Hoài sơn (củ mài) có tác dụng gì? Công dụng và liều dùng

Hoài sơn (củ mài) là thảo dược quen thuộc trong Y học cổ truyền, giúp bồi bổ sức khỏe, trị chứng ăn uống kém tiêu. Vậy cụ thể hoài sơn có tác dụng gì, tham khảo ngay bài viết dưới đây nhé!

1Giới thiệu chung về hoài sơn

Hoài sơn là gì?

Hoài sơn còn được gọi là Củ mài, Sơn dược, Khoai mài, Mằm chén (theo tiếng Tày), Mán địn, Co mằn kép (tiếng Thái), Glờn (tiếng Kdong), Mằn ôn (tiếng Nùng) và Hìa dòi (tiếng Dao). Hoài sơn có tên khoa học là Dioscorea persimilis Prain et Burk., thuộc họ Củ Nâu (Dioscoreaceae). Loài cây này thường được sử dụng trong ẩm thực và Y học cổ truyền nhờ vào hàm lượng dinh dưỡng cao cũng như các đặc tính hỗ trợ sức khỏe. Tại Việt Nam, hoài sơn thường mọc hoang ở rừng núi các tỉnh như Hà Giang, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Ninh.

Hoài sơn là loài thảo dược dây leo, thân nhẵn và có thân củ. Củ có khi dài tới 1m, đường kính khoảng 2 – 10cm cùng nhiều rễ con. Lá hình tim, mọc đối hay mọc so le, phiến lá dài 8 - 10cm, rộng 6 - 8cm và có cuống dài 1,5 - 3,5cm. Hoa có màu vàng, mọc thành từng chùm ở các kẽ lá, đặc biệt hoa đực và hoa cái mọc khác gốc nhau. Mùa hoa vào tháng 7 - 8, quả chín vào tháng 9 - 11.

Hoài sơn có tên khoa học là Dioscorea persimilis Prain et Burk., thuộc họ Củ nâu (Dioscoreaceae)

Thu hái và chế biến hoài sơn

Rễ củ hoài sơn là bộ phận thường được sử dụng để làm thuốc, có màu xám nâu, bên trong có bột màu trắng. Chúng thường được thu hoạch vào mùa đông và đầu xuân khi cây tàn lụi.

Sau khi thu hoạch xong, đem củ rửa sạch, gọt vỏ và chế biến bằng cách ngâm với 10g phèn chua trong 1 lít nước để loại bỏ chất nhớt. Sấy diêm sinh liên tục trong 3 ngày 3 đêm đến khi củ mềm nhũn, nhúng nước lã, rửa sạch, phơi cho se. Sấy lưu huỳnh một ngày một đêm cho đến khi củ mềm, phơi gần khô và tiếp tục sấy lưu huỳnh một ngày một đêm nữa.

Chọn củ to trắng, rửa sạch rồi đồ hoặc ủ cho mềm, thái lát hoặc bào mỏng, sấy khô để dùng sống. Còn nếu dùng chín thì đem sao nhỏ lửa cho đến khi dược liệu có màu vàng đều. Trong trường hợp muốn hoài sơn có hình dáng đẹp để xuất khẩu thì cần phải chế biến kỹ hơn.

Bạn có thể thái lát hay bào mỏng củ mài để dùng sống

Thành phần hóa học của hoài sơn

Trong hoài sơn có chứa 63,25% tinh bột; 0,45% lipid; 6,75% protein và 2 – 2,8% chất nhầy. Ngoài ra, hoài sơn còn có thêm các thành phần khác như dioscin, allantoin, saponin, choline cùng hàng loạt các axit amin, vitamin C và nhiều nguyên tố vi lượng khác. Những hoạt chất này góp phần tạo nên nhiều công dụng quý giá của hoài sơn trong Y học cổ truyền và Y học hiện đại.

Ngoài tinh bột, hoài sơn còn giàu vitamin C và nhiều khoáng chất khác

2Các tác dụng của hoài sơn đối với sức khỏe

Hoài sơn có tác dụng theo Y học cổ truyền

Hoài sơn có vị ngọt, tính bình, quy kinh Phế, Tỳ, Vị, Thận. Có tác dụng bổ tỳ, dưỡng vị, sinh tân, ích phế, bổ thận, chỉ khát. Trong y học cổ truyền, hoài sơn được coi là một vị thuốc bổ, chữa tỳ vị hư nhược, ăn uống kém tiêu, viêm ruột kinh niên, tiêu chảy lâu ngày không khỏi, phế hư ho hen, di tinh, di niệu, bạch đới và trị bệnh tiểu đường.

Hoài sơn là vị thuốc bổ thường xuyên được sử dụng trong các bài thuốc cổ truyền

Hoài sơn có tác dụng theo Y học hiện đại

Trong Y học hiện đại, hoài sơn thường được ứng dụng để chữa trị một số bệnh lý sau đây:

• Suy dinh dưỡng, suy nhược cơ thể.
• Hỗ trợ tiêu hóa, chữa bệnh khó tiêu.
• Tăng cường tuần hoàn máu.
• Hỗ trợ kiểm soát đường huyết ở người bệnh tiểu đường.

Hoài sơn giúp tăng cường sức khỏe tim mạch và kiểm soát đường huyết

3Liều dùng của hoài sơn

Liều dùng hoài sơn dao động từ 10 - 20g mỗi ngày, có thể sử dụng dưới dạng thuốc sắc hoặc thuốc bột. Bạn nên phối hợp hoài sơn với các vị thuốc khác để phát huy tác dụng tối đa.

Đặc biệt, khi kết hợp hoài sơn với quả giun, hạt keo và ý dĩ thì tác dụng hỗ trợ điều trị cho trẻ em bị cam sài, suy dinh dưỡng, gầy yếu được tăng cường. Sự kết hợp này giúp cải thiện tình trạng bụng ỏng, đít beo, kích thích tiêu hóa, tăng cường hấp thu dinh dưỡng, đồng thời giảm triệu chứng chán ăn và nôn trớ.

Bạn chỉ nên dùng khoảng 10 - 20g hoài sơn mỗi ngày

4Một số bài thuốc có sử dụng hoài sơn

Bài thuốc chữa tỳ vị hư nhược, ăn ít, tiểu nhiều, tiêu chảy lâu ngày không khỏi

Chuẩn bị: 10g hoài sơn, 10g đảng sâm và 10g bạch truật sao vàng.

Tiến hành: Đem các vị thuốc trên sắc nước uống. Hoặc bạn có thể dùng hoài sơn nấu cháo ăn vào mỗi buổi sáng.

Nấu cháo trắng với hoài sơn giúp chữa tỳ vị hư nhược

Bài thuốc chữa đau đầu, chóng mặt, chân tay lạnh, đau mình mẩy, ăn uống kém

Chuẩn bị: 60g hoài sơn, 180g ngũ vị tử, 12g nhục thung dung, 90g đỗ trọng sao vàng, 90g thỏ ty tử, 30g thần phục, 30g ba kích, 30g thục địa, 30g ngưu tất, 30g trạch tả và 30g xích thạch chỉ.

Tiến hành: Đem tất cả vị thuốc trên nghiền thành bột, trộn với hồ tinh bột làm thành viên cỡ hạt đậu đen. Mỗi lần uống 20 – 30 viên.

Hoài sơn kết hợp với các vị thuốc khác giúp chữa đau đầu, chóng mặt

Bài thuốc kiện tỳ tiêu thực, dùng cho trẻ em gầy yếu

Chuẩn bị: 60g hoài sơn sao vàng, 45g phục linh, 45g bạch biển đậu sao vàng, 45g sơn tra, 45g mạch nha, 45g thần khúc, 45g đương quy, 30g bạch truật sao vàng, 30g trần bì, 30g sử quân tử, 20g hoàng liên và 20g cam thảo.

Tiến hành: Đem các vị thuốc trên đi tán bột, rây mịn rồi trộn với mật ong làm thành viên cỡ hạt đậu xanh. Mỗi lần uống khoảng 3g, ngày uống 2 – 3 lần.

Hoài sơn giúp kiện tỳ, tiêu thực cho trẻ em gầy yếu

Bài thuốc chữa di mộng tinh

Chuẩn bị: Hoài sơn và quả chốc xôi sao vàng.

Tiến hành: Đem các dược liệu đã chuẩn bị sắc với lượng nước vừa đủ, lọc lấy nước thuốc và chia thành nhiều lần uống trong ngày để đạt hiệu quả tốt nhất.

Hoài sơn giúp chữa di mộng tinh ở nam giới

Bài thuốc chữa đái tháo đường

Bài thuốc 1:

Chuẩn bị: 12g thiên hoa phấn, 20g hoài sơn, 16g hoàng kỳ, 6g ngũ vị tử và 8g kê nội kim.

Tiến hành: Đem các dược liệu đã chuẩn bị sắc với lượng nước vừa đủ, lọc lấy nước uống.

Bài thuốc 2:

Chuẩn bị: 12g tri mẫu, 12g cát căn, 12g hoàng kỳ, 12g thiên hoa phấn, 6g ngũ vị tử, 8g kê nội kim và 24g hoài sơn.

Tiến hành: Đem các dược liệu đã chuẩn bị sắc với lượng nước vừa đủ, dùng mỗi ngày 1 thang thuốc.

Bài thuốc 3:

Chuẩn bị: 12g thiên hoa phấn, 12g phúc bồn tử, 12g mạch môn và 30g hoài sơn.

Tiến hành: Đem các dược liệu đã chuẩn bị sắc với lượng nước vừa đủ, lọc lấy nước uống.

Kết hợp hoài sơn với các vị thuốc khác giúp hỗ trợ trị tiểu đường

Bài thuốc chữa suy dinh dưỡng trẻ em kèm theo tiêu chảy

Chuẩn bị: 100g hoài sơn, 50g phòng đảng sâm hoặc 50g sâm bố chính, 100g ý dĩ, 50g bạch truật, 100g mạch nha, 25g hạt cau và 25g vỏ quýt.

Tiến hành: Đem tất cả vị thuốc đã chuẩn bị đi sao đến khi có màu vàng, tán chúng thành bột mịn, trộn đều, mỗi ngày ăn 16 – 20g bột đã tán.

Hoài sơn bổ dưỡng có thể chữa suy dinh dưỡng kèm tiêu chảy ở trẻ em

Bài thuốc trị chứng viêm phế quản mãn tính

Bài thuốc 1:

Chuẩn bị: 10g thổ bối mẫu, 10g cam thảo chích, 10g bắc hạnh nhân, 12g bách hợp, 12g mạch môn, 12g phục linh, 16g đảng sâm và 16g hoài sơn.

Tiến hành: Đem các dược liệu đã chuẩn bị sắc với lượng nước vừa đủ, lọc lấy nước uống.

Bài thuốc 2:

Chuẩn bị: 100 – 200g hoài sơn sống.

Tiến hành: Đem hoài sơn chuẩn bị đi sắc với lượng nước vừa đủ, lọc lấy nước uống thay trà.

Hoài sơn hỗ trợ điều trị viêm phế quản mãn tính

Bài thuốc hỗ trợ điều trị chứng tăng cholesterol máu

Chuẩn bị: 20g thục địa, 8g đơn bì, 8g trạch tả, 8g phục linh, 10g sơn thù và 10g hoài sơn.

Tiến hành: Đem các dược liệu đã chuẩn bị sắc với lượng nước vừa đủ, lọc lấy nước uống.

Hoài sơn hỗ trợ điều trị chứng tăng cholesterol máu

Bài thuốc giúp tư bổ can thận

Chuẩn bị: 8 - 12g đơn bì, 8 - 12g phục linh, 20 - 32g thục địa, 10 - 16g hoài sơn, 8 - 12g trạch tả và 10 - 16g sơn thù.

Tiến hành: Đem các vị thuốc đã chuẩn bị đi tán thành bột mịn, sau đó luyện với mật ong làm thành hoàn. Mỗi lần uống khoảng 8 - 12g cùng với một ít muối, dùng từ 2 - 3 lần mỗi ngày. Hoặc bạn có thể dùng bài thuốc này sắc thành nước uống hằng ngày.

Sử dụng dược liệu hoài sơn giúp tư can bổ thận

Bài thuốc trị chứng tiểu đêm nhiều lần

Chuẩn bị: Ích trí nhân, ô dược và hoài sơn chưng rượu theo tỷ lệ bằng nhau.

Tiến hành: Đem các vị thuốc đã chuẩn bị đi tán thành bột mịn, sau đó làm thành viên hoàn. Mỗi lần dùng 8 – 12g, ngày dùng từ 2 – 3 lần.

Bạn có thể trị chứng tiểu đêm nhiều lần bằng các bài thuốc có sử dụng hoài sơn

Bài thuốc bổ huyết và trị suy nhược ở người cao tuổi

Chuẩn bị: 100g lõi huyết giác, 100g rễ hà thủ ô, 100g hoài sơn, 100g đỗ đen sao cháy và 100g quả tơ hồng, 10g gạo nếp rang, 20g lá ngải cứu, 30g hạt vừng đen và 5g muối rang.

Tiến hành: Đem các vị thuốc đã chuẩn bị đi tán thành bột mịn, trộn với mật ong làm thành viên. Mỗi ngày dùng từ 10 – 20g.

Kết hợp hoài sơn với các vị thuốc bổ khác giúp trị suy nhược ở người cao tuổi

5Một số lưu ý khi sử dụng hoài sơn

Để sử dụng hoài sơn một cách an toàn và hiệu quả, bạn cần lưu ý một số điều quan trọng sau:

• Hoài sơn có thể dùng như một loại củ để ăn hàng ngày, tuy nhiên bạn cần tham khảo ý kiến của bác sĩ về liều lượng cũng như cách dùng hoài sơn khi đang sử dụng thuốc điều trị các bệnh mãn tính.
• Bạn cần lưu ý khi dùng chung hoài sơn với các loại thuốc có nguồn gốc từ hormone như thuốc tránh thai, corticoid vì hoài sơn cũng hoạt động như hormone sinh dục trong cơ thể.
• Phụ nữ bị bệnh u xơ tử cung, u nang buồng trứng cần tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi dùng hoài sơn.

Bạn cần hỏi ý kiến bác sĩ về việc kết hợp hoài sơn cùng với các loại thuốc khác

Hi vọng bài viết đã giúp bạn hiểu thêm những lợi ích của củ mài (hoài sơn) đối với cơ thể cũng như cách sử dụng hoài sơn một cách an toàn và hiệu quả. Nếu thấy hữu ích, hãy chia sẻ bài viết đến với bạn bè và người thân nhé!