Dậy thì sớm ở bé trai: Nguyên nhân và dấu hiệu nhận biết

Hiện nay, số lượng trẻ em dậy thì sớm ngày càng tăng bởi sự tác động của nhiều nguyên nhân khác nhau. Dậy thì sớm ở bé trai có thể ảnh hưởng đến quá trình phát triển về thể chất và tinh thần cho đến tận giai đoạn trưởng thành. Cùng tìm hiểu về dậy thì sớm ở bé trai qua bài viết dưới đây nhé!

1Dậy thì sớm ở bé trai là gì?

Dậy thì là giai đoạn phát triển mạnh mẽ về thể chất và biến đổi sinh lý, tâm lý của một đứa trẻ, đánh dấu bước ngoặt trưởng thành.

Dậy thì sớm ở cả hai giới nói chung được hiểu là sự xuất hiện của các dấu hiệu phát triển tâm lý và sinh lý nhanh hơn từ 2 - 2.5 độ lệch chuẩn (standard deviation) so với trung bình của quốc gia, chủng tộc.[1]

Ở nước ta, bé trai có những thay đổi về chiều cao, cân nặng vượt trội trong khoảng dưới 9 - 10.5 tuổi được gọi là dậy thì sớm.

Dậy thì sớm ở bé trai là hiện tượng bé tăng nhanh về chiều cao, cân nặng trước 9 tuổi

2Nguyên nhân

Quá trình dậy thì diễn ra do sự thay đổi của các nội tiết tố trong cơ thể từ vùng dưới đồi, tuyến yên (trong não) đến cơ quan sinh dục nên có thể chia thành 2 nhóm nguyên nhân gây dậy thì sớm:[2]

Dậy thì sớm trung ương

Các nguyên nhân trung ương gây dậy thì sớm thường liên quan đến sự rối loạn điều tiết hormone GnRH của vùng dưới đồi hoặc một số bệnh lý thần kinh, toàn thân như:

• Các khối u trong não và tủy sống kích thích sản xuất hormone.
• Tổn thương tế bào thần kinh do tia bức xạ.
• Di chứng của viêm não, viêm màng não.
• Bệnh tăng sinh tuyến thượng thận bẩm sinh làm tăng sản xuất hormone sinh dục nam.
• Bệnh suy giáp.
• Đặc biệt, đối với trẻ dậy thì sớm, bác sĩ cần tầm soát trước một số bệnh thần kinh trung ương có thể gây nguy hiểm gồm u tế bào hình sao hoặc u tế bào mầm ác tính.

Dậy thì sớm ngoại biên

Dậy thì sớm ở bé trai do nguyên nhân ngoại biên thường liên quan đến các tuyến nội tiết tham gia vào sản xuất hormone sinh dục như tinh hoàn, tuyến thượng thận:[3]

• Khối u gây kích thích hoạt động tại tuyến thượng thận, tinh hoàn.
• Cơ thể sản xuất nội tiết tố nam testosterone quá sớm (từ 1 - 4 tuổi) do bệnh lý di truyền trong gia đình.
• Tiền sử tiếp xúc với các loại thuốc có chứa testosterone.
• Có các hội chứng như McCune Albright - một bệnh di truyền hiếm gặp ảnh hưởng đến xương, màu da và gây ra các vấn đề về nội tiết tố.

Dậy thì sớm và đại dịch covid

Trong những năm gần đây, có lẽ các vị phụ huynh cũng nhận thấy được xu hướng dậy thì sớm đang tăng lên dù con được chăm sóc rất kỹ lưỡng và tuân thủ đúng tiêu chuẩn cho trẻ theo hướng dẫn.

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng nguyên nhân của đợt “bùng phát" dậy thì sớm đang phát triển mạnh mẽ hơn là do đại dịch Covid. Điều này xảy ra có thể do thay đổi lối sống ít ra ngoài, giảm nồng độ vitamin D, do kém hoạt động thể chất, thói quen ăn uống kém hơn, từ đó dẫn đến nồng độ leptin cao đẩy nhanh tốc độ xuất hiện của hormone giới tính.

3Dấu hiệu dậy thì sớm ở bé trai

Những biểu hiện đầu tiên của dậy thì sớm ở bé trai chủ yếu diễn ra ở bộ phận sinh dục nên cha mẹ thường khó phát hiện hơn so với bé gái. Các biểu hiện dậy thì sớm ở bé trai xuất hiện theo trình tự sau:[4]

• Tăng kích thước tinh hoàn: do sự kích thích của hormone sinh dục khiến hai tinh hoàn to ra, da bìu thẫm màu nhưng không có biểu hiện sưng đỏ hoặc đau.
• Tăng kích thước dương vật: phát triển đồng thời với tinh hoàn, một số bé trai bắt đầu có biểu hiện cương dương khi có hưng phấn.
• Mọc lông: bé trai dậy thì sớm thường mọc lông từ vùng mu rồi đến lông nách, ria mép và toàn thân. Ban đầu, số lượng lông khá ít, mỏng, thưa, sau đó sẽ dày và đậm màu hơn.
• Phát triển thể chất: trẻ có sự tăng chiều cao, cân nặng nhanh vượt trội so với thời kỳ trước.
• Biến đổi tâm lý: một số bé trai dậy thì sớm có thể hay cáu gắt, lo lắng hoặc có thái độ chống đối lại người lớn…
• Các biểu hiện khác: trẻ dậy thì sớm có thể xuất hiện nhiều mụn trứng cá trên mặt, vỡ giọng khiến giọng khàn hoặc trầm hơn…

Mọc ria mép, lông mu hoặc lông nách là dấu hiệu dậy thì sớm ở bé trai

4Dậy thì sớm có ảnh hưởng bé trai không?

Bé trai dậy thì sớm hơn các bạn cùng trang lứa có thể dẫn đến những ảnh hưởng đến cuộc sống sinh hoạt thường ngày của trẻ cũng như sự phát triển về thể chất sau này:

• Chiều cao hạn chế: trẻ thường không phát triển được chiều cao hoàn toàn khi trưởng thành do sự cốt hóa xương sớm, không phù hợp với nguồn dinh dưỡng và thể chất của trẻ.
• Các vấn đề tâm lý: những biến đổi về hình thể bên ngoài và tâm sinh lý bên trong của trẻ có nhiều khác biệt với các bạn sẽ khiến trẻ trở nên tự ti, lo lắng, bị xa lánh, cô lập hoặc trầm cảm…

5Cách chẩn đoán

Trong chẩn đoán tình trạng dậy thì sớm của trẻ, bác sĩ sẽ dựa vào biểu hiện lâm sàng và các xét nghiệm hỗ trợ nhằm tìm kiếm nguyên nhân gây bệnh:

• Hỏi tiền sử, bệnh sử: bao gồm tuổi dậy thì của các thành viên nam trong gia đình và những dấu hiệu khác thường về thể trạng, tinh thần mà trẻ đang gặp phải.
• Kiểm tra tuyến giáp, xét nghiệm máu: để phát hiện bệnh lý tuyến giáp, tuyến thượng thận hoặc tình trạng nhiễm trùng (nếu có).
• Định lượng hormone: bác sĩ thường chỉ định kiểm tra bộ hormone sinh dục gồm LH, FSH, testosterone hoặc số ít bé trai được chỉ định làm beta-hCG để loại trừ khối u tiết beta-hCG chuyên biệt.
• Nhiễm sắc thể đồ: nếu nghi ngờ trẻ có những bất thường bẩm sinh như hội chứng Klinefelter (nhiễm sắc thể sinh dục là XXY), trẻ thường kèm theo khối u tế bào mầm trung thất.
• Chụp X-quang: thường dùng để xác định tuổi xương nếu các biểu hiện dậy thì sớm của trẻ còn chưa rõ ràng và cần thêm bằng chứng để khẳng định chẩn đoán.
• Các xét nghiệm tìm kiếm khối u gây dậy thì sớm: chụp cắt lớp vi tính (CT), cộng hưởng từ (MRI), siêu âm.

6Khi nào cần gặp bác sĩ

Các dấu hiệu cần gặp bác sĩ

Hiện nay, tỷ lệ dậy thì sớm ở bé trai đang có xu hướng tăng cao. Do đó, cha mẹ cần thường xuyên gần gũi, quan sát những thay đổi bất thường và đưa trẻ từ dưới 9 - 10.5 tuổi đến khám bác sĩ nếu phát hiện những dấu hiệu sau:

• Kích thước cơ quan sinh dục tăng.
• Lông nách, lông vùng mu, ria mép phát triển.
• Trẻ tăng chiều cao nhanh chóng.
• Vỡ giọng hoặc xuất hiện mụn trứng cá.

Nơi khám chữa dậy thì sớm ở bé trai

Nếu bé trai có các dấu hiệu nghi ngờ tình trạng dậy thì sớm, cha mẹ cần đưa bé đến các cơ sở y tế gần nhất hoặc các bệnh viện uy tín để được thăm khám và chữa trị kịp thời:

• Tp. Hồ Chí Minh: Bệnh viện Nhi đồng 1, Bệnh viện Chợ Rẫy, Bệnh viện Đại học Y dược Tp. Hồ Chí Minh…
• Hà Nội: Bệnh viện Nhi Trung ương, Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội…

7Các phương pháp chữa bệnh dậy thì sớm ở bé trai

Đối với tình trạng dậy thì sớm ở bé trai, bác sĩ sẽ căn cứ vào từng nguyên nhân gây ra bệnh để lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp:[5]

• Dậy thì sớm trung ương: bác sĩ có thể chỉ định một số thuốc đồng vận GnRH hoặc thuốc progestin nhằm giảm sự bài tiết hormone bất thường từ tuyến yên gây ra các biểu hiện dậy thì sớm.
• Dậy thì sớm ngoại biên: tùy theo tuổi và sự phát triển của các dấu hiệu dậy thì ở trẻ mà bác sĩ có thể sử dụng một số thuốc ức chế hoặc thực hiện phẫu thuật cắt bỏ khối u bài tiết hormone sớm tại tinh hoàn.

8Biện pháp phòng ngừa

Cha mẹ có thể ngăn ngừa tình trạng dậy thì sớm ở bé trai bằng một số biện pháp sau đây:

• Chế độ ăn đầy đủ dinh dưỡng: cần cho trẻ ăn đa dạng các thực phẩm cung cấp giàu đạm, carbohydrate, chất béo, chất xơ, các vitamin và khoáng chất để đảm bảo mức năng lượng cần thiết hàng ngày, giúp trẻ phát triển thể chất toàn diện.
• Tránh các thực phẩm có hại: đặc biệt là các loại sữa có thêm estrogen với mục đích thương mại khiến bé khi dùng thường thấy da hồng hào, căng bóng, lên cân… nhưng có thể gây dậy thì sớm.
• Dậy thì do suy giáp nguyên phát: Điều trị bổ sung thyroxine.
• Thận trọng khi cho trẻ sử dụng thuốc: nhất là các thuốc ảnh hưởng đến nội tiết tố trong cơ thể. Do vậy, cha mẹ cần hỏi ý kiến của các bác sĩ, dược sĩ trước khi cho bé sử dụng bất kỳ loại thuốc nào.
• Theo dõi quá trình trưởng thành của trẻ: để kịp thời phát hiện các dấu hiệu dậy thì sớm ở bé trai giúp nâng cao hiệu quả điều trị và giảm những ảnh hưởng đến cuộc sống của trẻ.
• Điều trị hỗ trợ tâm lý và cảm xúc cho trẻ mắc phải dậy thì sớm.

Cho trẻ ăn đầy đủ các chất dinh dưỡng giúp trẻ phát triển khỏe mạnh, ngăn ngừa dậy thì sớm

Hy vọng bài viết trên đã giúp bạn có thêm những kiến thức bổ ích về các biểu hiện và cách phòng ngừa tình trạng dậy thì sớm ở bé trai. Hãy chia sẻ bài viết này đến với tất cả bạn bè và người thân xung quanh bạn nhé!