Bệnh hen suyễn: Triệu chứng và cách điều trị

Bệnh hen suyễn có tên tiếng Anh là Asthma được đặc trưng bởi sự co thắt phế quản gây khó thở, ứ trệ lưu thông khí. Cùng tìm hiểu về bệnh hen suyễn hay hen phế quản qua bài viết dưới đây nhé!

1Hen suyễn là gì?

Tên gọi khác: bệnh phế quản, hen suyễn (Asthma)

Hen suyễn là bệnh viêm mạn tính của đường hô hấp. Khi tiếp xúc với các yếu tố kích thích, phế quản của người bệnh sẽ phản ứng dữ dội dẫn đến co thắt lan tỏa cơ trơn phế quản làm xuất hiện các triệu chứng khó thở, nặng ngực, ho, khò khè. Bệnh biến đổi theo mùa, tiếp xúc với các yếu tố nguy cơ hoặc thay đổi thời tiết

Những người bị hen suyễn sẽ bị viêm đường hô hấp khiến đường hô hấp bị phù nề, nhạy cảm và thường co thắt mạnh mẽ với các chất lạ. Ngoài ra, bệnh hen suyễn có thể do di truyền.[1]

Co thắt phế quản gây khó thở ở bệnh hen suyễn

2Hen suyễn có nguy hiểm không?

Hen suyễn là bệnh lý mạn tính với nhiều đợt cấp tái đi tái lại khi tiếp xúc với kháng nguyên lạ từ môi trường. Trong cơn hen, phế quản bị co thắt lại, nên khẩu kính bị thu hẹp. Do đó, người hen suyễn khi lên cơn hen thường có triệu chứng khó thở do tắc nghẽn lưu thông khí.

Co thắt phế quản gây khó thở nếu tình trạng kéo dài dẫn đến thiếu oxy máu, gây nhiều biến chứng và thậm chí tử vong, có khoảng 455.000 ca tử vong năm 2019 theo thống kê của tổ chức Y tế Thế giới (WHO).[2]

3Nguyên nhân mắc bệnh hen suyễn

Nguyên nhân bệnh suyễn tùy thuộc vào cơ địa và thể trạng mỗi người, nhưng thường do các nguyên nhân sau:[3], [4]

• Do tiếp xúc và dị ứng với các yếu tố dị nguyên: bụi bẩn, phấn hoa, lông động vật, khói thuốc lá, thời tiết lạnh, hoạt động thể chất gắng sức.
• Do tình trạng nhiễm trùng đường hô hấp: khi người bệnh bị nhiễm trùng đường hô hấp như viêm phế quản, viêm xoang, viêm hô hấp, xẹp phổi khiến việc biến chứng dẫn đến hen suyễn là điều khó tránh khỏi.
• Do yếu tố giới tính và tuổi tác: bệnh hen suyễn được xác định phổ biến ở trẻ nhỏ hơn là người lớn. Bên cạnh đó ở tỷ lệ bệnh ở nam giới cũng thường cao hơn nữ giới.
• Tình trạng căng thẳng: stress cũng có thể khiến những cơn hen suyễn xuất hiện.
• Yếu tố cân nặng: tình trạng thừa cân béo phì góp phần làm tăng khả năng viêm như tăng số lượng bạch cầu trong cơ thể. Ngoài ra, chức năng phổi ở đối tượng này cũng kém hơn so với người có cân nặng bình thường.

Một số tác nhân gây hen phế quản có thể gặp

4Phân loại mức độ hen suyễn

Hen suyễn được chia làm 4 mức độ:

• Nhẹ không liên tục: người bệnh sẽ gặp phải các triệu chứng như khó thở, tức ngực, khò khè ở mức độ nhẹ và không thường xuyên.
• Nhẹ dai dẳng: người bị hen suyễn nhẹ không liên tục có thể tiến triển sang tình trạng nhẹ dai dẳng. Ở giai đoạn này người bệnh gặp phải các triệu chứng như khó thở, tức ngực, khò khè mức độ nhẹ, lặp lại hơn 2 lần/tuần và có xuất hiện cơn hen về đêm 3 - 4 lần/tháng.
• Dai dẳng vừa phải: các triệu chứng xuất hiện thường xuyên, có thể lặp lại mỗi ngày và các cơn hen về đêm xuất hiện hơn 1 lần/tuần.
• Nặng dai dẳng: các hoạt động hàng ngày của người bệnh bị ảnh hưởng nghiêm trọng do các triệu chứng diễn ra rất thường xuyên. Chúng có thể xảy ra cả ngày, các cơn hen về đêm cũng xuất hiện nhiều hơn, thường là mỗi tuần 1 lần hoặc có thể nhiều hơn.

Tùy vào triệu chứng khác nhau mà hen phế quản phân thành 4 mức độ

5Triệu chứng của bệnh hen suyễn

Các triệu chứng

Các dấu hiệu trong bệnh hen suyễn thường không đặc trưng và có sự khác nhau ở mỗi người, tùy thuộc vào thời điểm xảy ra cơn hen cũng như loại hen suyễn:[5]

• Đau, tức ngực.
• Khó thở, khò khè, thở rít.
• Khó ngủ hoặc dễ thức giấc khi ngủ do khó thở.
• Các cơn ho dai dẳng.

Tùy thuộc vào nguyên nhân có thể có các triệu chứng khác như chảy nước mũi, dị ứng da,...

Cơn hen cấp có thể xuất hiện triệu chứng ho đờm

Các tình huống hen suyễn dễ bùng phát

• Trong lúc tập thể thao hoặc khi gặp không khí lạnh và khô.
• Khi gặp các chất gây kích ứng hô hấp như bụi, hóa chất, khí độc.
• Cơn hen do dị ứng, có thể người bệnh có tình trạng mẫn cảm với các dị nguyên như bụi, phấn hoa, lông vật nuôi.

Tập thể thao quá sức dễ bùng phát cơn hen phế quản

6Biến chứng của bệnh hen suyễn

Hen suyễn không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng như:

• Mất ngủ, khó ngủ, cơ thể mệt mỏi: tình trạng khó thở, khò khè trong hen suyễn khiến người bệnh khó đi vào giấc ngủ và dễ thức giấc vào giữa đêm đặc biệt là thời điểm xuất hiện các cơn hen về đêm.
• Các biến chứng do sử dụng thuốc điều trị hen suyễn: người bệnh hen suyễn thường được chỉ định sử dụng các thuốc Corticosteroid để điều trị bệnh. Tuy nhiên, chúng có một số tác dụng phụ nguy hiểm như đục thủy tinh thể, loãng xương, loét dạ dày.
• Viêm mạn tính và biến dạng đường thở: viêm mạn tính trong hen suyễn kéo dài gây tích tụ các phức hợp miễn dịch trong đường hô hấp, lâu dần dẫn đến thu hẹp đường thở. Nghiêm trọng hơn có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD).

7Cách chẩn đoán bệnh hen suyễn

Triệu chứng của hen suyễn thường rầm rộ trong các đợt cấp, vì thế việc chẩn đoán có thể dựa vào một số biện pháp sau:

• Khám lâm sàng: bác sĩ sẽ hỏi tiền sử các bệnh liên quan như viêm mũi dị ứng, viêm kết mạc dị ứng, dị ứng thuốc hoặc gia đình có mắc các bệnh liên quan hay không. Việc khám sức khỏe giúp loại trừ các bệnh lý có thể xảy ra ở đường hô hấp khác như COPD, nhiễm trùng hô hấp.
• Xét nghiệm: bác sĩ có thể chỉ định các xét nghiệm kiểm tra chức năng phổi để xác định lượng không khí đi vào phổi lúc không dùng thuốc và lúc dùng thuốc giãn phế quản. Nếu sau khi dùng thuốc mà chức năng phổi được cải thiện thì khả năng cao bạn mắc bệnh hen suyễn.
• Các xét nghiệm: một số xét nghiệm bổ sung như X-quang lồng ngực, xét nghiệm dị ứng hay xét nghiệm bạch cầu ái toan trong dịch đờm.[6]

Xét nghiệm máu có thể dùng để chẩn đoán nguyên nhân hen suyễn

8Khi nào cần gặp bác sĩ?

Các dấu hiệu cần gặp bác sĩ

Bạn cần đến các trung tâm y tế hoặc bệnh viện để thăm khám trong các trường hợp sau:[7]

• Ho, khò khè, khó thở kéo dài nhiều ngày đến 1 tuần mà không cải thiện.
• Bạn có tiền sử hen phế quản và cần theo dõi bệnh.
• Bạn mắc bệnh hen phế quản và các triệu chứng của bệnh nghiêm trọng hơn bình thường.
• Các biện pháp điều trị đang áp dụng không cải thiện tình trạng bệnh.

Nơi khám chữa bệnh về hô hấp

Nếu gặp các dấu hiệu như trên, bạn có thể đến ngay các cơ sở y tế gần nhất, các bệnh viện chuyên khoa Hô hấp, Nội. Hoặc bất kỳ bệnh viện đa khoa nào tại địa phương để được thăm khám kịp thời.

Ngoài ra, có thể tham khảo một số bệnh viện lớn, uy tín dưới đây để được chẩn đoán và tư vấn điều trị phù hợp, tránh các biến chứng đáng tiếc xảy ra:

• Tại Tp. Hồ Chí Minh: Bệnh viện Y khoa Phạm Ngọc Thạch, Bệnh viện Đại học Y dược, Bệnh viện FV.
• Tại Hà Nội: Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Hữu Nghị, Bệnh viện Việt Pháp Hà Nội.

9Bệnh hen suyễn có chữa được không?

Hen suyễn là bệnh lý mạn tính liên quan đến cơ chế miễn dịch đối với một số kháng nguyên lạ từ môi trường. Do đó, hen suyễn là bệnh lý không thể chữa khỏi hoàn toàn. Các biện pháp điều trị hiện nay thường nhằm một số mục đích sau:

• Làm giảm các triệu chứng của bệnh.
• Kiểm soát số cơn hen cấp tính gây nguy hiểm.
• Cải thiện chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.[8]

10Các phương pháp chữa bệnh hen phế quản

Sử dụng thuốc

Tùy theo mức độ hen suyễn mà bác sĩ chỉ định loại thuốc quản lý ngoại trú phù hợp. Một số thuốc hỗ trợ điều trị bệnh hen phế quản bao gồm:[8]

• Thuốc kiểm soát: đây là loại thuốc được sử dụng hàng ngày có tác dụng kiểm soát các triệu chứng và ngăn ngừa các cơn hen trở nặng, bao gồm: các thuốc cường giao cảm B2 tác dụng dài, corticosteroid dạng hít, thuốc kháng leukotriene, thuốc kháng histamin, theophylline.
• Thuốc cắt cơn: đây là thuốc giúp giảm nhanh và kịp thời các triệu chứng trong bệnh hen phế quản có tác dụng ngay lập tức, bao gồm: các thuốc chủ vận beta, thuốc kháng cholinergic, thuốc corticosteroid tiêm tĩnh mạch.
• Thuốc điều trị phối hợp đối với hen nặng: đây là các thuốc được xem xét khi bệnh nhân có triệu chứng hen dai dẳng và vẫn còn đợt cấp dù đã tối ưu hóa điều trị bằng liều cao và đã phòng tránh các yếu tố nguy cơ.

Sử dụng thuốc giúp kiểm soát bệnh hen phế quản

Chỉnh hình phế quản bằng nhiệt

Đây là phương pháp điều trị sử dụng cho bệnh hen suyễn nặng và không đáp ứng điều trị với các thuốc kiểm soát cơn hen. Phương pháp này không được áp dụng rộng rãi cũng như không phù hợp với tất cả mọi người.

Trong quá trình tạo hình nhiệt phế quản, bác sĩ làm nóng niêm mạc bên trong đường thở bằng điện cực. Nhiệt làm giảm cơ trơn giúp hạn chế khả năng co thắt đường thở, giúp thở dễ dàng hơn và có thể làm giảm các cơn hen.

Chỉnh hình phế quản bằng nhiệt giúp đường thở thông thoáng hơn

11Bệnh hen suyễn có lây không?

Không giống như nhiều bệnh lý hô hấp khác như viêm phổi, viêm tiểu phế quản lây truyền qua đường không khí, hen suyễn là bệnh lý không lây nhiễm. Các cơn hen cấp thường xuất hiện dưới tác động của dị nguyên lạ như lông thú, phấn hoa, bụi, khói thuốc.

Nguyên nhân chính của bệnh hen suyễn có liên quan đến yếu tố di truyền. Vì thế, bệnh hen suyễn thường có tính chất gia đình. Bạn sẽ có nguy cơ bị hen suyễn cao hơn nếu bố mẹ hoặc anh chị em ruột mắc một số bệnh sau:

• Hen suyễn.
• Dị ứng thức ăn.
• Viêm da cơ địa.
• Viêm mũi, viêm xoang dị ứng.[9]

Tiền sử viêm mũi dị ứng có thể làm tăng nguy cơ hen suyễn

12Bệnh hen suyễn kiêng ăn gì và nên ăn gì?

Phần lớn cơn hen cấp thường xảy ra theo cơ chế dị ứng (trong đó có thức ăn). Do đó, người bệnh hen suyễn cần chú trọng trong việc lựa chọn thực phẩm hàng ngày.

Bệnh hen suyễn kiêng ăn gì?

Để hạn chế tần suất và mức độ nặng của cơn hen suyễn, người bệnh nên hạn chế sử dụng một số thực phẩm sau:

• Trái cây sấy khô: trái cây khô thường được bảo quản bằng hóa chất sulfite. Tuy nhiên, chất này có thể làm nặng thêm mức độ của bệnh. Ngoài ra, bạn cũng nên tránh một số thực phẩm chứa sulfite khác như rượu vang đỏ, rau củ quả đóng hộp.
• Các loại đậu: quá trình tiêu hóa các loại đậu đỗ thường sinh ra một lượng lớn khí gây đầy hơi, khó tiêu và có thể làm nặng hơn cơn khó thở trong bệnh hen suyễn.
• Cà phê: ngoài cafein, trong cà phê có chứa hoạt chất salicylate. Hoạt chất này là vô hại với phần lớn mọi người. Tuy nhiên, người bệnh hen suyễn dùng quá nhiều salicylate lại có thể làm tăng thêm triệu chứng khó thở.
• Các thực phẩm dễ gây dị ứng: dị ứng là nguyên nhân chính dẫn đến các cơn hen cấp. Vì thế, bệnh nhân hen suyễn không nên ăn các thực phẩm dễ gây dị ứng như tôm, cua, lạc…
• Thức ăn chứa nhiều calo: người bệnh béo phì với chỉ số BMI trên 30 kg/m2 thường có biểu hiện hen suyễn nặng, khó điều trị hơn. Vì thế, người bệnh hen suyễn cần hạn chế ăn các thực phẩm nhiều calo như thức ăn nhanh, bánh kẹo.[10]

Người bệnh hen suyễn cần tránh những loại thức ăn gây dị ứng

Bệnh hen suyễn nên ăn gì?

Trái ngược với một số thức ăn có thể lầm trầm trọng hơn triệu chứng của bệnh, một số thực phẩm sau có thể giúp nâng cao sức khỏe và cải thiện bệnh hen suyễn hiệu quả:

• Trái cây và rau quả: các loại rau củ quả tươi thường chứa nhiều chất chống oxy hóa, đặc biệt là vitamin E, vitamin C và beta carotene. Các hoạt chất này có khả năng bắt giữ các gốc tự do và giảm kích ứng đường thở gây cơn hen cấp.
• Thực phẩm chứa vitamin D: vitamin D giúp tăng cường khả năng miễn dịch để chống lại các tác nhân làm tổn thương đường hô hấp. Vì thế, người bệnh hen suyễn nên bổ sung các thực phẩm như các loại cá béo (cá kiếm, cá hồi), trứng và sữa.
• Các loại hạt: một số loại hạt dinh dưỡng như hạnh nhân, hạt macca, hạt phỉ có chứa nhiều vitamin E, chất chống oxy hóa. Do đó, bổ sung các loại hạt trong chế độ ăn có thể làm khó thở, khò khè do hen suyễn.
• Chế độ ăn Địa Trung Hải: chế độ ăn này tập trung nhiều vào các loại rau củ, hạt dinh dưỡng, dầu thực vật và hạn chế thịt đỏ. Vì thế, người bệnh hen suyễn thực hiện chế độ ăn Địa Trung Hải có thể giảm số lần xuất hiện đợt hen cấp tính.
• Các loại cá giàu omega 3: trong bệnh hen suyễn, việc tăng nồng độ IgE có thể khiến bệnh trầm trọng hơn. Tuy nhiên, omega - 3 lại có khả năng làm giảm IgE trong cơ thể và giảm triệu chứng của bệnh.[11]

Chế độ ăn Địa Trung Hải có thể giúp ích cho người bệnh hen suyễn

13Phòng ngừa cơn hen phế quản tái phát

Bệnh nhân nên dùng thuốc theo đúng chỉ định bác sĩ, đồng thời tránh tiếp xúc với các yếu tố dị ứng gây ra các cơn hen.

Theo Tổ chức phòng chống hen toàn cầu (Global Initiative for Asthma) khuyến cáo nên dùng corticosteroid dạng hít kết hợp với thuốc dãn phế quản tác dạung dài trong điều trị duy trì kiểm soát cơn hen phế quản vì khi quan sát những bệnh nhân hen phế quản được điều trị bằng thuốc này cho thấy tần suất cơn hen phế quản nặng xảy ra rất ít.

Lưu ý

• Không nên vận động mạnh, hay các hoạt động thể lực khi không cần thiết.
• Hạn chế tối đa việc tiếp xúc với bụi đường, bụi nhà, khói thuốc lá, các chất dị nguyên ở xưởng may,…
• Tránh tiếp xúc với người bệnh mắc các bệnh về nhiễm trùng đường hô hấp.

Bệnh nhân hen phế quản thường có các triệu chứng như: ho, thở khò khè và khó thở. Cơn hen cấp thường xảy ra vào ban đêm hoặc sáng sớm. Để ngăn chặn cơn hen phế quản, bệnh nhân và người nhà cần phát hiện, chẩn đoán và điều trị cơn hen sớm.

Đồng thời phải tuân thủ, dùng thuốc đúng liều, đúng cách theo hướng dẫn của bác sĩ. Nên chuẩn bị sẵn thuốc cắt cơn hen, phòng ngừa trường hợp lên cơn hen suyễn bất ngờ, không kịp xử trí.

Cần bảo đảm môi trường sống xung quanh người bệnh luôn trong lành, hạn chế tối đa việc xâm nhập của các kháng nguyên dị ứng bất lợi.

Hy vọng bài viết trên đã giúp bạn có những kiến thức bổ ích về bệnh hen suyễn. Bạn hãy thường xuyên theo dõi sức khỏe của mình và hạn chế tiếp xúc với các kháng nguyên lạ từ môi trường để giảm số đợt hen suyễn nhé!