Trẻ bị táo bón: Nguyên nhân, cách điều trị và phòng ngừa hiệu quả

Táo bón trẻ em là tình trạng thường gặp và gây lo lắng cho phụ huynh. Hãy cùng tìm hiểu rõ hơn về nguyên nhân cũng như cách điều trị của táo bón trẻ em qua bài viết dưới đây nhé!

1Táo bón ở trẻ em là gì?

Táo bón là hiện tượng đi cầu không thường xuyên và gặp nhiều khó khăn khi tống phân do phân cứng, khô. Việc này có thể khiến trẻ đau đớn và sợ hãi mỗi khi đi cầu.[1]

Táo bón trẻ em là tình trạng thường gặp, xảy ra ở tất cả mọi độ tuổi, cứ mỗi 20 trẻ đến gặp bác sĩ lại có 1 trẻ bị táo bón.[2]Táo bón ở trẻ em thường ít liên quan đến bệnh lý tiềm ẩn nào, vì vậy nên cách giải quyết táo bón chủ yếu dựa vào thay đổi chế độ ăn uống, vận động tại nhà.[3]

Táo bón trẻ em là hiện tượng thường gặp

2Nguyên nhân gây táo bón ở trẻ

Lối sống

Những thói quen trong sinh hoạt hằng ngày là nguyên nhân phổ biến nhất gây táo bón ở trẻ em:

• Nhịn đi cầu: trẻ thường cố tình phớt lờ cảm giác buồn đi cầu vì đang mải chơi, không muốn đi vệ sinh ở những nơi công cộng hoặc sợ đi cầu do cảm giác đau ở những lần trước. Phân giữ ở trong đại tràng lâu ngày sẽ bị hấp thu nước và trở nên cứng, khô.
• Chế độ ăn uống: không uống đủ nước hoặc không chịu ăn rau củ, trái cây có thể dẫn đến táo bón vì chất xơ trong những thức ăn này có tác dụng làm mềm phân, giúp trẻ đi cầu dễ dàng hơn.[4]

Ngoài ra, những thay đổi đột ngột trong sinh hoạt như đi du lịch, thời tiết nóng bức hoặc tâm lý căng thẳng khi lần đầu đi học xa nhà cũng có thể ảnh hưởng đến chức năng ruột và gây tình trạng táo bón ở trẻ.

Biếng ăn rau xanh là nguyên nhân gây ra táo bón

Sử dụng thuốc

Một số thuốc có tác dụng phụ gây nên táo bón như thuốc chống trầm cảm, thuốc động kinh, thuốc bổ sung sắt... Do các loại thuốc này có thể làm giảm sự co bóp của cơ trơn đường ruột và tăng tái hấp thu dịch tại niêm mạc ruột dẫn đến khó khăn trong việc tống phân.

Dị ứng sữa bò

Dị ứng với sữa bò hoặc các sản phẩm từ sữa (phô mai, sữa chua) là dạng dị ứng phổ biến ở trẻ em. Trẻ thường xuất hiện một số triệu chứng như nổi mẩn da, chảy nước mắt, sưng môi, tiêu chảy hoặc táo bón...

Yếu tố di truyền

Nếu trong gia đình có thành viên bị táo bón thì khả năng trẻ bị táo bón cũng cao hơn do sự liên quan đến các yếu tố di truyền. Ngoài ra, chế độ sinh hoạt ăn uống, vận động, ngủ nghỉ chung trong nhà cũng sẽ ảnh hưởng đến trẻ.

Dị tật đường tiêu hóa

Dị tật đường tiêu hóa hay các bệnh lý khác gây ra táo bón hiếm khi xảy ra ở trẻ em. Các nguyên nhân này làm ảnh hưởng đến thần kinh, sức co bóp của cơ đường ruột, khiến cho phân di chuyển trong lòng ruột bị tắc nghẽn một phần hoặc hoàn toàn.

Bệnh Hirschsprung là dị tật ống tiêu hóa bẩm sinh có thể gặp ở trẻ, dị tật này là tình trạng giảm số hạch thần kinh ở một đoạn đại tràng làm giảm co bóp ruột, gây táo bón và chướng bụng.

3Dấu hiệu táo bón ở trẻ

Dấu hiệu ở trẻ sơ sinh (từ 12 tháng trở xuống)

Táo bón ít khi xảy ra ở trẻ trong độ tuổi này và các dấu hiệu cũng khó phát hiện hơn, chủ yếu là dựa vào tính chất phân của trẻ. Phân trẻ táo bón thường cứng, khô, có thể ở dạng viên nhỏ. Ngoài ra, trẻ có thể có một số biểu hiện khác như quấy khóc hoặc cong lưng lên khi đại tiện.[5]

Trẻ bị táo bón thường đi tiêu ra phân kiểu 1 và 2

Trẻ em ở độ tuổi còn lại

Đối với trẻ lớn hơn thì có nhiều dấu hiệu táo bón hơn khi mà trẻ đã biết nói và có thể bày tỏ với bố mẹ:

• Đi cầu ít hơn 3 lần trong 1 tuần.[6]
• Phân to, cứng, khô và có thể là những cục nhỏ như phân dê.
• Trẻ căng thẳng, sợ hãi hoặc kêu đau khi đi đại tiện.
• Chảy máu khi đi cầu hoặc phân có dính máu.
• Biếng ăn, chán ăn.
• Chướng bụng.
• Thường xuyên than đau bụng.
• Có vết phân ở quần lót do phân ứ đọng ở trực tràng.

Ngoài ra, việc sợ hãi có thể dẫn đến những hành vi tránh đi cầu như vặn người kèm siết chặt mông và chân, cong lưng, bắt chéo chân, quằn quại hoặc bồn chồn, ngồi xổm hoặc có những tư thế khác thường khác.

Trẻ bị táo bón thường bị căng thẳng, sợ hãi khi đi đại tiện

4Những trẻ có nguy cơ bị táo bón cao

Những trẻ có nguy cơ cao bị táo bón có liên quan chặt chẽ đến các nguyên nhân gây táo bón, bao gồm:[7]

• Lười vận động, ít vận động.
• Không ăn đủ thức ăn chứa chất xơ như rau củ, hoa quả.
• Không bổ sung đủ nước cho cơ thể.
• Bị dị tật bẩm sinh hoặc bệnh lý liên quan đến đến hậu môn hoặc trực tràng.
• Mắc các rối loạn thần kinh, tâm thần như trầm cảm, rối loạn lo âu...

Trẻ không chịu ăn rau và uống đủ nước thì rất dễ bị táo bón

5Biến chứng của táo bón ở trẻ em

Mặc dù gây ra rất nhiều khó chịu cho trẻ và làm phụ huynh lo lắng, tuy nhiên, táo bón thường ít dẫn đến biến chứng nguy hiểm. Trong trường hợp, táo bón kéo dài và trở thành mạn tính thì có thể xuất hiện một số biến chứng như:

• Nứt kẽ hậu môn gây đau rát ở hậu môn do phân trẻ bị táo bón thường cứng và to hơn lỗ hậu môn của trẻ nên da vùng hậu môn sẽ bị rách khi phân đi qua.
• Sa trực tràng, nếu trẻ thường xuyên rặn mạnh để tống phân thì trực tràng cũng dễ bị đẩy ra ngoài hậu môn.
• Ứ phân trong ruột, phân ứ ở ruột lâu ngày sẽ tăng nguy cơ hấp thụ các chất độc từ phân vào cơ thể của trẻ.
• Rò rỉ phân ra ngoài, do lượng phân ứ ở trực tràng ngày càng nhiều vì vậy dễ bị rỉ ra ngoài.[8]

Táo bón lâu ngày có thể dẫn đến sa trực tràng

6Chẩn đoán táo bón ở trẻ em

Việc chẩn đoán táo bón trên lâm sàng không khó khăn, đặc biệt là đối với những trẻ lớn. Bác sĩ sẽ hỏi về bệnh sử, tần suất đi cầu, tính chất phân, thói quen ăn uống, vận động, những bệnh kèm theo nếu có của trẻ và các triệu chứng như đau bụng, chướng bụng, đau khi đi đại tiện, chảy máu tươi trong phân…

Sau đó, bác sĩ có thể thực hiện một số thao tác khám cho trẻ như sờ nắn bụng, thăm khám trực tràng bằng tay để kiểm tra xem phân có ứ đọng ở khu vực này hay không.

Khi đã xác định được trẻ có táo bón trên lâm sàng, bác sĩ có thể cho chỉ định một số xét nghiệm và chẩn đoán hình ảnh để tìm ra nguyên nhân gây táo bón ở trẻ:

• Xét nghiệm máu: trong trường hợp bác sĩ nghi ngờ trẻ có vấn đề về tuyến giáp dẫn đến táo bón như suy giáp.
• Đo áp lực hậu môn, trực tràng: một ống có đầu nhạy cảm với áp lực được đưa vào trực tràng để kiểm tra sức rặn của trẻ có đủ lớn hay không.
• Chụp X-quang: để xem ruột của trẻ có bị tắc nghẽn không. Bác sĩ cũng có thể sử dụng thêm thuốc cản quang để hình ảnh được rõ nét và chính xác hơn.
• Sinh thiết trực tràng: là một xét nghiệm xâm lấn nên ít được thực hiện. Nó chỉ được thực hiện khi bác sĩ nghi ngờ trẻ bị các dị tật bẩm sinh tại đường ruột như bệnh Hirschsprung.[9]

Chụp X-quang có thuốc cản quang giúp quan sát rõ hơn ruột bị tắc

7Cách xử trí khi trẻ bị táo bón

Trẻ sơ sinh

Táo bón ở trẻ nhũ nhi thường xuất hiện khi bé bắt đầu ăn dặm. Trẻ trên 4 tháng tuổi có thể sử dụng các biện pháp giảm táo bón sau:

• Nước ép trái cây: có thể bổ sung thêm cho trẻ một lượng nhỏ khoảng 60 - 120ml nước ép trái cây có tác dụng nhuận tràng như táo, lê hoặc mận.[5]
• Thực phẩm giàu chất xơ: nếu trẻ đã bắt đầu ăn dặm, có thể cho trẻ thử những thức ăn giàu chất xơ như đậu Hà Lan, bông cải xanh, lê, mận hoặc các loại ngũ cốc nguyên hạt.

Trẻ em ở độ tuổi còn lại

• Bổ sung nước ép trái cây như lê, táo, cam, quýt và dứa, các quả này thường chứa nhiều chất xơ giúp tăng cường tiêu hoá và giảm táo bón. Nên chọn trái cây tươi và không cho thêm chất phụ gia nào khác vào nước ép.

• Uống đủ nước vì nước là yếu tố quan trọng trong quá trình tiêu hoá và duy trì độ mềm của phân. Khi thời tiết nóng hoặc trẻ vận động nhiều, việc cung cấp đủ nước cho trẻ càng quan trọng.
• Hạn chế tiêu thụ một số loại thực phẩm nhất định khi trẻ đang bị táo bón như sữa bò, phô mai và kem vì có thể gây dị ứng và khó khăn trong quá trình tiêu hóa.

Uống đủ nước đóng vai trò quan trọng trong điều trị táo bón

8Khi nào cần gặp bác sĩ

Các dấu hiệu cần gặp bác sĩ

Hãy đưa trẻ đến khám bác sĩ khi trẻ bị táo bón kéo dài hơn 2 tuần hoặc táo bón kèm theo các dấu hiệu sau:

• Sốt.
• Biếng ăn, không chịu ăn.
• Có máu dính trong phân.
• Trẻ dưới 4 tháng tuổi có phân cứng, khô hoặc đi tiêu ít hơn 3 lần/tuần.
• Chướng bụng.
• Sụt cân.
• Đau, căng thẳng khi đi cầu.
• Buồn nôn, nôn.
• Một phần ruột lòi ra khỏi hậu môn (sa trực tràng).

Nơi khám chữa bệnh uy tín

Khi trẻ có những dấu hiệu táo bón nghiêm trọng và kéo dài, bố mẹ hãy nhanh chóng đưa trẻ tới những cơ sở y tế gần nhất, các phòng khám hoặc bệnh viện chuyên khoa Nhi, Tiêu hoá để được thăm khám kịp thời.

Ngoài ra, có thể tham khảo một số bệnh viện lớn, uy tín dưới đây để được chẩn đoán và tư vấn điều trị phù hợp, tránh các biến chứng đáng tiếc xảy ra.

• Tp. Hồ Chí Minh: Bệnh viện Nhi đồng 1, Bệnh viện Nhi đồng 2, Bệnh viện Nhi đồng thành phố.
• Hà Nội: Bệnh viện Nhi Trung ương, Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội.

9Điều trị táo bón ở trẻ

Điều trị táo bón chủ yếu dựa vào thay đổi thói quen ăn uống, vận động hằng ngày. Trong một số trường hợp phương pháp này không hiệu quả hoặc táo bón quá nghiêm trọng thì bác sĩ có thể chỉ định một số biện pháp khác như sau:

• Thuốc trị táo bón: có rất nhiều loại thuốc điều trị táo bón như thuốc bổ sung chất xơ, làm mềm phân, nhuận tràng... thuốc có thể ở dạng bột, viên nén hoặc viên đặt hậu môn trong trường hợp trẻ không thể uống được. Tùy vào mức độ và nguyên nhân gây táo bón mà bác sĩ sẽ kê đơn thuốc phù hợp với từng trẻ.
• Mát-xa: bác sĩ sẽ hướng dẫn bố mẹ một số động tác đơn giản để mát-xa bụng trẻ, có thể thực hiện tại nhà để kích thích nhu động ruột của trẻ.
• Châm cứu: là một phương pháp y học cổ truyền khá an toàn. Bác sĩ y học cổ truyền sẽ châm cứu vào các huyệt có tác dụng tăng co bóp đường ruột để tống phân dễ dàng hơn.[9]

Các động tác mát-xa mà bố mẹ có thể làm cho trẻ khi bị táo bón

10Phòng ngừa táo bón ở trẻ em

Táo bón là một bệnh hoàn toàn có thể được phòng ngừa nhờ những phương pháp đơn giản và mang lại hiệu quả cao như sau:

• Cho trẻ ăn thực phẩm giàu chất xơ như trái cây, rau củ, đậu, ngũ cốc nguyên hạt và bánh mì. Đối với trẻ nhỏ, lượng chất xơ ăn vào hàng ngày khoảng 20g, còn với trẻ trong độ tuổi vị thành niên lượng chất xơ cần bổ sung mỗi ngày là 29g (bé gái), 38 g (bé trai).
• Nhắc nhở trẻ uống nhiều nước, nên ưu tiên nước lọc.
• Khuyến khích các hoạt động thể chất, vận động thường xuyên nhằm tăng cường khả năng co bóp của các cơ.
• Tạo thói quen đi vệ sinh, đây là biện pháp rất quan trọng để phòng ngừa táo bón. Trẻ nên được tập đi vệ sinh vào một khung giờ nhất định trong ngày, tốt nhất là vào buổi sáng.
• Dặn dò trẻ không nên nhịn đi cầu khi có tín hiệu buồn đi cầu.
• Khen ngợi trẻ mỗi khi trẻ cố rặn để đi vệ sinh dù không có kết quả. Tuyệt đối không được quát mắng trẻ nếu trẻ làm bẩn quần lót, sẽ tạo ra tâm lý lo lắng, sợ hãi cho trẻ.[10]

Hãy động viên và khen ngợi trẻ khi trẻ đi cầu bị bón

Các bậc phụ huynh hãy cố gắng tập cho con một thói quen ăn uống và vận động tốt để điều trị và phòng ngừa táo bón. Cùng chia sẻ bài viết này đến nhiều người hơn nếu thấy bài viết này hữu ích nhé!