Chấn thương phần mềm: Phân loại, nguyên nhân, triệu chứng và điều trị

Chấn thương phần mềm (STI) thường do tai nạn, té ngã hoặc chấn thương thể thao. Bệnh gây ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày và khả năng vận động, tập luyện của người bệnh. Cùng tìm hiểu về chấn thương phần mềm qua bài viết dưới đây nhé! 

1Chấn thương phần mềm là gì?

Chấn thương phần mềm (STI) xảy ra ở mô mềm như cơ, gân và dây chằng. Nguyên nhân thường gặp do xuất phát từ các tai nạn hoặc té ngã do bước hụt chân, trơn trượt, lật cổ chân, chấn thương thể thao...[1]

Tuy nhiên, tổn thương phần mềm cũng có thể xảy ra do vận động quá sức hoặc mệt mỏi kéo dài, đặc biệt ở cơ và gân, ví dụ như khi bạn cố gắng thực hiện một buổi chạy dài mặc dù cơ thể vẫn còn mệt mỏi từ lần tập trước, điều này có thể gây ra tổn thương hoặc căng cơ ở các cấu trúc quan trọng như cơ bắp chân hoặc gân Achilles...

Chấn thương phần mềm có thể gặp nhiều trong chấn thương thể thao

2Phân loại chấn thương

Tùy thuộc vào nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng của chấn thương, các tổn thương phần mềm có thể rất đa dạng, từ căng cơ nhẹ đến rách gân hoặc dây chằng, bao gồm:

Bong gân

Bong gân là một loại tổn thương phần mềm xuất hiện phổ biến trong các trường hợp chấn thương khớp. Tổn thương này xảy ra khi dây chằng bị kéo giãn hoặc bị rách một phần, thường do các động tác đột ngột và mạnh, xoay vặn... Các vị trí hay bị bong gân nhất, bao gồm mắt cá chân, đầu gối hoặc cổ tay...

Bong gân là một tổn thương thường gặp trong chấn thương phần mềm

Bầm tím

Vết bầm tím xuất hiện khi mạch máu nuôi dưỡng mô bị tổn thương, gây xuất huyết dưới da. Ban đầu, vết bầm có thể có màu đỏ hoặc tím, sau đó chuyển sang màu xanh, vàng và cuối cùng là nâu nhạt. Tổn thương này thường do va đập gây ra, chẳng hạn như trong té ngã, va chạm...

Bầm tím xảy ra khi có tổn thương mạch máu gay xuất huyết dưới da

Căng cơ

Căng cơ xảy ra khi cơ hoặc gân bị kéo giãn hoặc rách do hoạt động quá sức hoặc vận động sai tư thế. Để điều trị căng cơ, phương pháp R.I.C.E (nghỉ ngơi, chườm lạnh, băng ép và nâng cao vị trí bị thương) thường được áp dụng. Trong trường hợp cơ bị rách nặng, có thể cần đến can thiệp phẫu thuật để sửa chữa tổn thương.

Căng cơ thường xảy ra khi cơ hoạt động quá mức

Bong gân mắt cá chân

Bong gân mắt cá chân là tình trạng dây chằng bao quanh khớp cổ chân bị tổn thương. Nguyên nhân thường gặp là các chuyển động đột ngột như xoay, xoắn hoặc trượt chân, chẳng hạn như bước hụt chân hoặc mang giày cao gót. Bong gân mắt cá chân gây đau, sưng và hạn chế khả năng vận động.. Điều này có thể gây sưng đau khớp cổ chân và hạn chế vận động của khớp cổ chân do đau.

Bong gân mắt cá chân có thể xuất hiện khi bị trật cổ chân

Viêm bao hoạt dịch

Bao hoạt dịch là một túi chứa dịch nhầy bao quanh khớp, giúp khớp cử động trơn tru. Viêm bao hoạt dịch thường xảy ra do vận động quá mức hoặc chấn thương trực tiếp vào khớp, đặc biệt là ở vai, khuỷu tay, đầu gối, hông, mắt cá chân và bàn chân.

Viêm bao hoạt dịch là tình trạng viêm các dải xơ bao quanh khớp

3Nguyên nhân gây chấn thương phần mềm

Chấn thương phần mềm thường xảy ra trong quá trình chơi thể thao hoặc tập luyện, nhưng cũng có thể xuất hiện trong sinh hoạt hằng ngày, tai nạn hoặc khi làm việc. Một số nguyên nhân phổ biến bao gồm:

• Chấn thương do va chạm: tác động đột ngột hoặc cử động mạnh có thể gây tổn thương mô mềm, chẳng hạn như té ngã, trượt chân, chuyển hướng đột ngột.
• Hoạt động quá mức: lặp đi lặp lại một động tác trong thời gian dài hoặc đặt áp lực quá lớn lên cơ và khớp, thường gặp ở các vận động viên, có thể dẫn đến chấn thương phần mềm. Khởi động không kỹ trước khi tập luyện cũng làm tăng nguy cơ chấn thương.
• Vận động mạnh: tăng cường độ tập luyện một cách đột ngột, ví dụ như nâng tạ quá nặng mà không có sự chuẩn bị hoặc chạy quãng đường dài hơn khi chưa tập luyện đầy đủ, có thể dẫn đến chấn thương phần mềm.

Va chạm là nguyên nhân thường gặp gây chấn thương phần mềm

4Các triệu chứng chấn thương phần mềm

Chấn thương phần mềm có thể biểu hiện qua nhiều triệu chứng khác nhau tùy vào loại tổn thương cụ thể. Tuy nhiên, hầu hết các trường hợp đều có một số dấu hiệu chung như:

• Đau nhức: cảm giác đau ở khu vực bị thương.
• Sưng tấy: vùng bị thương có dấu hiệu sưng, có thể nhìn thấy hoặc sờ thấy rõ.
• Bầm tím: xuất hiện các vết bầm do máu tụ dưới da.
• Hạn chế vận động: khả năng cử động bị giảm do đau hoặc sưng.
• Yếu cơ: cơ hoặc khớp bị thương trở nên yếu, khó thực hiện các động tác như bình thường.[2]

Ngoài ra, một số chấn thương có thể kèm theo các triệu chứng đặc biệt khác tùy thuộc vào mức độ và vị trí tổn thương, chẳng hạn như:

• Bong gân: sưng tấy, bầm tím, đau và viêm.
• Căng cơ: đau, co thắt cơ, sưng và viêm.
• Bầm tím: đau và đổi màu da.
• Viêm gân: sưng và đau tăng lên khi vận động.
• Viêm bao hoạt dịch: sưng tấy và đau nhức.

Chấn thương phần mềm gây sưng tấy và đau nhức vùng tổn thương

5Chẩn đoán chấn thương phần mềm

Để chẩn đoán chấn thương phần mềm thông thường bác sĩ cần hỏi và đánh giá triệu chứng, tiền sử chấn thương và các bệnh lý khác. Các xét nghiệm hình ảnh như X-quang, CT-scan, MRI hoặc siêu âm chủ yếu được chỉ định trong các trường hợp chấn thương phần mềm phức tạp hoặc nghi ngờ có gãy xương, trật khớp...

Đánh giá bất thường của vùng tổn thương giúp chẩn đoán chấn thương phần mềm

6Khi nào cần gặp bác sĩ

Khi có các dấu hiệu sau

Trong trường hợp chấn thương nghiêm trọng, có khả năng kèm theo gãy xương, bạn nên đến phòng cấp cứu để được kiểm tra và chẩn đoán kỹ lưỡng. Dưới đây là một số dấu hiệu cho thấy bạn cần được thăm khám ngay:

• Cơ lực giảm hoặc mất.
• Biến dạng chi hoặc xuất hiện các cử động bất thường.
• Nghe thấy tiếng "rắc" hay "bốp" khi chấn thương xảy ra.
• Đau nhói, dữ dội vùng xung quanh tổn thương.
• Xuất hiện các dấu hiệu tổn thương thần kinh hoặc mạch máu như tê bì, châm chích, mất cảm giác, lạnh chi, nhợt nhạt...

Biến dạng chi là dấu hiệu cảnh báo cần gặp bác sĩ ngay 

Nơi khám chữa bệnh

Nếu gặp các dấu hiệu như trên, bạn có thể đến ngay các cơ sở y tế gần nhất, các bệnh viện chuyên khoa Ngoại - Chấn thương chỉnh hình    . Hoặc bất kỳ bệnh viện đa khoa nào tại địa phương để được thăm khám kịp thời.

Ngoài ra, có thể tham khảo một số bệnh viện lớn, uy tín dưới đây để được chẩn đoán và tư vấn điều trị phù hợp, tránh các biến chứng đáng tiếc xảy ra:

• Tại Tp. Hồ Chí Minh: Bệnh viện Chấn thương Chỉnh hình Sài gòn ITO, Bệnh viện Chợ Rẫy, Bệnh viện Y Dược TP. HCM...
• Tại Hà Nội: Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội...

7Phương pháp điều trị chấn thương phần mềm

Sau chấn thương người bệnh cần tuân thủ điều trị theo phương pháp RICE (Rest - Ice - Compression - Elevation), cụ thể như:

• Nghỉ ngơi: hạn chế vận động mạnh và nghỉ ngơi hợp lí để tránh làm nặng thêm tình trạng tổn thương của bệnh. Người bệnh có thể vận động sớm bằng các bài tập đơn giản, mức độ nhẹ và tăng dần...
• Chườm lạnh: người bệnh nên chườm đá lạnh lên vùng bị thương khoảng 15-20 phút sau mỗi 2-3 giờ nhằm giảm đau, sưng, đồng thời giúp co thắt cơ và giảm bầm tím.          
• Băng ép: là một bước quan trọng trong việc giảm sưng và hỗ trợ quá trình lành thương. Tuy nhiên, băng quá chặt có thể phản tác dụng, gây cản trở lưu thông máu.
• Nâng cao vùng bị thương (cao hơn tim):là sau chấn thương người bệnh nên nâng chi bị thương lên cao hơn tim nhằm giảm phù nề và bầm tím. 

Chườm lạnh sau chấn thương phần mềm giúp giảm đau và sưng  

8Phòng ngừa chấn thương phần mềm

Để ngăn ngừa chấn thương phần mềm, cần áp dụng các kỹ thuật tập luyện đúng cách và rèn luyện cơ thể để thích ứng tốt hơn với cường độ vận động. Một số biện pháp phòng ngừa hiệu quả bao gồm:

• Khởi động kỹ trước khi tập và thả lỏng cơ thể sau khi tập luyện.
• Tập luyện   đúng kỹ thuật trong suốt quá trình tập luyện.
• Uống đủ nước để cơ thể luôn được cung cấp độ ẩm cần thiết.
• Không nên tập luyện  cường độ cao mỗi ngày để giảm tải cho cơ bắp.
• Khi thực hiện các bài giãn cơ, không nên kéo giãn đến mức gây đau.
• Tăng cường độ và thời gian tập luyện một cách từ từ.
• Thay giày tập khi bị mòn và sử dụng trang phục phù hợp cho từng loại hình tập luyện.
• Ngoài ra, hãy chú ý đến bất kỳ cơn đau hoặc khó chịu nào trong quá trình tập.
• Nếu cần, nên tìm đến sự hỗ trợ y tế và tránh cố gắng tập tăng cường để vượt qua cơn đau, điều này sẽ tránh làm tổn thương nghiêm trọng hơn.

Khởi động kĩ trước buổi tập luyện giúp giảm nguy cơ chấn thương phần mềm

Áp dụng phương pháp điều trị RICE (Rest - Ice - Compression - Elevation) giúp người bệnh giảm đau, sưng tấy và bầm tím sau chấn thương phần mềm. Bạn hãy chia sẻ bài viết này tới mọi người nếu thấy hữu ích nhé!