Xơ vữa động mạch: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách phòng ngừa

Xơ vữa động mạch là tình trạng các mảng bám tích tụ lên thành động mạch gây xơ cứng, hẹp động mạch. Mảng bám vỡ ra gây tắc mạch, thiếu máu tới các cơ quan. Hãy cùng tìm hiểu chi tiết hơn về bệnh xơ vữa động mạch ngay trong bài viết sau đây nhé!

1Xơ vữa động mạch là gì?

Xơ vữa động mạch là sự tích tụ chất béo, cholesterol và các chất khác lên thành động mạch. Các mảng bám làm động mạch bị xơ cứng, bị thu hẹp, cản trở lưu lượng máu tuần hoàn. Mảng bám cũng có thể vỡ ra, dẫn đến cục máu đông gây tắc nghẽn cấp tính lòng động mạch gây tắc nghẽn cấp tính lòng động mạch.

Xơ vữa động mạch là một bệnh lý khá nguy hiểm. Ví dụ tại Mỹ, xơ vữa động mạch là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong. Khoảng 50 % người Mỹ ở độ tuổi 45 - 84 bị xơ vữa động mạch mà không biết. Do bệnh xơ vữa động mạch có tính chất diễn biến chậm, từ từ, không biểu hiện sớm nên rất khó để phát hiện và điều trị.[1]

Xơ vữa động mạch

2Nguyên nhân gây xơ vữa động mạch

Tăng huyết áp

Tăng huyết áp gây ra rối loạn chức năng nội mạc, mất cân bằng giữa quá trình chết và quá trình tái tạo tế bào nội mạc mạch máu. Điều này khiến tế bào nội mạc không liền lạc và tạo điều kiện cho phân tử LDL cholesterol oxy hóa dễ dàng đi vào lớp dưới nội mạc.

Cùng với đó, phản ứng viêm kích thích tạo tế bào bọt dưới nội mạc, tạo điều kiện hình thành mảng xơ vữa động mạch.

Thừa cân - béo phì

Tình trạng thừa cân là khi tích tụ quá mức lượng mỡ trong cơ thể đồng nghĩa với việc tăng mức cholesterol máu. Khi đó, cholesterol trong máu quá cao, nó lắng đọng trên thành mạch và trở thành một mảng bám cứng gây tắc mạch.

Chúng còn hạn chế hoặc chặn lưu thông máu đến tim và các cơ quan khác gây rối loạn lipid máu làm nặng thêm tình trạng xơ vữa động mạch.

Nguyên nhân chính gây xơ vữa động mạch

Tuổi tác

Tuổi tác là một yếu tố nguy cơ mắc bệnh xơ vữa động mạch trên lâm sàng. Quá trình lão hóa góp phần làm hình thành mảng xơ vữa động mạch.

Khi già đi, tim và mạch máu sẽ làm việc nhiều hơn để bơm và nhận máu. Các động mạch có thể cứng lại và trở nên kém đàn hồi hơn, khiến chúng dễ bị tích tụ mảng bám hơn.

Tiểu đường

Bệnh nhân mắc đái tháo đường tuýp 2 có nguy cơ bị bệnh tim mạch gấp 2-4 lần so với người không mắc đái tháo đường. Bệnh nhân đái tháo đường có lượng đường huyết tăng mạn tính và đề kháng insulin.

Tình trạng này tạo ra nhiều chất trung gian hóa học gây tổn thương hoặc làm rối loạn chức năng các tế bào ở lớp áo trong thành động mạch. Điều này dẫn đến hình thành các vệt mỡ, tiến triển thành mảng xơ vữa, gây hẹp động mạch. Mảng xơ vữa có thể nứt vỡ và hình thành cục máu đông gây tắc nghẽn động mạch.[2]

Hút thuốc lá

Các độc tố trong thuốc lá làm tổn thương lớp nội mô đảm nhiệm vai trò điều hòa co giãn mạch. Cụ thể là làm giảm HDL (cholesterol có lợi), tăng nồng độ LDL (cholesterol có hại) và tăng co mạch, tăng nguy cơ xơ vữa động mạch.

Yếu tố di truyền

Nếu tiền sử gia đình có người đã mắc bệnh liên quan đến tim mạch thì bạn có nguy cơ cao mắc bệnh xơ vữa động mạch. Nguyên nhân chủ yếu là do vấn đề về gen di truyền.

3Dấu hiệu của bệnh xơ vữa động mạch

Ở mức độ nhẹ, bệnh xơ vữa động mạch không biểu hiện ra ngoài nên rất khó để phát hiện sớm. Triệu chứng bệnh chỉ nhận thấy rõ khi lòng động mạch đã bị thu hẹp quá nhiều, gây tắc mạch, không đủ lưu lượng máu đến các cơ quan.

Tùy thuộc vào vị trí bị xơ vữa, các cơ quan chịu ảnh hưởng trực tiếp sẽ có những dấu hiệu bất thường:

• Mảng xơ vữa ở động mạch tim hay gọi là xơ vữa động mạch vành gây cơn đau thắt ngực hoặc nặng hơn là nhồi máu cơ tim cấp.
• Mảng xơ vữa ở động mạch cấp máu lên não: Giai đoạn đầu gây ra các cơn thiếu máu não thoáng qua với các biểu hiện run tay chân, mất thị lực tạm thời, nói lắp, nói khó khăn, buồn nôn, đau đầu, chóng mặt... (giống như khi bị đột quỵ, nhưng hầu hết biến mất trong vòng một giờ, hiếm khi các triệu chứng kéo dài đến 24 giờ). Nặng nhất là tắc mạch não gây đột quỵ thiếu máu cục bộ.
• Mảng xơ vữa động mạch ở động mạch cánh tay/ chân gây ra các triệu chứng ở ngoại vi như đau chân khi đi lại (đau cách hồi).
• Mảng xơ vữa ở động mạch thận gây ra tăng huyết áp không kiểm soát hoặc suy thận.

4Biến chứng của bệnh

Các biến chứng của xơ vữa động mạch phụ thuộc vào vị trí động mạch bị thu hẹp hoặc tắc nghẽn. Cụ thể:

• Bệnh động mạch vành: Xơ vữa động mạch làm hẹp các động mạch gần tim, thiếu máu đến tim, gây đau ngực (đau thắt ngực), đau tim hoặc suy tim.
• Bệnh động mạch cảnh: Xơ vữa động mạch làm hẹp các động mạch gần não, gây ra cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA) hoặc đột quỵ.
• Bệnh động mạch ngoại vi: Xơ vữa động mạch làm hẹp các động mạch ở cánh tay hoặc chân, lưu lượng máu tuần hoàn giảm. Điều này có thể khiến bạn ít nhạy cảm hơn với nóng và lạnh, làm tăng nguy cơ bị bỏng hoặc tê cóng. Một số trường hợp, các mô vùng cánh tay/ chân bị hoại tử do thiếu chất nuôi dưỡng.
• Chứng phình động mạch: Hầu hết những người mắc bệnh này không có triệu chứng. Đau và nhói ở vùng phình động mạch có thể xảy ra và là một trường hợp cấp cứu y tế. Nếu phình động mạch vỡ ra, nó có thể gây chảy máu bên trong cơ thể và đe dọa tính mạng.
• Bệnh thận mạn tính: Xơ vữa động mạch có thể khiến các động mạch dẫn đến thận bị thu hẹp, máu giàu oxy không thể đến thận. Lưu lượng máu cũng không được cấp đầy đủ đến thận để lọc chất thải và loại bỏ chất lỏng dư thừa.

5Các chẩn đoán phát hiện bệnh

Bước đầu tiên trong quy trình khám chữa bệnh là khám lâm sàng. Các bác sĩ sẽ làm một số bước kiểm tra như sau:

• Lắng nghe mô tả triệu chứng từ người bệnh.
• Khai thác tiền sử bệnh.
• Nghe tim, bắt mạch tứ chi.

Một số xét nghiệm chỉ định đi kèm sẽ tùy vào cơ quan nghi ngờ bị thiếu máu:

• Mạch vành: Điện tâm đồ ECG (tìm dấu hiệu vùng cơ tim bị thiếu máu), CT-scan mạch vành, siêu âm tim gắng sức...
• Động mạch ngoại biên: Đo ABI, siêu âm doppler mạch máu chi dưới, so sánh huyết áp ở mỗi chi (tìm kiếm sự tắc nghẽn ở cánh tay hoặc chân)...
• Não: MRI/CT-scan não...
• Thận: Siêu âm mạch máu thận...
• Siêu âm bụng đánh giá động mạch chủ.
• Động mạch cảnh: Siêu âm doppler.
• Test gắng sức khi tập thể dục để theo dõi đánh giá nhịp tim, huyết áp và triệu chứng đau thắt ngực.

Xét nghiệm máu kiểm tra nồng độ cholesterol

6Khi nào cần gặp bác sĩ?

Các dấu hiệu cần đến gặp bác sĩ

Hãy chú ý đến các triệu chứng ban đầu do thiếu lưu lượng máu, chẳng hạn như đau ngực (đau thắt ngực), đau hoặc tê bì tay chân. Chẩn đoán, điều trị sớm có thể ngăn xơ vữa động mạch trở nên trầm trọng hơn và ngăn ngừa cơn đau tim, đột quỵ.

Nơi khám chữa bệnh uy tín

Nếu có nhu cầu, bạn có thể đến khoa tim mạch của các bệnh viện hoặc phòng khám uy tín để nhận được sự điều trị từ bác sĩ chuyên khoa. Có thể tham khảo một số bệnh viện lớn sau:

• Tp. Hồ Chí Minh: Trung tâm Tim mạch - Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM, Viện Tim TP.HCM, Phòng khám Bệnh viện Đại học Y Dược 1, Trung tâm Tim mạch - Bệnh viện Chợ Rẫy,...
• Hà Nội: Viện Tim mạch Quốc gia - Bệnh viện Bạch Mai, Trung tâm Y khoa số 1 - Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, Bệnh viện Tim Hà Nội, Viện Tim mạch - Bệnh viện Trung ương Quân đội 108,...

7Cách điều trị xơ vữa động mạch

Điều trị xơ vữa động mạch cần kết hợp thay đổi lối sống hiện tại và sự hỗ trợ y tế như: thuốc, phẫu thuật.

Các loại thuốc thường dùng trong điều trị bệnh xơ vữa động mạch bao gồm:

• Thuốc giảm lipid máu (statin, các dẫn xuất của axit fibric, ezetimibe, acid mật cô đặc, Bempedoic acid, PCSK9-i...) giảm lượng cholesterol trong máu, giúp thoái triển mảng xơ vữa mạch máu.
• Thuốc chống kết tập tiểu cầu có tác dụng ngăn chặn huyết khối và tắc nghẽn động mạch (dự phòng nhồi máu cơ tim, nhồi máu não).
• Thuốc giãn mạch: Giúp bảo vệ thành mạch, ổn định mãng xơ vữa, chống quá trình tái cấu trúc thành động mạch.

Nếu triệu chứng của bệnh đặc biệt nghiêm trọng có thể dùng phẫu thuật để điều trị xơ vữa động mạch, các phương pháp phẫu thuật bao gồm:

• Nong mạch: dùng một ống thông để nong động mạch, đặt stent mạch máu bị hẹp nặng hoặc tắc nghẽn.
• Phẫu thuật bắc cầu: dùng một tĩnh mạch hoặc động mạch từ các nơi khác trong cơ thể hoặc một ống tổng hợp để chuyển dòng chảy của máu quanh động mạch bị tắc hoặc bị hẹp.
• Tiêu sợi huyết: tiêm thuốc tiêu huyết khối vào động mạch bị tắc nghẽn để làm tan khối máu đông.
• Cắt bỏ nội mạc động mạch để loại bỏ chất béo lắng đọng trong động mạch.
• Nạo mảng xơ vữa sử dụng một ống thông với một lưỡi dao sắc ở một đầu để loại bỏ mảng bám động mạch

8Phương pháp phòng ngừa

Lối sống lành mạnh được khuyến nghị là biện pháp hữu hiệu để ngăn chặn bệnh xơ vữa động mạch.

• Hạn chế rượu bia, thuốc lá.
• Ăn thực phẩm lành mạnh.
• Tập thể dục thường xuyên.
• Duy trì cân nặng khỏe mạnh.
• Kiểm tra và duy trì huyết áp ổn định.
• Kiểm tra và duy trì đảm bảo mức cholesterol và lượng đường trong không vượt quá quy định

Bài viết trên đã cung cấp đến bạn nguyên nhân, dấu hiệu và cách phòng ngừa xơ vữa động mạch. Nếu bạn thấy thông tin này hữu ích thì hãy chia sẻ bài viết đến mọi người nhé!