Sốc phản vệ là phản ứng dị ứng cực kỳ nguy hiểm rất dễ dẫn đến tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời. Hãy cùng tìm hiểu về nguyên nhân, triệu chứng của sốc phản vệ để sớm phát hiện và phòng ngừa nhé!
1Sốc phản vệ là gì?
Phản vệ là gì?
Phản vệ là một loại phản ứng dị ứng cấp tính, thường xảy ra ngay lập tức hoặc trong vòng vài giây, vài phút đến vài giờ sau khi tiếp xúc với các dị nguyên lạ như: thuốc, thức ăn, nọc độc côn trùng. Phản vệ có thể gây ra nhiều biểu hiện lâm sàng khác nhau và nghiêm trọng nhất là tử vong.[1]
Phản vệ là một tình trạng phổ biến, có thể gặp ở mọi lứa tuổi và giới tính. Theo thống kê, phản vệ có thể gặp ở 1,6 - 5,1% dân số. Trong đó, có khoảng 50% người trưởng thành và 40% trẻ em xảy ra phản vệ khi ăn đồ ăn gây dị ứng.[2]
Sốc phản vệ là gì?
Sốc phản vệ là biểu hiện nặng của phản vệ. Nguyên nhân là do tình trạng giãn đột ngột các mạch máu kèm theo co thắt đường thở. Nếu không được can thiệp kịp thời, sốc phản vệ có thể gây tử vong trong vòng một vài phút.[3]
Sốc phản vệ là một tai biến dị ứng nghiêm trọng
Sốc phản vệ xảy ra khi nào?
Sốc phản vệ là tình trạng cấp cứu xảy ra khi các dị nguyên đi vào cơ thể hình thành phản ứng dị ứng. Quá trình này giải phóng nhiều chất trung gian hóa học như histamin, bradykinin, serotonin… có tác dụng giãn mạch, tăng tính thấm thành mạch.
Điều này làm kích thước mạch máu ngoại vi giãn rộng hơn bình thường, thoát dịch trong mạch máu vào dịch kẽ. Từ đó dẫn đến giảm thể tích tuần hoàn, giảm huyết áp và sốc.
2Nguyên nhân gây ra sốc phản vệ
Nguyên nhân gây ra sốc phản vệ thường bắt nguồn từ những phản ứng của hệ miễn dịch với các tác nhân gây dị ứng. Một trong những tác tác nhân thường gặp là:[4]
- Thuốc: là nguyên nhân thường gặp gây ra sốc phản vệ, đặc biệt là thuốc cản quang, thuốc mê và các thuốc kháng sinh thuộc nhóm penicillin.
- Côn trùng: độc tố của một số loại côn trùng như ong, rắn, rết đều có nguy cơ dẫn đến sốc phản vệ.
- Thực phẩm: nhiều loại hạt (hạnh nhân, óc chó, hồ đào) và loài hải sản có vỏ (tôm, cua, ốc) hay thậm chí là trứng, sữa đều là các tác nhân có thể gây ra sốc phản vệ.
- Một số tác nhân khác: cao su trong găng tay, băng dính cũng có nguy cơ tương tự hoặc một số người cũng bị phản ứng phản vệ sau khi tập thể dục gắng sức.
- Phản ứng phản vệ đôi khi cũng không tìm thấy được nguyên nhân.
Các loại đậu, các loài hải sản có vỏ, côn trùng là tác nhân gây sốc phản vệ
3Các yếu tố làm tăng nguy cơ sốc phản vệ
Sốc phản vệ là tình trạng có thể gặp ở bất kỳ người nào ở mọi thời điểm với biểu hiện cấp tính. Đặc biệt, bạn sẽ dễ bị sốc phản vệ hơn nếu có các yếu tố nguy cơ sau:
- Đã từng có tiền sử sốc phản vệ trước đó.
- Mắc bệnh hen phế quản, cơ địa dễ dị ứng thức ăn, dị ứng thời tiết.
- Một số tình trạng rối loạn bạch cầu, nhất là bạch cầu ái kiềm.[3]
44 mức độ phản vệ
Triệu chứng của phản vệ rất đa dạng từ nhẹ đến rất nặng. Vì thế, để thuận lợi cho chẩn đoán và điều trị, phản vệ được chia thành 4 giai đoạn sau:
- Độ 1: các biểu hiện thường nhẹ giống dị ứng thông thường với các biểu hiện như ngứa da, ngứa mũi, nổi mẩn đỏ ngoài da.
- Độ 2: người bệnh có các biểu hiện nặng hơn như nổi mảng đỏ to trên da, sưng môi, sưng lưỡi dẫn đến khó nuốt. Ngoài ra, một số bệnh nhân có thể gặp tình trạng chảy nước mắt, đau bụng, nôn mửa hay tiêu chảy. Bệnh nhân cần được điều trị từ giai đoạn này.
- Độ 3: giai đoạn này được gọi là sốc phản vệ với các triệu chứng nguy hiểm như khó thở, mạch yếu, khó bắt. Một số trường hợp có thể xuất hiện đau ngực, chóng mặt hoặc ngất xỉu.
- Độ 4: là giai đoạn nặng nhất của bệnh với biểu hiện cấp tính cần xử trí ngay lập tức để cứu tính mạng của người bệnh. Lúc này, người bệnh có phù nề đường thở, ngừng tuần hoàn hô hấp (ngừng tim, ngừng thở) và có thể dẫn đến trụy mạch, tử vong.[5]
5Triệu chứng phản vệ
Sau khi tiếp xúc với chất gây dị ứng, các triệu chứng của sốc phản vệ gần như sẽ xuất hiện trong vòng vài phút. Tuy vậy, nhiều trường hợp sốc phản vệ cũng có thể xảy ra sau 30 phút hoặc chậm hơn, thậm chí là trong nhiều giờ.
Các triệu chứng sốc phản vệ thường gặp và dễ nhận biết là:
Triệu chứng rõ ràng nhất của sốc phản vệ thể hiện trên da và hô hấp
6Biến chứng nguy hiểm của sốc phản vệ
Tác hại nghiêm trọng của việc sốc phản vệ là hạ huyết áp và co thắt đường thở gây ra tình trạng thiếu hụt oxy cung cấp cho các tế bào. Tình trạng này không chỉ dẫn đến hiện tượng khó thở và làm tim ngừng đập mà còn kéo theo những biến chứng nguy hiểm như:
Các biến chứng này sẽ càng trở nên nguy hiểm hơn nếu bạn đang mang bệnh suy tim, hen phế quản, phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD).
Sốc phản vệ có thể dẫn đến ngưng tim
7Cách chẩn đoán phản vệ
Chẩn đoán phản vệ là chẩn đoán dựa vào các triệu chứng lâm sàng bởi phản vệ xử trí trễ vài phút bệnh nhân có thể tử vong.
Thông thường, các xét nghiệm tìm kiếm dị nguyên (test lẫy da là phổ biến nhất) để tìm nguyên nhân gây dị ứng.[6]
Có thể test da để chẩn đoán sốc phản vệ
8Khi nào cần gặp bác sĩ?
Các dấu hiệu cần gặp bác sĩ
Khi nhận thấy các triệu chứng của phản vệ như nổi mề đay, da đỏ bừng, khó thở cần ngay lập tức đến gặp bác sĩ để được cứu chữa kịp thời.
Ngoài ra, nếu bạn có tiền sử sốc phản vệ hoặc dị ứng, cần liên lạc với bác sĩ hoặc các chuyên gia về dị ứng và miễn dịch để chẩn đoán cũng như phòng ngừa lâu dài.
Sốc phản vệ là tình trạng nguy hiểm cần đến gặp bác sĩ ngay khi có các dấu hiệu bất thường
Nơi khám chữa phản vệ
Nếu gặp các dấu hiệu như trên, bạn có thể đến ngay các cơ sở y tế gần nhất hoặc bất kỳ bệnh viện đa khoa nào tại địa phương để được thăm khám kịp thời.
Ngoài ra, có thể tham khảo một số bệnh viện lớn, uy tín dưới đây để được chẩn đoán và tư vấn điều trị phù hợp, tránh các biến chứng đáng tiếc xảy ra:
- Tại Tp. Hồ Chí Minh: Bệnh viện Chợ Rẫy, Bệnh viện Đại học Y Dược, Bệnh viện Phạm Ngọc Thạch.
- Tại Hà Nội: Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Việt Đức, Bệnh viện Đại học Y Dược.
9Cách cấp cứu cho người bị sốc phản vệ
Lưu ý trong thời gian chờ cấp cứu
Khi gặp phải tình trạng sốc phản vệ, gọi ngay cho tổng đài cấp cứu 115 hoặc đưa bệnh nhân đến các cơ sở y tế gần nhất để được xử trí kịp thời.
Trong thời gian chờ đợi các y bác sĩ, cần thực hiện các thao tác sau
- Nằm đầu bằng hoặc nghiêng khi có nôn ói.
- Nới lỏng quần áo và đắp chăn cho người bệnh.
- Nếu người bệnh bị nôn hay chảy máu từ miệng, hãy lật người bệnh nằm nghiêng để phòng sặc.
- Theo dõi tri giác bệnh nhân bằng cách lay gọi bệnh nhân.
- Nếu bệnh nhân ngưng thở hãy bắt đầu thì hà hơi thổi ngạt và khi ngưng tim thì hãy ép lồng ngực.
- Kiểm tra xem nguyên nhân gây nên sốc phản vệ là do đâu và ngưng tiếp xúc ngay với các tác nhân gây dị ứng (nếu có).
Các bước cấp cứu khẩn cấp
Nguyên tắc chung của việc cấp cứu cho các trường hợp sốc phản vệ là phải phát hiện sớm, xử trí khẩn cấp, kịp thời ngay tại chỗ và theo dõi liên tục ít nhất trong vòng 24h.[7]
Sử dụng Adrenalin là điều thiết yếu và quan trọng hàng đầu để cứu sống người bệnh bị phản vệ, dùng qua đường tiêm bắp ngay khi chẩn đoán sốc phản vệ ở mức độ 2 trở lên.
Dựa vào những triệu chứng xuất hiện, người ta phân loại sốc phản vệ thành 4 mức độ như sau:
Nguyên tắc cấp cứu cho các mức độ cũng khác nhau
Sốc phản vệ nhẹ (độ 1): dùng methylprednisolon hoặc diphenhydramin đường uống hoặc tiêm, theo dõi ít nhất 24h.
Sốc phản vệ nặng và nguy kịch (độ 2, 3)
- Ngừng ngay tiếp xúc với thuốc hoặc dị nguyên (nếu có).
- Tiêm hoặc truyền adrenalin.
- Cho người bệnh nằm tại chỗ, đầu thấp, nghiêng trái nếu có nôn.
- Thở oxy qua mặt nạ thở.
- Đánh giá tình trạng hô hấp, tuần hoàn, ý thức của người bệnh.
- Thiết lập đường truyền adrenalin tĩnh mạch hoặc đặt đường truyền tĩnh mạch trung tâm và một đường truyền tĩnh mạch thứ hai để truyền dịch nhanh.
Các mức độ sốc phản vệ có thể tăng lên rất nhanh, vì vậy cần phải theo dõi và có hướng điều trị phù hợp.
Lưu ý trong thời gian chờ cấp cứu
Khi gặp phải tình trạng sốc phản vệ, gọi ngay cho tổng đài cấp cứu 115 hoặc đưa bệnh nhân đến các cơ sở y tế gần nhất để được xử trí kịp thời.
Trong thời gian chờ đợi các y bác sĩ, cần thực hiện các thao tác sau
- Đặt người bệnh nằm ở tư thế chân cao hơn đầu.
- Nới lỏng quần áo và đắp chăn cho người bệnh.
- Nếu người bệnh bị nôn hay chảy máu từ miệng, hãy lật người bệnh nằm nghiêng để phòng sặc.
- Nói chuyện liên tục với bệnh nhân để bệnh nhân giữ được nhịp thở, tránh rơi vào trạng thái hôn mê.
- Nếu bệnh nhân ngưng thở hãy bắt đầu hồi sức tim phổi bằng ép hơi lồng ngực và hà hơi thổi ngạt cho bệnh nhân.
- Kiểm tra xem nguyên nhân gây nên sốc phản vệ là do đâu và ngưng tiếp xúc ngay với các tác nhân gây dị ứng (nếu có).
Cần sơ cứu đúng cách cho bệnh nhân sốc phản vệ trong thời gian chờ cấp cứu
10Cách điều trị sốc phản vệ
Một trong số những phương pháp thông thường sử dụng Adrenalin là điều thiết yếu và quan trọng hàng đầu để điều trị sốc phản vệ. Ngoài ra bệnh nhân còn có thể được chỉ định một số loại thuốc nhất định trong quá trình chữa bệnh như:
- Epinephrine (Adrenaline) có tác dụng làm giảm triệu chứng do các phản ứng dị ứng của cơ thể gây ra.
- Cung cấp oxy để thở thông qua mặt nạ.
- Thuốc kháng histamine và cortisone tiêm tĩnh mạch (IV) giúp giảm viêm đường hô hấp và cải thiện hơi thở.
- Chất chủ vận beta (thường dùng albuterol) để giảm các triệu chứng khó thở.
11Biện pháp phòng ngừa sốc phản vệ
Sốc phản vệ là phản ứng được kích hoạt bởi các dị nguyên, chính vì vậy biện pháp phòng ngừa sốc phản vệ hiệu quả và an toàn nhất là tránh xa các tác nhân dị ứng.[4]
Bạn có thể thực hiện các xét nghiệm dị nguyên để sàng lọc dị ứng, từ đó có biện pháp bảo vệ bản thân khỏi tình trạng sốc phản vệ.
- Đeo vòng tay hoặc vòng cổ cảnh báo y tế để thông báo về việc bạn dị ứng với một loại thuốc hoặc một chất đặc biệt.
- Mang theo các loại thuốc chống dị ứng được bác sĩ kê theo đơn. Luôn kiểm tra bút tiêm epinephrine trước khi sử dụng (nếu có).
- Thông báo cho bác sĩ, dược sĩ về tiền sử dị ứng thuốc của bản thân trước khi được kê đơn.
- Thận trọng với các loại côn trùng, nhất là khi bạn dị ứng với nọc độc của chúng. Nếu bạn là người dễ dị ứng bạn cần cẩn thận khi hoạt động ngoài trời, nên mang áo quần dài, hạn chế đi chân trần và dùng nước hoa, giữ bình tĩnh khi có các loại côn trùng đốt xung quanh.
- Thận trọng với thành phần của thức ăn nếu bạn dị ứng với một loại thực phẩm bất kỳ. Tốt nhất nên đọc kỹ nhãn và hỏi đầu bếp về nguyên liệu của các món ăn mà bạn dùng bên ngoài.
Tuy nhiên, dù có cẩn thận đến mức nào, bạn vẫn có nguy cơ tiếp xúc với các dị nguyên gây dị ứng. Vì vậy hãy nắm các thông tin về dấu hiệu cũng như biện pháp cấp cứu ban đầu để bảo vệ sức khỏe cho chính bản thân và những người xung quanh.
Hy vọng bài viết trên đã đem đến cho bạn nhiều kiến thức bổ ích về bệnh sốc phản vệ. Nếu phát hiện các triệu chứng nghi ngờ phản vệ của bản thân bạn hay những người xung quanh, hãy đến bệnh viện càng sớm càng tốt để được cấp cứu kịp thời nhé!
Nguồn tham khảo
Xem thêm 
