, xà phòng.
- Mỹ phẩm, đặc biệt là những mỹ phẩm có mùi.
- Cao su, nhựa, kim loại.[2]
Viêm da cơ địa
Viêm da cơ địa (một loại chàm) là một bệnh dị ứng hay gặp ở trẻ em dưới 10 tuổi và có thể bùng phát bất cứ thời gian nào trong đời.
Bệnh là sự tác động qua lại giữa các yếu tố cơ địa và môi trường. Khi trong môi trường nhạy cảm rất dễ hình thành nên phát ban toàn cơ thể.[3]
Dị ứng thuốc
Phát ban xuất hiện do dị ứng với thuốc hoặc do các tác dụng không mong muốn của thuốc gây nên. Bất kỳ loại thuốc nào cũng có nguy cơ gây dị ứng đặc biệt là các hóa chất trong điều trị ung thư, thuốc kháng sinh hoặc lợi tiểu...
Tình trạng phát ban sẽ xuất hiện trong vòng vài giờ hoặc vài ngày sau khi sử dụng thuốc. Cần lưu ý theo dõi để dùng thuốc và cấp cứu kịp thời nếu xảy ra tình trạng nặng.
Nhiễm trùng
Các vi sinh vật (virus, vi khuẩn, nấm…) tấn công vào da gây nên tình trạng nhiễm trùng da. Điều này sẽ kích thích vùng da bị bệnh gây nên phát ban.
Một số nguyên nhân được liệt kê vào nhóm này là chốc lở, ghẻ nước, viêm mô tế bào, hắc lào....
Côn trùng cắn hoặc đốt
Khi côn trùng cắn, đốt sẽ gây kích ứng da tạo nên những vết ửng đỏ có giới hạn rõ với da lành.
Cần phải đặc biệt chú ý đến các vết côn trùng đốt nếu sống trong vùng có dịch bệnh truyền nhiễm như sốt xuất huyết, sốt rét... để tránh những biến chứng không mong muốn xảy ra.
Một số nguyên nhân khác
Có rất nhiều nguyên nhân khác có thể gây ra tình trạng phát ban như:
- Liên quan đến dị ứng - miễn dịch: lupus ban đỏ hệ thống, vẩy nến, viêm khớp dạng thấp...
- Do nhiệt độ: vì quá nóng sẽ kích thích tuyến mồ hôi gây nên đỏ da.
- Vùng mụn trứng cá: ửng đỏ do các phản ứng kích ứng.
Nguyên nhân gây phát ban ở trẻ em
Một số nguyên nhân gây phát ban hay gặp ở trẻ em đó là căn nguyên truyền nhiễm như:
3Một số dạng phát ban da phổ biến
Phát ban do thuốc
Phát ban do thuốc là những chấm nhỏ, bạn đầu mới xuất hiện thì màu hồng tím sau chuyển thành màu đỏ. Các đốm này lan rộng khắp cơ thể trong thời gian ngắn.
Sau khi ngừng thuốc, phát ban có thể hết sau vài ngày hoặc hết ngay lập tức tùy vào phản ứng của cơ thể.[4]
Phát ban do thuốc sẽ xuất hiện sau vài giờ hoặc vài ngày
Viêm da tiếp xúc
Vùng da bị kích ứng ửng đỏ, ngứa, gây sưng tấy, trong một số trường hợp có thể xuất hiện mụn nước đi kèm.
Cần phải cách ly người bệnh với căn nguyên gây ra để tránh những tổn thương không đáng có.
Vùng da tiếp xúc với chất gây kích ứng sẽ ửng đỏ
Rôm sảy (miliaria rubra)
Khi nhiệt độ môi trường cao, cơ thể sẽ tiết ra nhiều mồ hôi. Lúc này, nếu mặc quần áo quá chật sẽ làm cho các tuyến sản sinh ra mồ hôi bị bít tắc. Điều này sẽ gây nên những mảng đỏ trên da.
Tình trạng này xuất hiện với những nốt mụn tập trung lại thành đám và có thể hết nếu chườm lạnh bằng túi chườm hoặc tắm mát.
Rôm sảy thường gặp ở trẻ em do tuyến mồ hôi bị bít tắc
Hăm da
Hăm da là tình trạng xuất hiện những vết đỏ ở những vùng nếp gấp của da như nách, bẹn, cổ... do vi khuẩn gây nên.
Điều kiện thuận lợi để hình thành chính là do mặc quần áo quá chật, không vệ sinh cơ thể thường xuyên tạo môi trường thuận lợi cho vi sinh vật gây bệnh.
Hắc lào
Hắc lào là bệnh truyền nhiễm do nấm gây ra. Khởi phát bệnh là những ban da có màu đỏ giống hình chiếc nhẫn. Các vòng này có thể lan rộng và chồng lên nhau.
Bệnh rất dễ lây lan và có thể gây ngứa cho người bệnh. Chình vì vậy, cần phải phát hiện và điều trị kịp thời.
Hắc lào có hình đồng tiền do nấm gây ra
Rosacea (Chứng đỏ mặt)
Bệnh có thể xảy ra do một kích thích gây đỏ bừng mặt trong thời gian dài, nặng hơn có thể gây ra vỡ các mạch máu trên mũi và mắt.
Bệnh này không thể điều trị tận gốc nhưng có thể hạn chế bằng cách tránh những đồ ăn cay, mỹ phẩm gây kích ứng, nhiệt độ quá cao...
Bệnh do nhiệt độ kích ứng gây đỏ mặt
Bệnh zona thần kinh
Sau khi mắc thủy đậu nhiều năm người bệnh có thể lại mắc zona thần kinh do virus gây thủy đậu không bị tiêu diệt mà chỉ ngủ ở các dây thần kinh.
Bệnh tái phát đột ngột bằng việc xuất hiện các dải mụn nước ở một bên của lưng hoặc ngực gây tình trạng ngứa, rát dữ dội.
Bệnh zona thần kinh do virus Varicella Zoster tồn tại ở dây thần kinh
Bệnh ngứa do bơi lội
Bệnh xảy ra do da tiếp xúc với ký sinh trùng trong nước. Các vi sinh vật này sẽ đi vào lớp trên cùng của da, lúc này sẽ bị hệ miễn dịch của cơ thể tiêu diệt nhưng vẫn để lại tình trạng kích ứng da.
Bệnh sẽ hết sau 7 - 10 ngày mà không cần điều trị. Tuy nhiên, người bệnh có thể làm giảm ngứa da bằng các biện pháp khác.
Chốc lở
Bệnh do các vi khuẩn cơ hội có trên da như tụ cầu vàng, liên cầu gây nên. Các vi sinh vật này sẽ xâm nhập vào da gây nên tình trạng nhiễm trùng.
Bệnh này có đặc điểm là xuất hiện mụn nước, mụn mủ, lở loét và đóng vảy trên da. Nếu không điều trị sẽ dễ dẫn tới nhiễm trùng huyết.
Vảy nến
Vảy nến là một bệnh viêm da mãn tính chưa có cơ chế rõ ràng, khởi phát không có thời gian nhất định và có thể tự khỏi.
Đặc trưng của vảy nến là có những sẩn đỏ hoặc mảng đỏ khắp người, kèm theo những vảy màu trắng, khi cởi quần áo sẽ có những vụn nhỏ màu đỏ bám vào.
Vảy nến là một bệnh mạn tính hình thành các mụn mủ trên da
Lupus ban đỏ
Lupus ban đỏ là một tình trạng viêm mạn tính hay gặp ở nữ trẻ tuổi. Bệnh ảnh hưởng đến nhiều cơ quan trong đó có da.
Ban của lupus là ban hình cánh bướm xuất hiện ở má vắt ngang qua sống mũi do sự kích ứng của ánh sáng gây nên. Ngoài ra, ban đỏ còn có thể gặp ở những vùng da khác như cổ, ngực, bàn tay…
Tay chân miệng
Tay chân miệng là bệnh do virus Enterovirus 71 gây nên, thường gặp ở trẻ nhỏ đặc biệt là trẻ dưới 5 tuổi.
Đặc trưng của bệnh này là xuất hiện những mụn nước trên da và niêm mạc vùng tay, chân và miệng gây nên cảm giác khó chịu cho người bệnh.
Viêm mô tế bào
Đây là bệnh xảy ra do nhiễm khuẩn cấp tính. Vi khuẩn sẽ tấn công vào những lớp sâu hơn của da khiến da bị kích ứng sưng và ửng đỏ.
Đây là bệnh nguy hiểm cần phải điều trị kịp thời để không có những biến chứng nghiêm trọng hơn như nhiễm trùng huyết hoặc tử vong.
Viêm mô tế bào là bệnh xảy ra do vi khuẩn xâm nhập vào lớp da sâu hơn và gây bệnh
Chàm
Có rất nhiều loại chàm khác nhau. Ứng với mỗi loại là những phản ứng của da riêng biệt như:
- Chàm tổ đỉa: mụn nước sâu trong da gây ngứa và đau. Da đóng vảy và trở nên bong tróc.
- Viêm da tiết bã: tiết bã nhờn làm ảnh hưởng gây nên các mảng bong tróc.
- Chàm thể đồng tiền: gây nên những nốt sẩn hoặc mụn nước hình tròn.
Chàm da là tình trạng da bị kích ứng gây nên những thương tổn
4Biểu hiện của phát ban
Tùy thuộc vào nguyên nhân gây ra phát ban mà triệu chứng, vị trí thường gặp sẽ khác nhau. Dưới đây là một số đặc điểm có thể dùng để nhận biết phát ban:
- Nốt sần nổi gồ trên bề mặt da màu đỏ có thể có giới hạn.
- Da khô, dễ bong tróc.
- Xuất hiện cảm giác ngứa dữ dội phải gãi mới giảm bớt cơn ngứa.
- Đôi khi gây ra tình trạng đau ở vùng phát ban.
- Trên các vùng da đỏ có thể xuất hiện những mụn nước li ti.
- Khi xuất hiện những vết lở loét trên vùng da phát ban là chỉ báo của nhiễm trùng da.[5]
5Chẩn đoán phát ban
Khám lâm sàng (khám da liễu)
Bác sĩ sẽ dựa vào các đặc điểm phát ban trên da như kích thước, hình dạng, phân bố, số lượng, các dấu hiệu đi kèm để định hướng ra các nhóm nguyên nhân gây bệnh.
Ngoài ra, bác sĩ cũng sẽ hỏi những tiền sử tiếp xúc, tiền sử sử dụng thuốc, các bệnh dị ứng thường mắc trước đây để có thể củng cố hơn chẩn đoán.[6]
Test áp bì (patch test)
Khi nghi ngờ viêm da cơ địa hoặc viêm da tiếp xúc mà không thể xác định được căn nguyên, bác sĩ sẽ chỉ định người bệnh thực hiện test áp da để đánh giá xem có dị ứng với các tác nhân hay gặp không.
Kỹ thuật viên sẽ nhỏ chất dị ứng lên miếng dán và áp vào da người bệnh. Sau 2 - 3 ngày, bác sĩ tiến hành kiểm tra phản ứng của vùng da được thử nghiệm.
Sử dụng test áp da để tìm nguyên nhân gây bệnh
Sinh thiết
Khi nghi ngờ những thương tổn nhưng không thể chẩn đoán chính xác được nguyên nhân gây bệnh, bác sĩ sẽ đưa ra chỉ định sinh thiết da.
Phương pháp này sẽ xác định rõ cấu tạo của vùng da bị bệnh, qua đó gợi ý nguyên nhân cũng như loại trừ với cấu trúc ung thư da.
Xét nghiệm máu
Dùng xét nghiệm máu xác định virus, vi khuẩn gây nên tình trạng phát ban bằng các phản ứng đặc hiệu.
Ngoài ra, sử dụng xét nghiệm máu để đánh giá tình trạng viêm, thiếu máu, rối loạn điện giải có thể là biến chứng của một số căn nguyên.
6Khi nào cần gặp bác sĩ?
Các dấu hiệu cần gặp bác sĩ
Khi phát ban đi kèm với những đặc điểm sau, người bệnh nên đến ngay các cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị:
- Xuất hiện tình trạng đau, ngứa, rát, đổi màu vùng da phát ban.
- Gặp tình trạng sốc phản vệ như thắt nghẹt ở cổ họng và khó thở.
- Sốt cao trên 38,5 độ C.
- Sưng môi, phù tay, phù chân.
- Nhịp tim nhanh (trên 100 lần/phút), nhịp thở nhanh, nông (trên 30 lần/phút).
- Rối loạn ý thức: kích động, hôn mê, ngủ gà.
- Xuất hiện nôn, buồn nôn hoặc tiêu chảy.[7]
Khi có dấu hiệu sốc phản vệ nên đến ngay các cơ sở y tế
Nơi khám chữa bệnh da liễu uy tín
Khi có dấu hiệu phát ban, bạn nên đến các Bệnh viện chuyên khoa Da liễu hoặc khoa Da liễu của các Bệnh viện đa khoa uy tín để được chẩn đoán và điều trị tránh những biến chứng nguy hiểm.
- Tại Thành phố Hồ Chí Minh: Bệnh viện Da liễu TP.HCM, Bệnh viện Gia An 115, Phòng khám Da liễu Sài Gòn...
- Tại Hà Nội: Bệnh viện Da liễu Trung Ương, Bệnh viện Da liễu Hà Nội, Khoa Dị ứng - Miễn dịch Bệnh viện Bạch Mai...
7Điều trị phát ban trên da
Điều trị theo nguyên nhân
Với mỗi nguyên nhân gây ra phát ban sẽ có những cách điều trị khác nhau.
- Liên quan đến dị ứng như viêm da cơ địa, viêm da tiếp xúc: tránh xa các tác nhân đã biết gây kích ứng.
- Liên quan đến nhiễm trùng như chốc lở: sử dụng kháng sinh theo căn nguyên gây ra.
- Liên quan đến truyền nhiễm virus: giảm triệu chứng, nâng cao đề kháng, kết hợp điều trị với các thuốc đặc hiệu nếu có.
- Bệnh mạn tính như lupus ban đỏ, vảy nến: tái khám và điều trị thường xuyên với các thuốc đặc trị.
- Rôm sảy, hăm da: mặc quần áo thoáng mát tránh bít tắc mồ hôi.
- Liên quan đến dị ứng thuốc: ngừng thuốc ngay lập tức.
Giảm triệu chứng
Đây là biện pháp nhằm giảm cảm giác khó chịu của phát ban như:
- Giảm ngứa: chườm lạnh, dùng thuốc kháng histamin H1 đường uống hoặc bôi ngoài da.
- Hạ sốt: dùng thuốc để giảm tình trạng sốt cao trong một số bệnh.
- Tránh gãi để gây tổn hại da và làm vỡ các mụn nước.
- Vệ sinh vùng da bị thương sạch sẽ tránh tạo điều kiện cho vi sinh vật phát triển.
Chườm lạnh vào vùng da tổn thương để giảm ngứa
8Phòng ngừa phát ban trên da
- Rửa tay sạch sẽ bằng xà phòng khi chạm vào đồ vật hoặc khi tiếp xúc với người bệnh.
- Bôi kem dưỡng ẩm, kem chống nắng để làm ẩm và tránh tác hại từ tia UV đến da.
- Tránh gặp gỡ những người đang mắc các bệnh dễ lây lan.
- Tránh tiếp xúc với các tác nhân gây dị ứng như mỹ phẩm, hóa chất, cao su...
- Sử dụng bao tay để bảo vệ tay khi rửa bát, giặt quần áo, làm việc trong môi trường gây ảnh hưởng đến tay.
- Không dùng chung các vật dụng cá nhân.
- Tắm rửa sạch sẽ để tránh tạo môi trường thuận lợi cho vi khuẩn phát triển.[8]
Rửa tay thường xuyên để tránh lây những bệnh truyền nhiễm
Hy vọng bài viết đã cung cấp cho bạn những nguyên nhân hay gây phát ban phổ biến và cách nhận biết chúng, đặc biệt là những biện pháp để phòng ngừa những bệnh gây ra phát ban. Nếu thấy bài viết hay, hãy chia sẻ cho người thân và bạn bè nhé!
Nguồn tham khảo
Xem thêm 
