Đau (viêm) dạ dày kiêng ăn gì và nên ăn gì? Lưu ý khi đau dạ dày

Bệnh viêm loét dạ dày, tá tràng đang ngày càng trở lên phổ biến. Người bị đau (viêm) dạ dày cần phải xây dựng một chế độ ăn uống hợp lý nhằm hạn chế các thực phẩm khiến bệnh trở nên trầm trọng hơn. Vậy đau dạ dày kiêng ăn gì và nên ăn gì? Hãy cùng tìm hiểu trong bài viết dưới đây!

1Đau dạ dày (đau bao tử) là gì?

Đau bao tử (đau dạ dày) là tình trạng đau tức ở vùng thượng vị (vùng bụng trên rốn) do lớp niêm mạc dạ dày bị tổn thương. Tổn thương này có thể do nhiều nguyên nhân gây ra như:

• Vi khuẩn Helicobacter pylori (Hp): Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây đau bao tử. Vi khuẩn Hp tấn công và làm tổn thương niêm mạc dạ dày, dẫn đến viêm loét.
• Chế độ ăn uống không lành mạnh: Ăn nhiều thức ăn cay nóng, chua, nhiều dầu mỡ hoặc ăn không đúng giờ có thể làm kích thích niêm mạc dạ dày và gây đau.
• Sử dụng thuốc: Một số loại thuốc như aspirin, ibuprofen hoặc thuốc chống viêm không steroid (NSAID) có thể gây kích ứng niêm mạc dạ dày và dẫn đến đau.
• Căng thẳng: Căng thẳng có thể ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa và làm trầm trọng thêm các triệu chứng đau bao tử.
• Uống nhiều rượu bia: Rượu bia có thể làm tổn thương niêm mạc dạ dày và gây ra nhiều vấn đề tiêu hóa bao gồm đau bao tử.

Đau dạ dày là tình trạng đau tức ở vùng thượng vị (vùng bụng trên rốn)

2Đau dạ dày nên kiêng ăn gì?

Rượu bia

Bia, rượu hay các thức uống có cồn khác có thể từ từ gây kích ứng dạ dày, làm rối loạn sản sinh chất nhầy bảo vệ dạ dày, từ đó ăn mòn niêm mạc dạ dày. Tiêu thụ rượu quá mức có liên quan đến sự hiện diện của các triệu chứng ở bệnh nhân mắc bệnh.[1]

Nếu bây giờ bạn đã bị viêm loét dạ dày, tá tràng hoặc có nguy cơ mắc bệnh, tốt nhất hãy hạn chế rượu bia và đồ uống có cồn hoặc tránh hoàn toàn.

Thức uống có cồn ảnh hưởng xấu tới tình trạng loét dạ dày

Đồ chiên

Thực phẩm được chiên trong dầu ở nhiệt độ cao mất nhiều thời gian hơn để tiêu hóa, có thể dẫn đến đau bụng và đầy hơi. Do đó thức ăn được chế biến theo cách này có thể làm trầm trọng thêm tình trạng viêm loét dạ dày và làm đảo lộn lớp bảo vệ tự nhiên của đường tiêu hóa.

Bên cạnh đó, đồ chiên rán chứa nhiều chất béo, muối và thường được chiên nhiều lần, gây hại cho đường ruột và sức khỏe.

Đồ chiên rán nhiều dầu mỡ có thể gây đau bụng và đầy hơi

Thực phẩm có tính axit

Một số thực phẩm có tính axit tự nhiên như cà chua, trái cây họ cam quýt,... Những thực phẩm này được sử dụng rộng rãi nhờ những lợi ích sức khỏe chúng mang lại. Dù chưa có bằng chứng chắc chắn rằng những loại trái cây trên làm nặng thêm các vết loét ở bệnh nhân viêm loét dạ dày, tá tràng nhưng tốt nhất nên tránh những loại này trong chế độ ăn.

Các loại thực phẩm khác như carbohydrate tinh chế (gạo trắng, ngũ cốc đóng gói,…), soda,… dễ chuyển hoá thành acid, góp phần tạo ra môi trường axit trong cơ thể.

Trái cây họ cam quýt nhiều axit có thể khiến cơn đau dạ dày nghiêm trọng hơn

Thực phẩm chế biến sẵn

Thực phẩm chế biến sẵn chứa nhiều chất béo, muối và đường có thể khiến các triệu chứng ở những người bị loét dạ dày trở nên nghiêm trọng hơn.

Những người bị viêm loét dạ dày thường có chế độ ăn ít chất xơ và chất chống oxy hóa. Tuy nhiên, chọn thực phẩm giàu chất xơ, chưa qua chế biến có thể giúp tiêu hóa chậm và giảm nồng độ axit mật, có thể giúp giảm các triệu chứng như đầy hơi và đau.

Thực phẩm chế biến sẵn nhiều chất béo, muối, đường, không tốt cho dạ dày

Sữa

Trước đây, khi các biện pháp điều trị tốt hơn như các thuốc dạ dày chưa được biết đến, bệnh nhân thường được khuyên nên uống sữa để điều trị các vết loét. Ngày nay, chúng ta biết sữa không thể giúp ngăn ngừa hoặc khắc phục vết loét. Thậm chí sữa còn làm cho tình trạng của bệnh nhân tồi tệ hơn do thúc đẩy dạ dày của bạn tạo ra nhiều axit hơn.

Tuy nhiên bạn có thể uống sữa với lượng vừa đủ, tối đa 1 ly sữa/ngày. Thời điểm uống sữa tốt nhất là 1 giờ sau khi ăn sáng hoặc 30 phút trước khi đi ngủ buổi tối.

Sữa có thể thúc đẩy quá trình tiết axit của dạ dày

Đồ ăn cay

Một thời gian dài trong quá khứ, các bác sĩ cho rằng ăn nhiều đồ ăn cay là nguyên nhân chính gây ra các vết loét ở dạ dày, tá tràng. Hiện nay, điều này đã được chứng minh là không đúng.

Mặc dù vậy, trên lâm sàng ghi nhận một số bệnh nhân thấy tiêu thụ đồ ăn cay khiến các triệu chứng thêm trầm trọng. Hãy tránh đồ ăn cay ra khỏi chế độ dinh dưỡng nếu thấy đau sau khi ăn.

Đồ ăn cay là một nguyên nhân gây ra các vết loét ở dạ dày, tá tràng

Chuối tiêu

Bên cạnh vai trò là một thực phẩm cung cấp dinh dưỡng và năng lượng, chuối còn được coi như phương pháp làm giảm tiêu chảy và táo bón. Tuy nhiên, một số trường hợp cho biết rằng ăn chuối khiến họ gặp phải các vấn đề về đường ruột như đầy hơi và chướng bụng.[2]

Tình trạng này có thể được giải thích rằng chuối có chứa sorbitol (một loại rượu đường tự nhiên) và nhiều chất xơ hòa tan (một loại carbohydrate hòa tan trong nước), chúng có thể làm tăng sản xuất khí trong dạ dày.

Trong quá trình tiêu hóa, tại ruột già, vi khuẩn đường ruột hoạt động để phân hủy hai thành phần này. Quá trình đó tạo ra khí hydro, carbon dioxide và methane, dẫn đến chứng đầy hơi ở một số người tăng lên.[3][4]

Ăn một lượng lớn chất xơ hòa tan có thể gây táo bón, đầy hơi và chướng bụng, đặc biệt là ở những người đã gặp các vấn đề về tiêu hóa.[5][6][7][8]

Bên cạnh đó, chuối chứa nhiều kali - ion rất quan trọng đối với chu trình hoạt hóa và xúc tác của enzyme H+K+-ATPase trong dạ dày, dẫn đến tăng tiết axit dạ dày. Vì vậy, những người bị viêm loét dạ dày có phản ứng rất nhanh sau khi ăn chuối, thậm chí chỉ sau 15 phút là có thể có triệu chứng đau dạ dày.

Chuối có thể gây đầy hơi và chướng bụng ở những người mắc bệnh đường tiêu hóa

Sô cô la (Chocolate)

Mặc dù sô cô la được biết đến là đồ ăn tốt cho sức khỏe ở nhiều mặt, song tiêu thụ sô cô la thường đem lại cảm giác khó chịu cho một số người bị loét dạ dày, tá tràng.

Những thực phẩm có hàm lượng chất béo cao như sô cô la, bánh ngọt, kẹo, đồ chiên rán làm chậm tốc độ làm rỗng dạ dày đồng thời làm giãn cơ vòng thực quản. Điều này có thể làm axit trong dạ dày di chuyển ngược lên trên, khiến các mô thực quản tiếp xúc với axit và gây ra cơn trào ngược dạ dày thực quản.

Nếu thấy bản thân cũng có trải nghiệm tương tự với sô cô la, hãy tạm ngưng sử dụng một thời gian, đến khi tình trạng loét của bạn hồi phục.

Người bệnh viêm loét dạ dày, tá tràng nên chú ý phản ứng của cơ thể khi ăn sô cô la

Thức uống chứa caffeine

Hiện nay, quan điểm cafein đặc biệt là cà phê có tác động bất lợi với bệnh loét dạ dày, tá tràng hay không vẫn còn chưa rõ ràng. Lời khuyên phổ biến từ các chuyên gia vẫn là cắt bỏ caffeine ở người mắc bệnh.

Mặt khác, bạn có thể không phải từ bỏ cà phê miễn là không khiến các triệu chứng trở nên tệ hơn. Cà phê khử cafein (Cà phê decaf) có thể là một lựa chọn phù hợp.

Cafein trong cà phê có thể có tác động bất lợi đến tình trạng bệnh đau dạ dày

Đồ uống có ga

Người bị đau (viêm) dạ dày nên hạn chế uống đồ uống có ga (soda), thay vào đó hãy uống nước lọc hoặc nước uống thể thao ít đường. Nước ngọt có ga có thể khiến bụng chứa đầy khí, dẫn đến chướng bụng, ợ hơi và khiến tình trạng đau bụng trở nên tồi tệ hơn.

Nhiều đồ uống có ga cũng có tính axit. Chúng làm tăng nồng độ axit trong đường tiêu hóa, gây ợ nóng, trào ngược dạ dày và tiêu hóa kém.[9]

Đồ uống có ga gây chứng bụng, đầy hơi, ợ hơi

3Đau dạ dày nên ăn gì?

Ăn thức ăn lỏng, dễ tiêu hoá

Đau dạ dày khiến hệ tiêu hóa hoạt động kém. Các thức ăn dạng lỏng có cấu trúc nhỏ nên dạ dày không phải co bóp nhiều để nghiền nát chúng. Các loại đồ uống thể thao giàu năng lượng, nước khoáng hay nước dừa sẽ cung cấp các khoáng chất thiết yếu cho cơ thể như natri, kali và canxi.[10]

Thức ăn dạng lỏng sẽ dễ tiêu hóa và hấp thu hơn, có lợi cho dạ dày

Gừng

Gừng mang đến nhiều tác dụng có lợi cho hệ tiêu hóa như: đẩy nhanh quá trình làm rỗng dạ dày để chữa chứng đầy hơi; giảm bài tiết dịch vị, ức chế sự co bóp dạ dày, ức chế sự phát triển của một số loại vi trùng gây bệnh dạ dày, giảm buồn nôn.

Gừng có nhiều tác động có lợi cho hệ tiêu hóa nói chung và dạ dày nói riêng

Trái cây giàu chất xơ

Chuối là một loại trái cây dễ tiêu hóa và chứa nhiều kali - một khoáng chất thiết yếu mà bạn dễ bị mất khi bị tiêu chảy hoặc nôn mửa do bệnh viêm dạ dày.

Ngoài chuối, đu đủ cũng thường được dùng để chữa chứng khó tiêu do chúng chứa papain (một loại enzyme mạnh giúp phân hủy protein trong thức ăn), nhờ đó quá trình tiêu hóa và hấp thu diễn ra thuận lợi hơn. Một nghiên cứu khác còn cho thấy việc ăn đu đủ thường xuyên giúp giảm táo bón và đầy hơi ở người lớn.[11]

Đu đủ là một loại trái cây giàu chất xơ tốt cho người đau dạ dày

Tinh bột tốt (cơm trắng, bánh mì, yến mạch)

Thực phẩm giàu tinh bột, ít chất xơ như gạo trắng có thể giúp làm cứng phân và ngăn chặn tình trạng tiêu chảy đi kèm với các vấn đề về dạ dày. Gạo lứt, gạo cẩm, gạo hoang dã đều tốt cho sức khỏe nhưng chúng khó tiêu hóa hơn gạo trắng, đặc biệt là khi đang đau bụng.

Bánh mì, bột yến mạch cũng là một loại thực phẩm dễ tiêu hóa và có ích cho người đang đau bụng. Nhiều người thích ăn chúng hơn là các loại thức ăn khác, tuy nhiên chúng chỉ chứa tinh bột và bạn cần xây dựng một chế độ ăn đa dạng để tránh thiếu hụt vitamin cùng các khoáng chất quan trọng.

Cơm trắng, bánh mì, yến mạch là những thực phẩm rất tốt cho người đau dạ dày

Hạt lanh

Những người bị táo bón nên dùng dầu hạt lanh, chúng có khả năng hấp thụ nước giúp làm mềm phân và dễ đi tiêu hơn. Vì vậy, bạn cũng cần uống nhiều nước để hỗ trợ quá trình này.[12]

Một nghiên cứu năm 2018 cho thấy người lớn bị táo bón uống 10g hạt lanh hai lần mỗi ngày trong 12 tuần giúp giảm triệu chứng táo bón và cải thiện độ đặc của phân.

Những người bị táo bón nên dùng dầu hạt lanh để dễ tiêu hơn

Sữa chua

Sữa chua giàu men vi sinh tự nhiên (probiotic), chúng có lợi cho hệ tiêu hóa và hệ miễn dịch. Những người đang bị đau bụng kèm nôn mửa và tiêu chảy, không nên dùng thực phẩm giàu probiotic. Tuy nhiên, sau khi hồi phục các vấn đề này, họ nên bổ sung nhiều men vi sinh để tăng cường vi khuẩn có lợi cho đường ruột.

Sữa chua giàu men vi sinh tự nhiên (probiotic) có lợi cho đường ruột

Trà hoa cúc

Hoa cúc là một loại thảo dược thường được dân gian sử dụng để chữa đau dạ dày và các vấn đề đường ruột khác như đầy hơi, khó tiêu, tiêu chảy, buồn nôn, nôn. Mặc dù tác dụng làm dịu đường ruột của hoa cúc đã được nhiều người công nhận nhưng hiện vẫn chưa có nghiên cứu nào chỉ ra được cơ chế làm giảm đau dạ dày của chúng.

Trà hoa cúc từ lâu đã được sử dụng để chữa đau dạ dày

Thảo mộc (bạc hà, cam thảo)

Bạc hà có thể làm giảm các triệu chứng của hội chứng ruột kích thích như đau dạ dày, đầy hơi, táo bón và tiêu chảy. Các nhà nghiên cứu tin rằng dầu bạc hà có tác dụng làm thư giãn các cơ trong đường tiêu hóa, làm giảm mức độ nghiêm trọng của các cơn co thắt ruột có thể gây đau và tiêu chảy.[13]

Bạc hà an toàn với hầu hết mọi người nhưng có thể gây ra tác dụng phụ ở một số người như ợ nóng, buồn nôn, đau bụng và khô miệng.[14]

Ngoài bạc hà, cam thảo cũng là một loại thảo mộc giúp làm giảm chứng khó tiêu và ngăn ngừa viêm loét dạ dày. Trong y học dân gian, người ta dùng toàn bộ rễ cam thảo để chữa bệnh. Ngày nay, cam thảo được khử glycyrrhizin trước khi dùng (DGL). Do tiêu thụ lượng lớn glycyrrhizin có thể gây mất cân bằng dịch thể, tăng huyết áp và giảm nồng độ kali.

Các nghiên cứu trên động vật và trong ống nghiệm cho thấy DGL làm dịu cơn đau, khó chịu ở dạ dày bằng cách giảm viêm niêm mạc dạ dày và tăng sản xuất chất nhầy để bảo vệ các mô khỏi axit dịch vị.

Nghiên cứu khác cũng cho thấy DGL có thể ngăn chặn sự phát triển quá mức của vi khuẩn H.pylori, làm giảm các triệu chứng đau dạ dày và thậm chí là thúc đẩy quá trình làm lành vết loét tại dạ dày.[15]

Cam thảo và bạc hà là những thảo mộc tốt cho người bệnh dạ dày

4Lưu ý trong chế độ sinh hoạt khi bị đau dạ dày

Hầu hết các cơn đau bụng đều biến mất sau một khoảng thời gian ngắn mà không cần điều trị đặc biệt. Theo lời khuyên của bác sĩ, bạn có thực hiện những cách sau để giảm bớt cơn đau dạ dày, bao gồm:

• Chườm khăn ấm lên bụng.
• Ngâm mình trong bồn nước ấm.
• Uống nhiều nước.
• Hạn chế uống cà phê, trà và rượu vì chúng có thể khiến cơn đau trở nên trầm trọng hơn.
• Sau khi kết thúc cơn đau, bạn nên ăn thức ăn lỏng dễ tiêu hoặc cơm trắng, bánh mì, yến mạch, chuối.
• Nghỉ ngơi nhiều hơn để tránh hoạt động làm co thắt dạ dày.
• Có thể dùng một số loại thuốc giảm đau nhẹ như paracetamol, đặc biệt không nên dùng aspirin hoặc thuốc chống viêm trừ khi được bác sĩ khuyên dùng.[16]

Bạn có thể chườm khăn ấm lên bụng để giảm đau dạ dày

Bài viết trên đã đề cập đến những loại thực phẩm nên ăn và không nên ăn khi bị đau (viêm) dạ dày. Hy vọng bạn đọc có thể xây dựng được một chế độ ăn hợp lý cho bản thân và những người thân yêu.