U tuyến yên là bệnh có thể gặp phải ở mọi lứa tuổi, hầu hết chúng đều rất nhỏ và khó bị phát hiện. Mặc dù đa số khối u tuyến yên đều lành tính nhưng nó vẫn có thể gây ra nhiều biến chứng ảnh hưởng đến hoạt động của các cơ quan khác trong cơ thể. Hãy cùng tìm hiểu thêm kiến thức về căn bệnh này ở bài viết dưới đây nhé!
1 U tuyến yên là gì?
Tuyến yên là gì?
Tuyến yên là một tuyến nội tiết nhỏ có kích thước bằng hạt đậu nằm ở sàn não thất ba, trong hố yên của thân xương bướm. Gồm có hai thùy: thuỳ trước và thuỳ sau, mỗi thùy giải phóng các hormone khác nhau.
Tuyến yên đóng vai trò thiết yếu trong sự tăng trưởng, phát triển và sinh sản của cơ thể thông qua việc giải phóng các hormone:
- Hormone vỏ thượng thận (ACTH hoặc corticotropin).
- Hormone chống bài niệu (ADH, hoặc vasopressin).
- Hormone kích thích nang trứng (FSH).
- Hormone nội tiết tố tạo hoàng thể (LH).
- Hormone tăng trưởng (GH).
- Oxytocin.
- Prolactin.
- Hormone kích thích tuyến giáp (TSH).
U tuyến yên là gì?
U tuyến yên là sự phát triển bất thường của khối u tại tuyến yên, phổ biến thứ tư sau u dây thần kinh đệm, u màng não và schwannomas. Sự phát triển của khối u tuyến yên có thể sẽ dẫn đến việc sản sinh thêm rất nhiều hormone điều khiển những hoạt động sinh lý của cơ thể.
Hoặc ngược lại, khối u tuyến yên xuất hiện làm cho việc sản sinh hormone giảm xuống và dẫn đến cơ thể không đủ lượng hormone cần thiết. Phần lớn u tuyến yên là lành tính và phát triển tương đối chậm.
U tuyến vẫn sẽ tồn tại hoặc phát triển ở tuyến yên hay các mô xung quanh nhưng hiếm khi lan sang các vùng khác của cơ thể. Hầu hết các khối u này có thể được điều trị thành công nhờ phẫu thuật, hóa trị, xạ trị hoặc kết hợp các liệu pháp này.
U tuyến yên là sự phát triển bất thường của khối u tại tuyến yên
2 Nguyên nhân gây u tuyến yên
Nguyên nhân chính gây nên u tuyến yên là do các tế bào tuyến yên phát triển một cách bất thường, không thể kiểm soát, từ đó hình thành nên các khối u. Tuy nhiên, nguồn gốc của sự tăng sinh bất thường các tế bào tuyến yên hiện nay vẫn chưa được xác định rõ ràng.
Một số các yếu tố có nguy cơ bị u tuyến yên như: đột biến gen, rối loạn nhiễm sắc thể. Nguy cơ mắc bệnh u tuyến yên sẽ tăng cao hơn nếu trong gia đình bạn có người từng mắc bệnh. Nếu ở trong trường hợp đó thì bạn nên theo dõi và đi kiểm tra sức khỏe định kỳ thường xuyên để kịp thời phát hiện và điều trị bệnh.
U tuyến yên có thể liên quan đến một số bệnh lý di truyền, bao gồm:
- U tuyến nội tiết nhóm 1.
- U tuyến nội tiết nhóm 4.
- Carney complex.
- Hội chứng X-LAG.
- U tuyến yên di truyền trong gia đình.
- U sợi thần kinh loại 1.
- Hội chứng Von Hippel–Lindau.[1]
Đột biến gen có thể gây u tuyến yên
3 Phân loại u tuyến yên
Dựa trên kích thước
- Bướu tuyến lớn trên 1cm: Các khối u tuyến yên có kích thước lớn có thể chèn ép lên các dây thần kinh và các mô lân cận làm ảnh hưởng đến các hoạt động chức năng của cơ thể. Trong trường hợp chúng tạo ra quá nhiều hormone cũng sẽ gây ra hậu quả tương tự.
- Bướu tuyến nhỏ dưới 1cm: Vì những khối u này nhỏ nên chúng hiếm khi làm tổn thương các mô lân cận. Tuy vậy, chúng vẫn có thể gây ra các ảnh hưởng đến các hoạt động chức năng khác nếu làm rối loạn hệ thống nội tiết của cơ thể.
Dựa trên khả năng hoạt động
- Tăng tiết hormone: Hầu hết các khối u tuyến yên đều làm tăng tiết các hormone đến mức dư thừa. Các hormone bị ảnh hưởng gồm có: prolactin, GH, ACTH, LH và FSH, TSH.
Không tăng tiết hormone: Trong một số trường hợp, u tuyến yên không gây ra những vấn đề bất thường do không ảnh hưởng nhiều đến hormone. Trường hợp này chiếm khoảng 30%, tuy nhiên chúng vẫn có thể tiếp tục tăng sinh và trở thành khối u lớn ảnh hưởng đến các mô lân cận.[2]
U tuyến yên được chia thành nhiều loại khác nhau
4 Triệu chứng u tuyến yên
Triệu chứng do khối u chèn ép lên não
Khối u tuyến yên có kích thước lớn có thể chèn ép lên các tế bào tuyến yên, dây thần kinh, não và các bộ phận khác ở gần đó. Từ đó có thể gây ra các triệu chứng như:
- Đau đầu, đau vùng mặt
- Các vấn đề về mắt
- Đau xoang hoặc đau tai
- Sụp mí mắt, co giật
- Buồn nôn và ói mửa
U tuyến yên chèn lên não gây ra các triệu chứng nghiêm trọng
Triệu chứng do khối u làm rối loạn nội tiết tố
U tuyến yên gây ra các triệu chứng khác nhau phụ thuộc vào loại hormone bị ảnh hưởng.
Tăng tiết hormone:
Các khối u tuyến yên hoạt động bất thường và tạo ra một lượng lớn hormone dư thừa và gây ra các triệu chứng khác nhau như:
Giảm tiết hormone:
- Các vấn đề về tình dục, chẳng hạn như các vấn đề: rối loạn cương dương và ít quan tâm đến tình dục.
- Thay đổi trong chu kỳ kinh nguyệt.
- Buồn nôn.
- Mệt mỏi hoặc suy nhược
- Thiếu năng lượng
- Cảm thấy lạnh.
- Giảm hoặc tăng cân mất kiểm soát.
Khối u làm ảnh hưởng hormone ACTH (bệnh Cushing):
- Tăng cân và lắng đọng mô mỡ xung quanh vùng bụng và lưng trên
- Xuất hiện những vết rạn da, da mỏng dễ bị bầm tím.
- Tay chân gầy yếu.
- Lông trên cơ thể dày hơn hoặc có thể nhìn thấy rõ hơn.
- Chậm lành vết thương, vết côn trùng cắn và nhiễm trùng.
- Có sự thay đổi trong chu kỳ kinh nguyệt.
- Gặp các vấn đề về tình dục, bao gồm các vấn đề: rối loạn cương dương và giảm ham muốn,...
U tuyến yên gây ra bệnh Cushing
Khối u làm ảnh hưởng hormone GH
Tăng tiết quá nhiều hormone tăng trưởng (GH) sẽ dẫn đến tình trạng bệnh lý khổng lồ. Bệnh khổng lồ gây ra sự thay đổi đặc điểm trên khuôn mặt (bao gồm môi, mũi, lưỡi, hàm dưới, răng), tăng kích thước của bàn tay và bàn chân, da dày hơn, đổ mồ hôi nhiều hơn, đau khớp.
Tăng tiết quá nhiều hormone GH dẫn đến bệnh khổng lồ
Khối u làm ảnh hưởng hormone LH và FSH
Khi cơ thể giải phóng quá nhiều hormone LH và FSH sẽ làm ảnh hưởng đến các hoạt động sinh lý Các triệu chứng lúc này sẽ biểu hiện khác nhau ở 2 giới:
Ở phụ nữ sẽ có sự thay đổi trong chu kỳ kinh nguyệt, ảnh hưởng đến vấn đề sinh sản, buồng trứng to và đau (hội chứng quá kích buồng trứng).
Ở nam giới có thể bao gồm: tinh hoàn to ra, nồng độ testosterone cao hơn.
Khối u làm ảnh hưởng hormone prolactin
Ở phụ nữ khi giải phóng quá nhiều prolactin có thể gây ra các triệu chứng: chu kỳ kinh nguyệt không đều, tiết dịch sữa từ vú, căng tức ngực, giảm ham muốn, gặp vấn đề về sinh sản.
Ở nam giới nếu cơ thể tiết quá nhiều prolactin sẽ gây ra tình trạng gọi là thiểu năng sinh dục nam. Các triệu chứng có thể bao gồm: rối loạn cương dương, giảm ham muốn, tăng trưởng vú, ít lông trên cơ thể và trên khuôn mặt, gặp vấn đề với khả năng sinh sản.
Khối u làm ảnh hưởng hormone kích thích tuyến giáp (T3 và T4):
Biểu hiện qua các triệu chứng: sụt cân, nhịp tim nhanh hoặc không đều, lo lắng hoặc khó chịu, đi tiểu thường xuyên, đổ mồ hôi, rối loạn giấc ngủ.[3]
U tuyến yên làm rối loạn nội tiết tố của cơ thể
5 Cách chẩn đoán
Khám lâm sàng và hỏi bệnh sử
Dựa vào các triệu chứng của u tuyến yên trên lâm sàng, các bác sĩ sẽ đưa ra đánh giá và chẩn đoán chính xác cho từng trường hợp cụ thể. Bác sĩ cũng có thể khai thác thêm các yếu tố di truyền và tiền sử bệnh liên quan.
Xét nghiệm máu và nước tiểu
Xét nghiệm máu và nước tiểu là kĩ thuật xét nghiệm nhằm kiểm tra nồng độ hormone trong cơ thể. Nếu nồng độ ACTH trong nước tiểu quá cao thì có nguy cơ mắc bệnh Cushing do ACTH tiết ra nhiều cortisol. [1].
Chẩn đoán hình ảnh: chụp CT, MRI
Chụp MRI (chụp cộng hưởng từ) hoặc chụp CT (chụp cắt lớp vi tính) sẽ cung cấp hình ảnh các cấu trúc bên trong đầu. Dựa vào kết quả bác sĩ có thể đưa ra chẩn đoán về khối u tại tuyến yên và đánh giá tình trạng di căn.
Khám mắt
Các khối u tuyến yên lớn có thể chèn ép các dây thần kinh thị giác và gây ra các vấn đề về thị lực. Do đó, nếu bạn gặp vấn đề về thị lực, bác sĩ có thể yêu cầu bạn thực hiện khám mắt để kiểm tra thị giác đồng thời góp phần đánh giá tình trạng khối u. [1]
Khám mắt nếu có khối u chèn lên dây thị giác
6 Khi nào cần gặp bác sĩ?
Dấu hiệu cần gặp bác sĩ
Một số triệu chứng có liên quan đến u tuyến yên:
Nếu có xuất hiện các triệu chứng như trên thì bạn nên đến gặp bác sĩ sớm nhất có thể để kịp thời xử trí.
Nơi khám chữa u tuyến yên
Nếu nghi ngờ mắc u tuyến yên, bạn nên đến các phòng khám hay bệnh viện chuyên Khoa Ung bướu hoặc các bệnh viện đa khoa tại địa phương để được thăm khám kịp thời.
Ngoài ra, có thể tham khảo một số bệnh viện lớn, uy tín dưới đây để được chẩn đoán và tư vấn điều trị kịp thời, tránh các biến chứng đáng tiến xảy ra.
- TP. HCM: Bệnh viện ung bướu TP.HCM, bệnh viện Đại học Y dược TP.HCM, bệnh viện nhân dân Gia Định.
- Hà Nội: Bệnh viện Bạch Mai, bệnh viện nội tiết trung ương, bệnh viện Ung bướu Hà Nội.
7 Phương pháp điều trị
Các khối u tuyến yên nhỏ thường lành tính và không cần điều trị. Trong trường hợp khối u lớn hơn và có xu hướng tiến triển nhanh, bác sĩ sẽ chỉ định các biện pháp điều trị phù hợp.
Phẫu thuật
Phẫu thuật để điều trị khối u tuyến yên còn được gọi là phẫu thuật cắt bỏ khối u. Phẫu thuật sẽ được tiến hành nếu u tuyến yên chèn ép vào dây thần kinh thị giác, gây đau đầu hoặc đau mặt, làm tăng hoặc giảm quá nhiều lượng hormone trong cơ thể.
Xạ trị
Xạ trị là phương pháp sử dụng tia X có mức năng lượng cao chiếu trực tiếp vào khối u nhằm ngăn khối u phát triển và thu nhỏ khối u. Xạ trị có thể được sử dụng để điều trị đơn độc hoặc kết hợp với các phương pháp khác.
Hóa trị
Một số loại thuốc được sử dụng nhằm tiêu diệt các tế bào khối u hoặc thu nhỏ khối u. Bên cạnh đó, nếu u tuyến yên làm tăng lượng hormone trong cơ thể lên nhiều, bác sĩ cũng sẽ cho bệnh nhân dùng thuốc điều trị để làm giảm lượng hormone do khối u gây ra. [4]
8 Biện pháp phòng ngừa
Hiện nay, u tuyến yên vẫn chưa có biện pháp phòng ngừa đặc hiệu. Bạn nên xây dựng một lối sống lành mạnh để tăng sức đề kháng và hạn chế tỷ lệ xuất hiện các khối u.
- Theo dõi và điều trị các bệnh nội tiết.
- Duy trì cân nặng hợp lý.
- Không hút thuốc, uống rượu bia, sử dụng chất kích thích.
- Khám sức khỏe định kỳ
Tuy nhiên, những người có nguy cơ mắc khối u tuyến yên cao (do di truyền) nên thường xuyên theo dõi để phát hiện và điều trị sớm trước khi khối u tiến triển và gây ra các biến chứng nguy hiểm. [5]
Sống lành mạnh để phòng ngừa u tuyến yên
U tuyến yên có thể gặp ở mọi lứa tuổi, vì thế mọi người nên trang bị cho mình đủ kiến thức để phòng ngừa và kịp thời phát hiện. Nếu thấy bài viết hay và hữu ích thì hãy chia sẻ những thông tin này đến với những người xung quanh bạn ngay nhé!
Nguồn tham khảo
Xem thêm 
