7 tác dụng của xáo tam phân đối với sức khỏe bạn nên biết

Xáo tam phân là loại cây thuộc họ Cam (Rutaceae) có khả năng bảo vệ gan, hỗ trợ điều trị ung thư và tăng cường sức khỏe hiệu quả. Tìm hiểu ngay 7 tác dụng của xáo tam phân với sức khỏe qua bài viết sau nhé!

1Giới thiệu chung về xáo tam phân

Xáo tam phân là cây gì?

Xáo tam phân có tên khoa học là Paramignya trimera thuộc họ Cam (Rutaceae) và còn được biết đến với nhiều tên gọi khác như đơn diệp đẳng thích, cây rễ mọi, cây thần xạ hay cây thần dược. Loài cây này có nguồn gốc từ vùng Ninh Vân, Khánh Hòa và nổi tiếng với công dụng hỗ trợ điều trị ung thư. Sau đó, cây dần xuất hiện rải rác trên các vùng núi đất đỏ thuộc Nam Trung Bộ.

Xáo tam phân thuộc loại cây gỗ nhỏ, lá mọc so le, có hình thoi hẹp và chứa nhiều tinh dầu. Thân và cành cây có lớp vỏ màu nâu vàng và phủ ít gai nhọn. Rễ cây có màu vàng đậm, bên trong nhạt hơn, được bao bọc bởi lớp vỏ nhung mỏng dễ trầy xước. Đây cũng chính là bộ phận thường được sử dụng làm thuốc của cây xáo tam phân. [1]

Xáo tam phân là loại cây thuộc họ Cam, nổi tiếng với tác dụng hỗ trợ điều trị ung thư

Thành phần hóa học của xáo tam phân

Xáo tam phân chứa nhiều hoạt chất quý như flavonoid, coumarin, alkaloid, saponin và triterpenoid. Trong đó, tinh dầu chiết xuất từ vỏ cây có ba thành phần chính thuộc nhóm sesquiterpen là β-caryophyllene, α-humulene và trans-muurola-4(14),5-diene.

Nhờ hàm lượng tinh dầu dồi dào, xáo tam phân tỏa ra hương thơm nhẹ đặc trưng đặc biệt là ở phần rễ. Các hoạt chất trong xáo tam phân mang lại nhiều công dụng quý như kháng khuẩn, kháng viêm, chống oxy hóa và hỗ trợ điều trị ung thư hiệu quả. [2]

Tinh dầu chiết xuất từ vỏ cây xáo tam phân có chứa nhiều hoạt chất thuộc nhóm sesquiterpen

2Các tác dụng của xáo tam phân đối với sức khỏe

Hỗ trợ điều trị ung thư

Chiết xuất methanol từ xáo tam phân có khả năng ức chế mạnh các tế bào ung thư, đặc biệt là tế bào ung thư vú dòng VNBRCA1 và MCF-7. Trong môi trường nuôi cấy 3D mô phỏng khối u thật, chiết xuất này đã thể hiện khả năng ức chế sự phát triển và xâm lấn của tế bào ung thư MCF-7 vượt trội so với môi trường nuôi cấy 2D thông thường.

Ngoài ra, nghiên cứu trên tế bào VNBRCA1 cũng chỉ ra rằng chiết xuất xáo tam phân có tính chọn lọc cao, chỉ tiêu diệt tế bào ung thư mà ít gây ảnh hưởng đến tế bào khỏe mạnh. Chiết xuất này còn kích thích quá trình apoptosis (quá trình chết tế bào theo chương trình) giúp tiêu diệt các tế bào ung thư một cách hiệu quả. [3]

Xáo tam phân chỉ tiêu diệt tế bào ung thư mà ít gây ảnh hưởng đến tế bào khỏe mạnh

Kháng khuẩn

Tinh dầu chiết xuất từ vỏ cây xáo tam phân có khả năng kháng khuẩn mạnh, đặc biệt hiệu quả với các vi khuẩn như Staphylococcus aureus, Salmonella sp. và vi khuẩn đa kháng thuốc Pseudomonas aeruginosa với nồng độ ức chế tối thiểu (MIC) chỉ từ 256 - 512 mcg/mL. Hiệu quả này được cho là nhờ các hoạt chất như α-pinene, germacrene và β-caryophyllene oxide có trong tinh dầu.

P. aeruginosa là vi khuẩn đề kháng với nhiều loại kháng sinh và gây khó khăn trong điều trị lâm sàng. Nhờ những đặc tính nổi bật này, tinh dầu xáo tam phân được xem là giải pháp tiềm năng giúp hỗ trợ điều trị hiệu quả các bệnh nhiễm khuẩn khó trị. [4]

Tinh dầu chiết xuất từ vỏ cây xáo tam phân có khả năng kháng khuẩn mạnh

Chống oxy hóa

Lá xáo tam phân có khả năng chống oxy hóa mạnh nhờ chứa các hoạt chất giúp trung hòa các gốc tự do như DPPH và ABTS đồng thời tăng cường khả năng khử ion kim loại. So với rễ xáo tam phân, lá cây cho thấy tác dụng chống oxy hóa vượt trội hơn.

Ngoài ra, chỉ số khử ion đồng (CUPRAC) của lá xáo tam phân cao hơn đáng kể so với nhiều loài thực vật khác như hoa và lá táo gai. Nhờ những đặc tính này, lá xáo tam phân có tiềm năng trong việc hỗ trợ phòng ngừa các bệnh lý liên quan đến gốc tự do như tiểu đường, tim mạch và lão hóa. [5]

Kháng viêm

Nghiên cứu trên thân cây xáo tam phân đã phát hiện được 7 hợp chất coumarin, trong đó ostruthin và ninhvanin là hai hợp chất có khả năng kháng viêm hiệu quả. Hai hợp chất này có tác dụng ức chế các chất trung gian gây viêm như nitric oxide (NO) và prostaglandin E2 (PGE2) khi được kích thích bằng lipopolysaccharide (LPS). Ngoài ra, ostruthin và ninhvanin còn giúp giảm biểu hiện của enzyme iNOS và COX-2, đây là hai tác nhân gây viêm quan trọng trong cơ thể. [6]

Xáo tam phân có khả năng kháng viêm hiệu quả

Hỗ trợ điều trị tiểu đường

Paramicoumarin A, paramicoumarin B và paramiacridone là ba hợp chất được tìm thấy trong rễ cây xáo tam phân có khả năng ức chế mạnh enzyme α-glucosidase. Đây là enzyme quan trọng trong cơ thể giúp chuyển hóa tinh bột thành đường. Trong đó, paramiacridone và paramicoumarin B thể hiện hiệu quả vượt trội với chỉ số IC50 lần lượt là 62,5mcM và 65,5mcM.

Hợp chất glycocitrin III từ rễ xáo tam phân còn có khả năng chống oxy hóa mạnh giúp bảo vệ tế bào khỏi tổn thương do các gốc tự do. Nhờ đó, xáo tam phân có thể hỗ trợ kiểm soát đường huyết và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm do bệnh tiểu đường gây ra. [7]

Bảo vệ gan

Trong thử nghiệm gây tổn thương gan bằng paracetamol, rễ cây xáo tam phân đã được chứng minh có tác dụng tích cực trong việc bảo vệ gan thông qua hai dạng cao chiết là cao methanol và cao nước. Trong đó, cao nước có tác dụng bảo vệ gan kém hơn so với cao methanol.

Cao methanol ở liều 10g/kg thể trọng có khả năng làm giảm rõ rệt các chỉ số men gan AST và ALT - hai chỉ số quan trọng phản ánh mức độ tổn thương gan trong cơ thể. Hiệu quả này tương đương với silymarin liều 50 mg/kg, một loại thuốc phổ biến trong điều trị các bệnh lý về gan.

Ngoài ra, cao methanol còn giúp giảm cholesterol toàn phần và hạn chế tổn thương gan rõ rệt thông qua các quan sát trực quan cũng như kiểm tra mô gan dưới kính hiển vi. [8]

Rễ cây xáo tam phân có tác dụng tích cực trong việc bảo vệ gan

Giảm đau

Cao chiết lá cây xáo tam phân có tác dụng giảm đau hiệu quả thông qua cả hai cơ chế là giảm đau trung ương và giảm đau ngoại biên. Trong mô hình thử nghiệm giảm đau trung ương bằng phương pháp nhúng đuôi, xáo tam phân ở các liều 0,2g/kg/ngày, 0,4g/kg/ngày và 1g/kg/ngày cho thấy tác dụng rõ rệt trong việc kéo dài ngưỡng chịu đau.

Bên cạnh đó, trong mô hình gây đau quặn, các liều trên cũng giúp giảm đau ngoại biên bằng cách kéo dài thời điểm xuất hiện cơn đau và mang lại tác dụng tương tự như các thuốc giảm đau phổ biến. [9]

Xáo tam phân có khả năng kéo dài ngưỡng chịu đau trong mô hình thử nghiệm giảm đau ở trung ương

3Hướng dẫn cách sử dụng xáo tam phân an toàn, hiệu quả

Ai nên sử dụng xáo tam phân?

Xáo tam phân là vị thuốc có tác dụng bồi bổ cơ thể và hỗ trợ phòng ngừa bệnh tật. Thảo dược này đặc biệt hiệu quả với: [1]

• Người mắc bệnh ung thư: Hỗ trợ điều trị ung thư gan, ung thư đại tràng, ung thư buồng trứng, ung thư cổ tử cung và ung thư vú.
• Người có vấn đề về gan: Hỗ trợ điều trị xơ gan cổ trướng, viêm gan và gan suy yếu do sử dụng rượu bia thường xuyên.
• Người đau nhức xương khớp: Giúp giảm đau lưng, tê thấp và nhức mỏi tay chân.
• Người suy nhược cơ thể: Cải thiện tiêu hóa, giảm mệt mỏi và mất ngủ.

Xáo tam phân là vị thuốc có tác dụng hỗ trợ phòng ngừa nhiều loại bệnh, nhất là các bệnh ung thư

Cách sử dụng xáo tam phân an toàn, hiệu quả

Các phương pháp sử dụng xáo tam phân phổ biến và hiệu quả nhất là sắc nước uống hoặc ngâm rượu. Để đạt hiệu quả tốt nhất, khâu sơ chế dược liệu rất quan trọng. Rễ xáo tam phân sau khi rửa sạch sẽ được thái lát mỏng, phơi khô rồi sao vàng trên chảo và tiếp tục hạ thổ để tăng tác dụng. Thành phẩm nên được bảo quản trong túi kín hoặc bình thủy tinh có nắp đậy, để ở nơi khô ráo, thoáng mát để sử dụng dần. [1]

• Dạng thuốc sắc

Đối với người đang hỗ trợ điều trị ung thư: mỗi ngày dùng khoảng 100g rễ khô sắc với 1,5 lít nước đến khi còn khoảng 1 lít, chia làm nhiều lần uống trong ngày và uống khi còn ấm. Sau khi uống hết nước đầu, có thể sắc tiếp lần hai với 700ml nước để tận dụng hết dược chất. Nếu để thuốc qua đêm, nên mở hé nắp hoặc ủ trong bình giữ nhiệt để tránh thuốc bị ôi thiu.

Đối với người muốn phòng bệnh: mỗi ngày dùng khoảng 30g rễ hoặc thân xáo tam phân khô đã sao vàng hạ thổ sắc với 1 lít nước, uống thay nước lọc trong ngày.

• Ngâm rượu

Cho 1kg rễ xáo tam phân vào bình thủy tinh, đổ 3 lít rượu trắng 40 độ vào, đậy kín nắp và bảo quản ở nơi khô ráo. Sau 1 tháng, rượu sẽ chuyển sang màu vàng tươi, có mùi thơm đặc trưng và vị đắng nhẹ khi uống. Bạn nên dùng 2 lần/ngày sau khi ăn, mỗi lần 20ml để phát huy tác dụng tốt nhất.

Ngoài ra, bạn cũng có thể để nguyên rễ xáo tam phân khi ngâm để tăng tính thẩm mỹ. Nếu chọn cách này, thời gian ngâm sẽ cần kéo dài hơn để các hoạt chất trong rễ hòa tan hoàn toàn.

Bạn có thể để nguyên rễ xáo tam phân khi ngâm rượu để tăng tính thẩm mỹ cho thành phẩm

4Bài thuốc sử dụng xáo tam phân hỗ trợ trị xơ gan, u gan

Chuẩn bị: Rễ xáo tam phân 100g, nấm lim xanh 30g, lá mãng cầu 20g.

Cách dùng: Rửa sạch 3 vị thuốc trên, cho vào nồi sắc cùng 2 lít nước rồi uống hàng ngày. Bên cạnh đó, bạn nên bổ sung thêm sinh tố mãng cầu thường xuyên để tăng hiệu quả điều trị. [1]

Rễ xáo tam phân kết hợp với nấm lim xanh và lá mãng cầu có thể hỗ trợ trị u gan, xơ gan hiệu quả

5Một số lưu ý khi sử dụng xáo tam phân

Xáo tam phân là thảo dược quý với nhiều lợi ích cho sức khỏe nhưng nếu sử dụng không đúng cách có thể gây ra tác dụng không mong muốn. Để đảm bảo hiệu quả và an toàn, bạn cần lưu ý các điều sau: [1], [10]

• Xáo tam phân có hiệu quả cao trong hỗ trợ điều trị viêm gan B, xơ gan cổ trướng và các trường hợp chưa chuyển sang mãn tính. Nếu bệnh đã chuyển sang giai đoạn mãn tính, người bệnh cần sử dụng ít nhất 2 năm để tiêu diệt hoàn toàn virus gây bệnh.
• Người có thể trạng yếu khi dùng xáo tam phân có thể gặp các tác dụng phụ như đau bụng, tiêu chảy hoặc đau đầu. Nếu xuất hiện các triệu chứng này, bạn cần ngưng sử dụng ngay.
• Bạn nên bắt đầu với liều lượng thấp rồi tăng dần để cơ thể có thời gian thích nghi với dược liệu.
• Phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú không nên dùng xáo tam phân vì có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của bé.
• Trẻ dưới 10 tuổi không nên sử dụng xáo tam phân vì hệ tiêu hóa còn yếu, dễ gặp tác dụng phụ ngoài ý muốn.
• Xáo tam phân không phải là phương pháp điều trị chính cho bệnh ung thư mà chỉ đóng vai trò hỗ trợ, do đó người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ để đảm bảo an toàn và đạt hiệu quả tốt nhất.

Bài viết trên đây đã cung cấp thông tin về những tác dụng tuyệt vời của cây xáo tam phân đối với sức khỏe con người. Nếu thấy bài viết này hay và bổ ích, hãy chia sẻ ngay cho bạn bè và người thân của bạn nhé!