Bệnh tay chân miệng là một bệnh truyền nhiễm cấp tính phổ biến lây từ người sang người, đặc biệt ở trẻ nhỏ, do virus gây ra và có thể phát triển thành dịch. Cùng tìm hiểu về dấu hiệu, cách điều trị và phòng tránh bệnh tay chân miệng nhé!
Bệnh tay chân miệng là một bệnh truyền nhiễm cấp tính phổ biến lây từ người sang người, đặc biệt ở trẻ nhỏ
1Bệnh tay chân miệng là gì?
Bệnh tay chân miệng là một bệnh lây từ người sang người do virus thuộc nhóm đường ruột, thường là Coxsackieviruses A16 hoặc Enterovirus tuýp 71 (EV71) gây ra. Khi nhiễm bệnh do virus EV71 có thể gây biến chứng nặng và thậm chí là tử vong. [1]
Biểu hiện đặc trưng của bệnh đó là khiến vùng da và niêm mạc bị tổn thương, xuất hiện dưới dạng các phỏng nước hình bầu dục, không ngứa, tập trung chủ yếu tại miệng, lòng bàn tay, lòng bàn chân và đôi khi ở mông, đầu gối.
Bệnh xảy ra phổ biến ở trẻ em (đặc biệt là trẻ dưới 5 tuổi) nhưng cũng có thể gặp ở người lớn. Bệnh hay xảy ra vào thời điểm giao mùa giữa các mùa xuân, hạ, thu và thường bùng phát thành dịch.[2]
Trẻ em, đặc biệt là trẻ mẫu giáo và học sinh tiểu học là đối tượng dễ mắc bệnh tay chân miệng nhất do hệ miễn dịch còn non yếu và thường xuyên tiếp xúc gần gũi trong môi trường tập thể. Hiểu rõ về bệnh giúp phụ huynh nhận biết sớm, xử lý kịp thời và hạn chế lây lan cho cộng đồng.
Bệnh tay chân miệng là một bệnh lây từ người sang người do virus thuộc nhóm đường ruột
2Nguyên nhân gây bệnh tay chân miệng ở trẻ em
Các tác nhân gây bệnh tay chân miệng thường gặp
Nguyên nhân chính gây bệnh tay chân miệng là do virus đường ruột, phổ biến nhất là Coxsackievirus A16 và Enterovirus 71 (EV71). Tuy nhiên, Enterovirus 71 (EV71) là chủng đáng lo ngại hơn vì có thể dẫn đến các biến chứng thần kinh và hô hấp nguy hiểm, thậm chí đe dọa tính mạng.
Hầu hết bệnh lây qua đường miệng trong các trường hợp sau:
- Tiếp xúc với các giọt hô hấp lan tràn trong không khí sau khi người bệnh ho và hắt hơi.
- Chạm vào dịch tiết của người bệnh sau đó vô tình đưa tay lên mắt, mũi, miệng.
- Chạm vào bề mặt có chứa virus như tay nắm cửa, đồ chơi.
Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh tay chân miệng
Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh tay chân miệng bao gồm: trẻ nhỏ dưới 5 tuổi, sống hoặc sinh hoạt trong môi trường đông đúc như nhà trẻ, trường học, điều kiện vệ sinh kém hoặc có hệ miễn dịch suy yếu. Virus dễ lây lan qua tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết từ người bệnh.
3Triệu chứng của bệnh tay chân miệng
Việc nhận biết sớm các triệu chứng của bệnh tay chân miệng là chìa khóa để điều trị hiệu quả và ngăn ngừa biến chứng. Các dấu hiệu thường xuất hiện theo một trình tự nhất định [3].
Các triệu chứng gặp của bệnh tay chân miệng như sốt cao, đau họng, cảm thấy mệt mỏi, chán ăn
Triệu chứng ban đầu của bệnh tay chân miệng
Bệnh thường khởi phát với sốt nhẹ, mệt mỏi, đau họng và biếng ăn. Những triệu chứng này thường xuất hiện trước khi phát ban, khiến bạn có thể nhầm lẫn với các bệnh nhiễm virus thông thường khác.
Các giai đoạn phát triển của bệnh tay chân miệng
Sau giai đoạn ủ bệnh khoảng 3-7 ngày, bệnh bắt đầu với các triệu chứng ban đầu. Tiếp đó, các vết loét xuất hiện trong miệng, rồi đến phát ban dạng nốt đỏ hoặc mụn nước ở lòng bàn tay, bàn chân. Các nốt ban này thường không ngứa nhưng có thể gây đau rát.
Dấu hiệu chung của bệnh tay chân miệng
Vì bệnh tay chân miệng do virus gây ra nên sẽ có đầy đủ các đặc điểm của nhiễm virus như:
Dấu hiệu đặc trưng của bệnh tay chân miệng ở trẻ em
- Phát ban tại lưỡi và trên lòng bàn tay, lòng bàn chân (chấm nhỏ màu đỏ sau đó sẽ chuyển sang thâm và đóng vảy) và có thể xuất hiện ở mông nhưng không gây ngứa.
- Sau sốt 1 - 2 ngày, trẻ bắt đầu xuất hiện tổn thương phồng rộp ở vùng niêm mạc lưỡi, lợi, nướu, trong má (dưới dạng các đốm đỏ nhỏ, sau đó loét và gây đau). Đồng thời, các nốt ban cũng xuất hiện trên lòng bàn tay, lòng bàn chân (chấm nhỏ màu đỏ sau đó sẽ chuyển sang thâm và đóng vảy) và có thể xuất hiện ở mông nhưng không gây ngứa.
- Trẻ sơ sinh hoặc trẻ dưới 2 tuổi thường quấy khóc nhiều do đau miệng, dẫn đến chảy nước dãi nhiều hơn bình thường và chỉ thích uống nước lạnh để làm dịu cơn đau.
- Chảy nước dãi nhiều hơn bình thường.
- Trẻ chỉ thích uống nước lạnh.
Các nốt phát ban ở tay và chân
Phân biệt bệnh tay chân miệng với các bệnh khác có triệu chứng tương tự
Để phân biệt bệnh tay chân miệng với các bệnh ngoài da khác như thủy đậu hay sởi, bạn cần chú ý đến vị trí và đặc điểm của nốt ban. Tay chân miệng thường có mụn nước ở tay, chân và loét miệng trong khi thủy đậu thường lan toàn thân và sởi có ban đỏ dạng dát sẩn. Nếu bạn không chắc chắn, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ.
Phân biệt bệnh tay chân miệng với thủy đậu
4Biến chứng nguy hiểm của bệnh tay chân miệng ở trẻ em
- Mất nước: Đây là biến chứng phổ biến nhất của tay chân miệng, xảy ra khi trẻ sốt cao, mất nước qua mồ hôi và đặc biệt là do đau rát miệng, họng khiến trẻ lười uống nước và biếng ăn, dẫn đến tình trạng cơ thể thiếu nước nghiêm trọng.
- Viêm màng não: đây là biến chứng hiếm gặp, virus gây viêm thành phần màng bao quanh não và tủy sống gây nên các triệu chứng đau đầu, cứng gáy.
- Viêm não: là biến chứng hiếm gặp, gây viêm thành phần nhu mô não có thể dẫn đến các triệu chứng như đau đầu dữ dội, cứng gáy, co giật, rối loạn ý thức (li bì, khó đánh thức).
- Viêm cơ tim: hiếm gặp nhưng nghiêm trọng, virus tấn công cơ tim khiến tim đập nhanh, không đều, trẻ dễ hụt hơi hoặc khó thở.
- Biến chứng thần kinh: là mối lo ngại lớn nhất khi mắc bệnh tay chân miệng, đặc biệt là khi nhiễm Enterovirus 71. Các biến chứng này có thể bao gồm viêm màng não vô khuẩn (biểu hiện sốt cao, đau đầu, nôn ói), viêm não (gây co giật, hôn mê, yếu liệt chi) hoặc liệt mềm cấp.
Mất nước là biến chứng hay gặp ở trẻ
5Cách chẩn đoán bệnh
Dựa vào đặc điểm triệu chứng, các vết phát ban hay xuất hiện ở tay, chân và các vết loét xuất hiện ở niêm mạc, các bác sĩ sẽ đưa ra chẩn đoán xem đây có thật sự là bệnh tay chân miệng hay không.
Trong đa số trường hợp, các bác sĩ có thể chẩn đoán bệnh tay chân miệng dựa vào đặc điểm triệu chứng điển hình và các vết phát ban ở tay, chân cùng với vết loét ở niêm mạc miệng.
Tuy nhiên, trong những trường hợp không điển hình hoặc khi cần xác định chính xác loại virus gây bệnh, bác sĩ có thể yêu cầu làm các xét nghiệm bổ sung như xét nghiệm máu, lấy mẫu dịch họng (soi đờm) hoặc mẫu phân để tìm kiếm sự hiện diện của virus.
Thông thường dựa vào lâm sàng các bác sĩ có thể đưa ra chẩn đoán bệnh
6Khi nào cần gặp bác sĩ?
Các dấu hiệu cần gặp bác sĩ
Tay chân miệng là bệnh nhẹ, nếu triệu chứng quá rõ ràng có thể điều trị tại nhà. Tuy nhiên, nếu gặp một số trường hợp sau nên đến các cơ sở chuyên khoa để được thăm khám.
- Trẻ sốt cao kéo dài trên 3 ngày (trên 39°C) hoặc trẻ không đáp ứng với thuốc hạ sốt.
- Trẻ co giật, run chi, giật mình, đi loạng choạng.
- Trẻ bỏ bú, bỏ ăn, khó thở.
- Trẻ có các dấu hiệu nguy hiểm như: vã mồ hôi, lạnh toàn thân, khó thở hoặc thở nhanh, run người, nôn.
- Trẻ không thể ăn uống bình thường hoặc xuất hiện các dấu hiệu mất nước như da khô, mắt trũng, khóc không ra nước mắt, miệng khô.
- Trẻ không tỉnh táo, khó đánh thức và phản ứng chậm hơn bình thường.
- Các triệu chứng không cải thiện trong 10 ngày.
- Trẻ suy giảm hệ thống miễn dịch: (ví dụ: trẻ đang sử dụng thuốc corticoid dài ngày, liều cao hoặc có các bệnh lý làm suy yếu miễn dịch khác), vì nhóm trẻ này có nguy cơ biến chứng cao hơn. [5]
Dấu hiệu tay chân miệng ở trẻ như vã mồ hôi, lạnh toàn thân, khó thở hoặc thở nhanh, run người, nôn
Nơi khám chữa tay chân miệng uy tín
Nếu gặp các dấu hiệu như trên, bạn có thể đến ngay các cơ sở y tế gần nhất, các bệnh viện chuyên khoa Truyền nhiễm, Nhi. Hoặc bất kỳ bệnh viện đa khoa nào tại địa phương để được thăm khám kịp thời.
Ngoài ra, có thể tham khảo một số bệnh viện lớn, uy tín dưới đây để được chẩn đoán và tư vấn điều trị phù hợp, tránh các biến chứng đáng tiếc xảy ra:
- Tại Thành phố Hồ Chí Minh: Bệnh viện Nhi đồng, Bệnh viện Nhiệt đới TP.HCM, Bệnh viện Nhân dân 115, Bệnh viện Đại học Y dược TP.HCM, Bệnh viện Nguyễn Tri Phương.
- Tại Hà Nội: Bệnh viện Nhiệt đới Trung Ương, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, Bệnh viện Bạch Mai.
7Các cách điều trị bệnh tay chân miệng
Lưu ý:
- Luôn đọc kỹ hướng dẫn sử dụng trước khi dùng thuốc.
- Tuân thủ đúng liều lượng được khuyến cáo.
- Tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ nếu có bất kỳ thắc mắc nào về việc sử dụng thuốc.
- Không tự ý kết hợp nhiều loại thuốc cùng lúc.
- Đặc biệt thận trọng khi sử dụng thuốc cho trẻ em, người cao tuổi và phụ nữ mang thai.
Tay chân miệng là bệnh truyền nhiễm chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Các phương pháp điều trị xoay quanh giảm triệu chứng và ngăn ngừa mất nước ở trẻ. Cụ thể là:
- Hạ sốt, giảm đau: lau nách, bẹn của trẻ bằng khăn ấm. Đồng thời, khi trẻ sốt trên 38,5 độ C, cha mẹ thực hiện theo hướng dẫn của bác sĩ, cho trẻ sử dụng paracetamol 10-15mg/kg/lần, cách nhau ít nhất 4 - 6 giờ. Trong trường hợp trẻ không hạ sốt cần phải báo cho bác sĩ.
- Giảm đau miệng: có thể sử dụng các loại gel bôi giảm đau miệng chuyên dụng cho trẻ, Antacid dạng gel hoặc cho trẻ súc miệng bằng nước muối ấm (đối với trẻ lớn có khả năng súc miệng) để làm dịu các vết loét và giúp trẻ ăn uống dễ dàng hơn.
- Giảm ngứa: trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định sử dụng các loại thuốc kháng histamin (thuốc chống dị ứng) như Chlorpheniramine, Theralen để giúp giảm ngứa hoặc khó chịu nhưng luôn phải theo hướng dẫn và liều lượng của bác sĩ.
- Uống đủ nước: cho trẻ uống nước lọc hoặc nước ép trái cây để cung cấp đủ lượng nước cần thiết hàng ngày, đặc biệt khi trẻ sốt cao hoặc nôn mửa.[6]
- Khi trẻ mắc tay chân miệng, nên ưu tiên các thực phẩm mềm, lỏng, mát, dễ nuốt như cháo, súp, sữa, phô mai, pudding... để giảm đau rát miệng và hỗ trợ phục hồi. Tránh các thức ăn cay, nóng, cứng hoặc có tính axit cao.
- Cháo loãng, súp rau củ, sữa mát, nước dừa và sữa chua là lựa chọn tốt giúp bổ sung dinh dưỡng, bù nước và tăng cường miễn dịch. Chia nhỏ bữa ăn và cho trẻ ăn nhiều lần trong ngày, đồng thời bổ sung đủ nước và điện giải bằng nước lọc, nước trái cây pha loãng hoặc oresol.
- Trái cây mềm như chuối, đu đủ chín cũng cung cấp vitamin cần thiết. Tránh thức ăn cay, chua, cứng hoặc quá nóng để hạn chế tổn thương niêm mạc.
- Việc vệ sinh da cho trẻ mắc bệnh tay chân miệng cần nhẹ nhàng để tránh làm vỡ các mụn nước và gây nhiễm trùng.
- Tắm nhanh bằng nước ấm, sử dụng xà phòng dịu nhẹ. Sau khi tắm, thấm khô nhẹ nhàng và không chà xát mạnh. Tránh chọc vỡ các nốt mụn nước và giữ vệ sinh tay cho trẻ để tránh lây lan virus.
6 thực phẩm tốt cho bé bị bệnh tay chân miêng
8Cách phòng ngừa bệnh tay chân miệng
Phòng ngừa là biện pháp hiệu quả nhất để kiểm soát sự lây lan của bệnh tay chân miệng, đặc biệt trong cộng đồng. Việc thực hiện các biện pháp vệ sinh cá nhân và môi trường sạch sẽ là vô cùng quan trọng.
- Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước sạch, đặc biệt sau khi đi vệ sinh, sau khi thay tã cho trẻ và trước khi ăn. Không đưa tay lên mắt, mũi, miệng. Tránh tiếp xúc gần (ôm, hôn, dùng chung đồ dùng) với người bệnh để hạn chế lây lan virus.
- Thường xuyên vệ sinh sạch sẽ nhà cửa, đặc biệt là các bề mặt và đồ vật mà trẻ hay tiếp xúc như đồ chơi, tay nắm cửa, sàn nhà. Sử dụng xà phòng và nước hoặc các dung dịch khử khuẩn thông thường để lau chùi.
- Xử lý chất thải của người bệnh, đặc biệt là phân - một cách cẩn thận.
- Cha mẹ cũng cần phải vệ sinh tay sạch sẽ trước khi chế biến thức ăn cho trẻ.
- Thực hiện chế độ ăn chín, uống sôi, lau rửa vật dụng như chén, dĩa, đũa trước khi sử dụng.
- Không nên mớm ăn cho trẻ hoặc để trẻ ăn bốc, ngậm mút đồ chơi, không cho trẻ dùng chung khăn, mền hoặc các vật dụng dùng để ăn uống.
- Cách ly trẻ 10 ngày khi mắc bệnh tay chân miệng để tránh lây nhiễm sang trẻ khác. Cách ly trẻ tại nhà cho đến khi các vết loét và mụn nước đã lành hoàn toàn
- Che miệng và mũi khi hắt hơi và ho.
- Hạn chế cho trẻ tiếp xúc với người lạ, những người nghi ngờ mắc bệnh tay chân miệng hoặc người đang mắc bệnh tay chân miệng.
- Xử lý khăn giấy và tã lót đã dùng bằng cách bỏ vào thùng rác và thải bỏ rác đúng cách.
Các biện pháp phòng chống bệnh tay chân miệng
Lưu ý:
Nhiều phụ huynh mắc sai lầm khi chăm sóc trẻ bị tay chân miệng như tự ý dùng kháng sinh, kiêng tắm rửa hoặc cho trẻ ăn kiêng quá mức. Thực tế, bệnh do virus gây ra nên kháng sinh không có tác dụng, chỉ dùng khi có bội nhiễm vi khuẩn theo chỉ định bác sĩ. Trẻ vẫn cần được tắm rửa sạch sẽ mỗi ngày bằng nước ấm để tránh nhiễm trùng da.
Ngoài ra, việc ép trẻ ăn hoặc kiêng ăn quá kỹ khiến trẻ thiếu chất, lâu hồi phục. Phụ huynh cần theo dõi dấu hiệu cảnh báo nặng như sốt cao liên tục, giật mình, lừ đừ và đưa trẻ đến cơ sở y tế kịp thời.
6 sai lầm khi chăm sóc trẻ bị bệnh tay chân miệng
9Một số câu hỏi thường gặp
Bệnh tay chân miệng có lây không? Lây qua đường nào?
Có, bệnh tay chân miệng là một bệnh truyền nhiễm rất dễ lây lan. Virus có thể lây từ người sang người qua nhiều con đường, đặc biệt là trong môi trường đông đúc như trường học, nhà trẻ.
Thời gian ủ bệnh tay chân miệng là bao lâu?
Thời gian ủ bệnh của tay chân miệng thường kéo dài từ 3 đến 7 ngày, đôi khi có thể lên đến 10 ngày. Trong giai đoạn này, người bệnh có thể không có triệu chứng rõ ràng nhưng vẫn có khả năng lây truyền virus cho người khác.
Bệnh tay chân miệng có nguy hiểm không?
Phần lớn các trường hợp mắc bệnh tay chân miệng đều nhẹ và tự khỏi trong khoảng 7-10 ngày mà không cần điều trị đặc hiệu. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, bệnh có thể tiến triển nặng và gây ra các biến chứng nguy hiểm, đặc biệt ở trẻ nhỏ hoặc khi nhiễm chủng virus EV71.
Bệnh tay chân miệng có tái phát không?
Có, trẻ hoặc người lớn có thể mắc lại bệnh tay chân miệng nhiều lần. Điều này là do bệnh được gây ra bởi nhiều chủng virus khác nhau. Khi một người đã nhiễm một chủng virus, cơ thể sẽ tạo ra miễn dịch với chủng đó, nhưng không có nghĩa là miễn dịch với tất cả các chủng khác.
Trẻ hoặc người lớn có thể mắc lại bệnh tay chân miệng nhiều lần
Hy vọng bài viết đã cung cấp cho bạn những kiến thức cơ bản về bệnh tay chân miệng cũng như cách phòng tránh bệnh này. nếu thấy bài viết hay và hữu ích, hãy chia sẻ cho người thân và bạn bè nhé!
Nguồn tham khảo
Xem thêm 
