Ngất xỉu có nguy hiểm không? Nguyên nhân và cách cấp cứu bạn cần biết

Ngất xỉu là tình trạng mất ý thức đột ngột có thể gặp bất kỳ lúc nào và với bất kỳ ai do nhiều nguyên nhân khác nhau. Hãy cùng tìm hiểu nguyên nhân, cách xử trí khi gặp người bị ngất cũng như cách phòng ngừa qua bài viết dưới đây nhé!

1Ngất xỉu là gì?

Ngất xỉu là một thuật ngữ y học chỉ trạng thái mất ý thức đột ngột do thiếu máu lên não. Triệu chứng này diễn ra trong thời gian ngắn (vài giây hoặc vài phút), sau đó tự động hồi phục.

Trong quá trình ngất xỉu, người bệnh mất tri giác hoàn toàn, không nhận biết được mọi thứ xung quanh, đồng thời không đáp ứng với các kích thích.

Ngất có thể là sự tiềm ẩn của những tình trạng bệnh lý nguy hiểm, cần được xử trí ngay và điều trị kịp thời. [1]

Ngất xỉu là trạng thái mất ý thức đột ngột

2Phân loại ngất

Dựa vào nguyên nhân có thể phân loại ngất xỉu thành các loại khác nhau như:

• Ngất xỉu do phản xạ thần kinh phế vị: đây là loại ngất phổ biến nhất, xảy ra do kích thích dây thần kinh phế vị làm giảm đột ngột huyết áp và nhịp tim nên không cung cấp đủ máu cho não bộ.
• Ngất xỉu do hạ huyết áp tư thế: xảy ra khi huyết áp bị giảm đột ngột khi thay đổi tư thế gây giảm sút lưu lượng máu lên não.
• Ngất xỉu do nguyên nhân tim mạch: trong trường hợp này chức năng bơm máu của tim bị ảnh hưởng, khiến cho lượng máu cung cấp đến não bị suy giảm.
• Ngất xỉu do thần kinh: các phản xạ làm cho hệ thống thần kinh phát tín hiệu khiến huyết áp và nhịp tim giảm đột ngột, gây ra tình trạng máu không đủ cung cấp cho não.
• Ngất xỉu do đột ngột thay đổi tư thế từ nằm sang đứng dẫn đến nhịp tim nhanh, tim co bóp không hiệu quả, khiến cho máu không bơm đủ lên não.
• Ngất xỉu không rõ nguyên nhân.

Phân loại ngất xỉu thường dựa vào nguyên nhân gây ra

3Các dấu hiệu gặp phải khi ngất

Các biểu hiện của ngất xỉu thường diễn ra đa dạng. Dưới đây là một số dấu hiệu thường gặp:

• Mất nhận thức đột ngột, không nhận biết được xung quanh.
• Xuất hiện cảm giác choáng váng, hoa mắt, chóng mặt.
• Cơ thể loạng choạng, đột ngột ngã xuống hoặc cảm thấy tay, chân không thể đứng vững.
• Tầm nhìn dần mất đi, có thể không nhìn thấy được các sự vật xung quanh.
• Có thể xuất hiện đau đầu.

4Nguyên nhân

Các bệnh lý tim mạch

• Rối loạn nhịp tim: nhịp quá nhanh hoặc quá chậm làm cho tim không bơm đủ máu cho các cơ quan, đặc biệt là não bộ.
• Bóc tách động mạch chủ (AD): xuất hiện một vết rách trên động mạch chủ làm cho máu chui vào giữa các lớp động mạch khiến giảm thể tích tuần hoàn. Quá trình này làm cho tim hoạt động kém hiệu quả, khiến lượng máu cung cấp cho não không đủ để thực hiện hoạt động.
• Hẹp van động mạch chủ: dẫn đến máu đi vào vòng tuần hoàn lớn (cấp máu cho cơ thể) ít hơn bình thường, không đủ đáp ứng nhu cầu của cơ thể.

Do phản xạ thần kinh

• Ngất do phản xạ thần kinh phế vị (Vasovagal): khi cơ thể phản ứng quá mạnh (xúc động mạnh) với một tác nhân nào đó sẽ kích thích dây thần kinh phế vị làm cho huyết áp, nhịp tim giảm đột ngột. Các trường hợp có thể gây ra tình trạng này là sợ máu, sợ kim tiêm, đứng dậy đột ngột, đứng trong thời gian dài, bị đánh bất ngờ.
• Ngất do tình huống đột ngột: các tình huống này có thể làm giảm máu tới não thông qua nhiều cơ chế. Có thể kể đến một số nguyên nhân như: ho, nuốt, cười, đại tiện, sau hoạt động gắng sức, đau bụng đột ngột,...
• Ngất xoang động mạch cảnh: khi có tác động quá mức đè vào xoang động mạch cảnh sẽ gây ra phản ứng quá mẫn ở vùng này làm cho nhịp tim chậm, hạ huyết áp và giãn mạch. Tình trạng này hay gặp ở người cao tuổi do xoang động mạch cảnh nhạy cảm hơn.

Hạ huyết áp tư thế đứng

Khi huyết áp tâm thu giảm lớn hơn 20 mmHg (đo ở tư thế đứng) làm cho máu khó di chuyển lên não (do trọng lực) gây nên thiếu máu não tạm thời.

Các trường hợp hay gặp nhất ở dạng này có thể kể đến người già, người giảm khối lượng tuần hoàn (mất nước), người dùng thuốc lợi tiểu, người bị Parkinson.

Hội chứng nhịp tim nhanh tư thế đứng (POTS)

Đây là bệnh hiếm gặp, xảy ra khi người bệnh đứng thẳng, không hoạt động gì nhưng nhịp tim tăng cao hơn bình thường 30 lần/phút gây ra cảm giác chóng mặt kèm theo hồi hộp đánh trống ngực.

Bệnh hay gặp ở phụ nữ trẻ tuổi. Đây là căn bệnh cần phải được điều trị và hỗ trợ những phương pháp giảm thiểu cũng như thích nghi với tình trạng này xuất hiện trong cuộc sống. [2]

Hội chứng nhịp tim nhanh tư thế đứng (POTS) làm tăng nhịp tim khi đứng dậy, khiến máu lên não ít hơn

5Cách chẩn đoán bệnh

Khám lâm sàng

Bác sĩ tiến hành khai thác bệnh sử về cơn ngất, các triệu chứng xuất hiện xung quanh cơn ngất, có yếu tố nào tác động hay không, khi ngất có còn biết xung quanh hay không (để phân biệt với các bệnh lý khác).

Dựa vào đặc điểm ngất, bác sĩ có thể đo nhịp tim và huyết áp ở một số tư thế như nằm, ngồi, đứng để phát hiện chênh lệch, cũng như các triệu chứng xuất hiện khi thay đổi tư thế.

Các xét nghiệm

• Xét nghiệm máu: đánh giá tình trạng thiếu máu cũng như những chất chuyển hóa liên quan.
• Điện tâm đồ: đánh giá và phát hiện các bệnh lý tim mạch ảnh hưởng đến chức năng tim.
• Đánh giá mức độ thay đổi của cơ thể hoạt động thể lực: dùng điện tâm đồ hoặc siêu âm tim đánh giá trong suốt quá trình tập thể dục của bệnh nhân.
• Đeo holter điện tâm đồ: ghi lại điện tâm đồ của người bệnh trong 24h nhằm đánh giá khách quan những thay đổi của tim.
• Siêu âm tim: đánh giá hoạt động của 4 buồng tim, các mạch máu và van tim.
• Nghiệm pháp bàn nghiêng: đánh giá huyết áp, nhịp tim ở các tư thế khác nhau nhằm phát hiện nguyên nhân gây ngất.

Đo điện tâm đồ nhằm phát hiện ra các bệnh lý tim mạch tiềm ẩn

6Khi nào cần gặp bác sĩ

Khi nào cần gặp bác sĩ

Ngất có thể là do sợ hãi nhưng cũng có thể là dấu hiệu chỉ điểm nhiều bệnh lý nguy hiểm. Tham khảo một số dấu hiệu dưới đây để kịp thời đưa người ngất đến cơ sở y tế:

• Trước khi ngất phát hiện tình trạng hồi hộp đánh trống ngực, nhịp tim không đều hoặc đau ngực.
• Có tiền sử bệnh tim mạch, đái tháo đường.
• Sau khi ngất thì phát hiện chấn thương bất cứ đâu trên cơ thể.
• Đại tiểu tiện không tự chủ trước, trong và sau ngất.
• Đã có nhiều cơn ngất từ trước.
• Mất ý thức sau khi ngất. [3]

Cách sơ cứu nạn nhân bị ngất

Ngất thường diễn ra đột ngột, vì vậy trang bị kiến thức sơ cứu bệnh nhân ngất là một việc làm quan trọng.

• Lay và gọi tên người bệnh xem có tỉnh lại hay không.
• Đặt người bệnh nằm ngửa, nếu chân không có thương tích thì tiến hành kê cao chân khoảng 30cm (cao hơn tim).
• Nếu người bệnh mặc quần áo quá chật, tiến hành nới lỏng.
• Quay đầu sang một bên nhằm tránh chất nôn vào phổi hoặc lưỡi bị tụt vào cổ họng.
• Sờ mạch cảnh hoặc mạch bẹn xem còn đập không. Nếu không thở tiến hành hô hấp nhân tạo.
• Ưu tiên cầm máu vết thương nếu có chấn thương các phần liên quan.
• Nếu hô hấp nhân tạo bệnh nhân không lấy lại nhịp thở cần gọi sự trợ giúp xung quanh và tiến hành hô hấp nhân tạo.

Một số lưu ý trong cấp cứu người bệnh:

• Khi thân nhiệt bệnh nhân nhỏ hơn bình thường nên đắp chăn ấm.
• Ấn nhân trung (vị trí huyệt nằm giữa 1/3 trên và 2/3 dưới rãnh nhân trung) để giúp người bệnh tỉnh lại. Lưu ý động tác phải nhanh, mạnh, dứt khoát.
• Không châm chích 10 đầu ngón tay để nặn máu vì có thể gây nhiễm trùng và mất máu.
• Không tụ tập quá đông người, cần tạo không gian thoáng đãng để cấp cứu người bệnh.

Khi sơ cứu người bị ngất cần kê cao chân để chân ở vị trí cao hơn tim

Các bệnh viện uy tín

Khi gặp người ngất xỉu cần đưa bệnh nhân đến các cơ sở y tế gần nhất hoặc các khoa cấp cứu ở các bệnh viện uy tín để được thăm khám và chữa trị kịp thời:

• Tại Thành phố Hồ Chí Minh: Bệnh viện Chợ Rẫy, Bệnh viện Gia AN 115, Bệnh viện Nhân dân 115, Bệnh viện Nguyễn Tri Phương...
• Tại Hà Nội: Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Lão khoa Trung Ương, Bệnh viện Thanh Nhàn, Bệnh viện Đống Đa...

7Các phương pháp điều trị ngất xỉu

• Sau khi tiến hành cấp cứu bệnh nhân lấy lại nhịp thở, thoát khỏi tình trạng ngất sẽ tiến hành điều trị dựa vào nguyên nhân gây ra.
• Hạn chế hoặc tránh tiếp xúc với những yếu tố gây ra cơn ngất như các tác động mạnh đến tâm lý (máu, kim tiêm,...), thay đổi tư thế đột ngột.
• Trường hợp ngất do hạ đường huyết thì nên xây dựng lại chế độ ăn hợp lý: chia nhỏ bữa ăn, uống nhiều nước, bổ sung các thực phẩm giàu kali, không sử dụng các chất kích thích như rượu, cà phê.
• Nếu ngất xỉu do thuốc thì phải cân nhắc đổi thuốc điều trị khác.
• Khi đứng lên cần phải đứng lên từ từ, không đứng dậy đột ngột.
• Nâng cao đầu khi ngủ, có thể tăng độ cao của gối hoặc lắp giá đầu giường để tiện thay đổi.
• Nếu xuất hiện các trạng thái tiền ngất như hoa mắt, chóng mặt,... nên học các biện pháp để tránh cơn ngất xảy ra.
• Điều trị các bệnh lý tim mạch triệt để để tim hoạt động bình thường (phẫu thuật, máy tạo nhịp,...).

8Biện pháp phòng ngừa

Trước khi ngất có thể xuất hiện nhiều cảm giác chóng mặt, nôn nao, lúc này bạn có thể thực hiện các biện pháp sau để ngăn ngừa ngất:

• Ngồi vắt chéo chân hoặc gác chân lên cao hơn so với tim.
• Nắm chặt bàn tay.
• Sử dụng băng đo huyết áp hoặc vải quấn quay cánh tay để tạo áp lực.
• Hai chân bắt chéo hoặc ép hai đùi lại với nhau.
• Hãy chia sẻ ngay với người bên cạnh và nhờ sự trợ giúp.

Hy vọng bài viết đã cung cấp cho bạn các kiến thức để nhận biết và xử trí ngất xỉu. Nếu thấy bài viết hay và hữu ích, hãy chia sẻ với người thân và bạn bè để cùng áp dụng nhé!