Viêm tụy: Triệu chứng, nguyên nhân và cách điều trị

Viêm tụy là bệnh lý gây ra những tổn thương tại nhu mô tụy làm ảnh hưởng đến khả năng bài tiết dịch tụy vào đường tiêu hóa. Cùng tìm hiểu về bệnh viêm tụy qua bài viết dưới đây nhé!

1Viêm tụy là gì?

Viêm tụy là tình trạng viêm của tuyến tụy. Thường là viêm phù nề, hoại tử mỡ, hoại tử xuất huyết. Có hai loại viêm tụy là viêm tụy cấp tính và mạn tính:

• Viêm tụy cấp tính: là một bệnh thường gặp ở khoa cấp cứu các bệnh viện với các cơn đau bụng cấp. Khoảng 10 - 15% ca viêm tụy cấp có diễn tiến nặng và có thể dẫn đến tử vong. Do đó cần chẩn đoán sớm các ca viêm tụy cấp nặng để xử trí thích hợp nhằm giảm thiểu nguy cơ tử vong của bệnh.
• Viêm tụy mạn tính: là tụy bị viêm lâu dài, và thường xảy ra sau một đợt viêm tụy cấp. Đây là một tình trạng nặng của tụy, thời gian này tụy hầu như mất dần khả năng của mình.

Tuy viêm tụy có thể chữa khỏi, khả năng đáp ứng tốt với điều trị, nhưng đây là một bệnh lý có tỉ lệ tử vong cao nếu để kéo dài và không được điều trị.

Bệnh sẽ gây ra những biến chứng nguy hiểm liên quan đến tụy và các cơ quan khác, ví dụ như ổ loét dạ dày tá tràng, suy hô hấp, viêm phúc mạc, sốc nhiễm trùng, hôn mê thậm chí là tử vong.

Viêm tụy là tình trạng phù nề, hoại tử tụy

2Viêm tụy có nguy hiểm không?

Bệnh cảnh viêm tụy cấp trong nhóm bệnh viêm tụy thường có biểu hiện rầm rộ, dữ dội nên đòi hỏi điều trị nhanh chóng. Phần lớn bệnh nhân viêm tụy cấp (80%) có thể được điều trị khỏi hoàn toàn bằng thuốc và theo dõi.

Tuy nhiên, số ít bệnh nhân viêm tụy cấp có thể tiến triển nặng gây nhiều biến chứng nghiêm trọng, đe dọa đến tính mạng như:

• Suy đa tạng: bao gồm suy hô hấp, suy tim, suy thận cấp. Nguyên nhân chủ yếu của tình trạng này là do thành mạch tăng tính thấm làm giảm thể tích tuần hoàn kết hợp với đau bụng dữ dội.
• Xuất huyết tiêu hóa: do rối loạn tiết dịch tụy vào đường tiêu hóa gây tổn thương niêm mạc, chảy máu.
• Đông máu rải rác thành mạch: liên quan đến tình trạng giảm lượng dịch trong tuần hoàn và hạ canxi máu.[1]

Viêm tụy nếu không được điều trị sẽ có thể gây suy thận

3Các loại viêm tụy

Tùy theo thời gian xuất hiện và mức độ nghiêm trọng của triệu chứng mà viêm tụy được chia thành 2 loại khác nhau với các biện pháp điều trị riêng biệt:

• Viêm tụy cấp tính: thường xuất hiện đột ngột sau bữa ăn nhiều chất dinh dưỡng, uống nhiều rượu bia. Người bệnh đau dữ dội vùng thượng vị, lan ra sau lưng kèm theo nôn mửa nhiều. Thể bệnh này cần được điều trị sớm để giảm biến chứng.
• Viêm tụy mạn tính: bệnh thường tiến triển trong một khoảng thời gian, hay tái phát. Các triệu chứng bệnh không quá điển hình gồm đau bụng âm ỉ, buồn nôn. Tuy nhiên, nếu không được điều trị sớm, viêm tụy mạn có thể dẫn đến đái tháo đường, ung thư tụy.

4Nguyên nhân gây ra bệnh viêm tụy

Sỏi mật

Ống mật chủ đổ mật từ túi mật vào ruột thông qua đoạn ống dẫn chung với ống tụy tạo thành một ngã 3. Nếu một viên sỏi mật đi vào ống mật chủ và bị mắc kẹt ở ngã ba đó, nó có thể tạm thời chặn dẫn lưu dịch tụy từ ống tụy.

Điều này khiến các enzym tiêu hóa thức ăn do tụy tiết ra bị ngẽn lại bên trong tuyến tụy của. Các enzym khi tắc nghẽn sẽ bắt đầu tự tiêu hóa tuyến tụy. Điều này gây ra phản ứng viêm của viêm tụy do sỏi mật.

Sỏi mật có thể là nguyên nhân gây viêm tụy

Sử dụng nhiều đồ uống có cồn

Sử dụng quá nhiều rượu là một trong những nguyên nhân chính của viêm tụy, đây là một bệnh lý thực tế và có tên gọi là viêm tụy do rượu.

Cơ chế có thể là do các sản phẩm phụ độc hại của rượu trong máu gây ra phản ứng viêm trong tuyến tụy, hoặc bằng cách nào đó chúng kích hoạt các enzym tiêu hóa bên trong tuyến tụy.

Theo ước tính viêm tụy do rượu, cồn chiếm khoảng một nửa số trường hợp viêm tụy cấp tính và viêm tụy mạn tính.[2]

Lạm dụng thuốc

Thuốc là nguyên nhân hiếm gặp gây viêm tụy cấp. Nếu nghi ngờ viêm tụy cấp gây ra do thuốc, việc ngừng thuốc thường có hiệu quả tối ưu nhất và là bước điều trị đầu tiên.

Viêm tụy cấp do thuốc xảy ra do nhiều cơ chế, bao gồm: độc tính trực tiếp, phản ứng miễn dịch, tích lũy các chất chuyển hóa độc hại, thiếu máu cục bộ, huyết khối và tăng độ nhớt của dịch tụy. Thời gian khởi phát thay đổi tùy theo cơ chế, từ vài tuần đến vài tháng sau khi bắt đầu dùng thuốc.

Trung tâm theo dõi Phản ứng có hại (CARM) tổng kết trong giai đoạn 2009-2018, các thuốc có số lượng báo cáo liên quan đến viêm tụy cấp nhiều nhất là azathioprin, simvastatin, codein, ibuprofen, mesalazin, leflunomide và olanzapine.[3]

Một số bệnh tự miễn

Bệnh tự miễn là bệnh lý mà các tế bào miễn dịch tự tấn công cơ thể, trong đó có thể tấn công vào tuyến tụy. Đây là một nguyên nhân hiếm gặp của viêm tụy nhưng có thể làm tăng cao tỉ lệ tàn tật và tử vong do các đợt viêm tụy cấp lặp đi lặp lại.[4]

Bệnh có thể liên quan đến các tình trạng tự miễn khác, tại cơ quan, vị trí khác trên cơ thể và việc chẩn đoán cũng như quản lý kịp thời là rất quan trọng để đạt được kết quả tốt cho bệnh nhân.

Viêm tụy có thể xuất hiện do một số bệnh tự miễn

Lượng mỡ trong máu cao

Axit béo tự do làm trầm trọng thêm tổn thương tế bào thông qua một loạt các cơ chế, bao gồm tổn thương nội mô, rò rỉ mạch máu, nhiễm độc ty thể, kết tập tiểu cầu và kích hoạt dòng thác đông máu.

Do đó, điều rất quan trọng là tìm kiếm và giải quyết các nguyên nhân thứ phát gây tăng triglyceride, bao gồm:

• Bệnh tiểu đường không được kiểm soát.
• Sử dụng rượu.
• Tăng cân.
• Ăn nhiều chất béo bão hòa và carbohydrate tinh chế.

Tăng triglyceride máu do thuốc là một nguyên nhân quan trọng khác gây viêm tụy cấp. Danh sách các tác nhân bao gồm: estrogen, dẫn xuất axit retinoic, chất ức chế protease và propofol.[5]

5Triệu chứng của bệnh viêm tụy

Triệu chứng của viêm tụy cấp bao gồm

• Sốt.
• Nhịp tim nhanh.
• Buồn nôn và ói mửa.
• Bụng sưng và mềm, 2 bên sườn vào giai đoạn sau.
• Đau bụng vùng thượng vị (vùng dạ dày hoặc cao hơn) như dao đâm, dữ dội và liên tục, thường rất dữ dội để cần phải tiêm opioid nhằm giảm cơn đau cho người bệnh.
• Đau lan ra lưng ở khoảng 50% số bệnh nhân.
• Ăn uống có thể làm cho tình trạng bệnh tệ hơn, đặc biệt là thực phẩm giàu chất béo.

Viêm tụy mạn tính cũng có các triệu chứng tương tự nhưng đôi khi người bệnh có thể sẽ không đau và kèm một số triệu chứng sau:

• Khó tiêu và đau bụng sau khi ăn. Vị trí đau là ở vùng thượng vị và giảm đi một phần bằng cách ngồi dậy hoặc nghiêng về phía trước.
• Chán ăn, tiêu chảy và sụt cân ngoài ý muốn.
• Phân chứa chất béo, quan sát thấy lớp váng dầu khi đi vệ sinh.

Đau bụng thượng vị có dấu hiệu chính của viêm tụy

6Biến chứng của bệnh viêm tụy

Viêm tụy có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng, bao gồm:

• Sự nhiễm trùng: viêm tụy cấp có thể làm cho tuyến tụy của bạn dễ bị nhiễm trùng. Nguy hiểm hơn là gây ra hoại tử phá hủy tụy và làm rò rỉ các dịch enzym tiêu hóa ra ổ bụng, lúc này bệnh nhân có thể gặp phải viêm nhiễm phúc mạc, sốc nhiễm trùng và tỉ lệ tử vọng cao.
• Suy thận: viêm tụy cấp có thể gây suy thận, tổn thương thận cấp tính có thể điều trị bằng lọc máu nếu suy thận nặng và dai dẳng.
• Các vấn đề về hô hấp: viêm tụy cấp có thể gây ra những thay đổi hóa học trong cơ thể ảnh hưởng đến chức năng phổi, khiến lượng oxy trong máu giảm xuống mức thấp nguy hiểm.
• Nang giả tụy: viêm tụy cấp có thể khiến chất lỏng và mảnh vụn tích tụ trong các túi giống như u nang trong tuyến tụy. Một nang giả tụy lớn bị vỡ có thể gây ra các biến chứng như chảy máu trong và nhiễm trùng.
• Suy dinh dưỡng: Cả viêm tụy cấp tính và mãn tính đều có thể khiến tuyến tụy của bạn sản xuất ít enzym cần thiết để phân hủy và xử lý chất dinh dưỡng từ thức ăn, điều này có thể dẫn đến suy dinh dưỡng, tiêu chảy và sụt cân.
• Bệnh tiểu đường: Sự tổn thương các tế bào sản xuất insulin trong tuyến tụy do viêm tụy mãn tính có thể dẫn đến bệnh tiểu đường, một căn bệnh ảnh hưởng đến cách cơ thể bạn sử dụng lượng đường trong máu.
• Ung thư tuyến tụy: Viêm tụy mãn tính là một yếu tố nguy cơ phát triển thành ung thư tuyến tụy.

Viêm tụy có thể dẫn đến biến chứng đái tháo đường

7Bệnh viêm tụy có chữa được không?

Phần lớn bệnh nhân viêm tụy đều có thể được điều trị khỏi nếu được phát hiện kịp thời. Tuy nhiên, viêm tụy cấp thường tiến triển khá nhanh nên cần được điều trị bằng nhiều biện pháp trong 48 giờ đầu để tránh biến chứng.

Với trường hợp viêm tụy cấp nặng cần được theo dõi tại phòng hồi sức tích cực (ICU) với một số phương pháp điều trị đặc biệt như:

• Đặt nội khí quản, thở máy nhằm đảm bảo oxy.
• Truyền dịch, điện giải đáp ứng nhu cầu tuần hoàn của cơ thể.
• Hỗ trợ dinh dưỡng.
• Lọc máu thường dùng cho bệnh nhân suy đa tạng để loại bỏ các cytokin trong máu.
• Ngoài ra, sau điều trị viêm tụy, người bệnh cần kiêng rượu bia và hạn chế thực phẩm nhiều dầu mỡ để hạn chế bệnh tái phát.[6]

Truyền dịch là biện pháp cần thiết trong điều trị viêm tụy

8Các chẩn đoán phát hiện bệnh viêm tụy

Việc chẩn đoán viêm tụy cần dựa vào quá trình thăm khám lâm sàng và một số cận lâm sàng bổ trợ như:

• Nếu bạn có các triệu chứng đặc trưng của viêm tụy, bác sĩ sẽ kiểm tra tuyến tụy của bạn bằng xét nghiệm máu và chẩn đoán hình ảnh.
• Xét nghiệm máu nhằm đánh giá mức độ tăng cao của các enzym tuyến tụy (amylase và lipase) trong máu. Nếu nồng độ cao hơn ít nhất 3 lần so với bình thường, bác sĩ sẽ nghi ngờ bạn bị viêm tụy.
• Ngoài ra, bạn còn cần thực hiện xét nghiệm triglycerid và CRP trong trường hợp viêm tụy cấp để đánh giá tình trạng bệnh.
• Họ có thể xác nhận chẩn đoán bằng chẩn đoán hình ảnh cắt ngang, chẳng hạn như chụp CT hoặc MRI.
• Những xét nghiệm này có thể cho thấy vị trí sưng và chất lỏng tích tụ trong tuyến tụy cũng như những bất thường khác.

Nếu bác sĩ của bạn nghi ngờ bạn bị viêm tụy mãn tính, họ có thể yêu cầu các xét nghiệm bổ sung, bao gồm:

• Xét nghiệm máu toàn phần và xét nghiệm chuyển hóa máu
• Xét nghiệm glucose: để xem tuyến tụy của bạn có còn sản xuất insulin hiệu quả hay không.
• Xét nghiệm elastase trong phân: để xem tuyến tụy của bạn có sản xuất đủ men tiêu hóa hay không, điều này đặc biệt cần thiết đối với các bệnh nhân mắc viêm tụy mạn.
• Phân tích chất béo trong phân: để kiểm tra chất béo dư thừa trong phân của bạn, một dấu hiệu của sự kém hấp thu chất béo.

Xét nghiệm máu để chẩn đoán viêm tụy

9Khi nào cần gặp bác sĩ?

Các dấu hiệu cần đến gặp bác sĩ

Hẹn gặp bác sĩ nếu bạn bị đau bụng cấp tính hoặc đau bụng kéo dài. Tìm kiếm sự trợ giúp y tế ngay lập tức nếu cơn đau bụng của bạn nghiêm trọng đến mức bạn không thể ngồi yên hoặc tìm được một tư thế khiến bạn thoải mái hơn.

Nơi khám chữa bệnh uy tín

Nếu gặp các dấu hiệu như trên, bạn có thể đến ngay các cơ sở y tế gần nhất, các bệnh viện chuyên khoa Tiêu hóa - Gan mật, Nội tổng quát. Hoặc bất kỳ bệnh viện đa khoa nào tại địa phương để được thăm khám kịp thời.

Ngoài ra, có thể tham khảo một số bệnh viện lớn, uy tín dưới đây để được chẩn đoán và tư vấn điều trị phù hợp, tránh các biến chứng đáng tiếc xảy ra:

• Tại Tp. Hồ Chí Minh: Khoa tiêu hóa Bệnh viện Chợ Rẫy, Bệnh viện Đại học Y Dược Tp. Hồ Chí Minh, Bệnh viện Nhân dân 115.
• Tại Hà Nội: Khoa tiêu hóa Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108.

10Phương pháp điều trị bệnh viêm tụy

Sử dụng dịch truyền để hồi sức cấp cứu là bước điều trị đầu tiên và cũng là quan trọng nhất đối với bệnh nhân viêm tụy. Nếu không có biến chứng, thường điều trị nhằm làm giảm triệu chứng và nâng cao thể trạng để phục hồi chức năng ban đầu của tụy.

Đa số các trường hợp viêm tụy sẽ được chỉ định nhập viện. Trong thời gian này, người bệnh không được ăn uống để tuyến tụy nghỉ và tránh kích thích tụy bài tiết, thay vào đó bệnh nhân sẽ được truyền dịch và dinh dưỡng qua tĩnh mạch.

Ngoài ra, một số biện pháp điều trị viêm tụy khác thường được chỉ định gồm:

• Với những cơn đau nặng thuốc giảm đau bắt buộc phải dùng để làm giảm triệu chứng của bệnh.
• Kháng sinh sẽ được sử dụng để điều trị nhiễm khuẩn.
• Trong trường hợp tắc nghẽn ống tụy, bác sĩ buộc phải tiến hành nội soi mật - tụy ngược dòng: đặt stent khi ống tụy hẹp, lấy sỏi tụy.
• Đối với bệnh nhân có thêm bệnh đái tháo đường thì insulin sẽ được dùng phối hợp với điều trị viêm tụy.
• Thời gian điều trị bệnh còn phụ thuộc vào tình trạng nặng, nhẹ, và các biến chứng xảy ra. Vì thế bác sĩ sẽ chỉ định điều trị theo phác đồ thích hợp.

Nội soi mật tụy ngược dòng là phương pháp thường dùng để điều trị viêm tụy

11Phương pháp phòng ngừa bệnh viêm tụy

Các phương pháp phòng ngừa bệnh viêm tụy bao gồm:

• Hạn chế uống rượu bia, hút thuốc lá hay những chất kích thích khác.
• Nên hạn chế ăn mỡ và protein và chia bữa ăn ra thành nhiều bữa khác nhau (theo một số khuyến cáo thì nên chia thành 6 buổi ăn/ngày).
• Đối với những bệnh nhân bị đái tháo đường thì nên hạn chế ăn đường.
• Nên bổ sung các vitamin tan trong dầu (vitamin A, vitamin K, vitamin D, vitamin E), sắt, vitamin B12, acid folic.
• Uống nhiều nước, thường xuyên tập thể dục và giảm stress.
• Tiến hành kiểm tra sức khỏe 6 tháng/lần để kịp thời phát hiện bệnh sớm. Đồng thời tẩy giun định kỳ 6 tháng/lần tránh nguy cơ tắc nghẽn đường mật gây viêm tụy cấp.

Kiêng uống rượu bia có thể phòng ngừa viêm tụy

Hy vọng bài viết trên đã đem đến cho bạn những kiến thức bổ ích về bệnh viêm tụy. Bạn hãy đến bệnh viện ngay khi xuất hiện các triệu chứng đau bụng dữ dội kèm theo nôn mửa, đặc biệt là sau bữa ăn thịnh soạn để được điều trị viêm tụy kịp thời nhé!