Phan tả diệp có tác dụng gì? 8 bài thuốc chữa bệnh từ cây phan tả diệp

Phan tả diệp là một loại thảo dược đã được sử dụng từ lâu trong các bài thuốc cổ truyền. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về những tác dụng của phan tả diệp, hãy theo dõi nhé!

1Giới thiệu cây phan tả diệp

Tên thường gọi: Phan tả diệp, Hiệp diệp, Tiêm diệp.

Tên khoa học: Phan tả diệp lá hẹp (Senna angustifolia Mill.), Phan tả diệp lá nhọn (Senna acutifolia (Del.).

Họ: Fabaceae.

Mô tả cây phan tả diệp

Phan tả diệp có đặc điểm hình thái như sau:

• Cây bụi, thân nhỏ, có thể cao đến 1m.
• Thân cây mảnh phân thành nhiều cành, có màu xanh nhạt hoặc được bao phủ bởi một lớp lông mịn.
• Phan tả diệp lá nhọn (nguồn gốc Ai Cập) - lá kép mọc so le, lá hình trứng hoặc hình mác, dài từ 2 đến 4 cm, màu xanh nhạt hoặc xanh xám. Bề mặt lá có một lớp lông mịn.
• Phan tả diệp lá hẹp (nguồn gốc Ấn Độ) - lá có hình bầu dục, hơi cong, mũi lá ngắn hoặc lồi ra. Lá thường không đối xứng, mỗi cành có khoảng 5 - 8 đôi chét lá, lá dài khoảng 3 - 5 cm.
• Hoa màu vàng hoặc xanh nhạt, cánh hoa hình bầu dục dài. Hoa thường mọc ở chùm nách lá, có 10 nhị trong đó có 3 nhị lép.
• Quả loại đậu, có hình trứng, hơi dẹt, dài khoảng 4 - 6 cm.
• Mỗi quả chứa khoảng 6 - 8 hạt, hình trứng, có màu lục pha nâu.

Phan tả diệp lá nhọn Ai Cập và Phan tả diệp lá hẹp Ấn Độ

Phân bố, thu hái, sơ chế

Phan tả diệp thường mọc hoang ở các khu vực nhiệt đới như châu Phi, Ai Cập và Ấn Độ (phía Tây Bắc và Nam). Do đó, cây được chia thành hai loại chính: Phan tả diệp Ai Cập (lá nhọn) và Phan tả diệp Ấn Độ (lá hẹp).

Tại Việt Nam, phan tả diệp được trồng và phát triển tốt ở các vùng như Ninh Thuận, Phú Yên, Hà Nội và Sa Pa (Lào Cai) để phục vụ cho mục đích làm thuốc.

Lá phan tả diệp thường được thu hoạch vào mùa nắng. Sau khi thu hái, lá được phơi dưới ánh sáng mặt trời và đảo thường xuyên để lá khô đều. Lưu ý không phơi lá quá dày để tránh tình trạng lá bị úa vàng hoặc chuyển màu trước khi khô hoàn toàn.

Nếu không muốn phơi nắng, lá phan tả diệp có thể được sấy khô ở nhiệt độ 40 – 50 độ C. Sau khi khô, lá được đóng gói và bảo quản để sử dụng dần.

Lá phan tả diệp được thu hái để dùng làm thuốc

Thành phần hóa học

Lá phan tả diệp có một số thành phần hóa học có hoạt tính sinh học mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe như:

• Sennosid A, B, C, D, G.
• Aloe – emodin dianthron glycoside.
• Rhein.
• Chrysophanol.
• Kaempferol.
• Isorhamnetin.
• Chất nhựa.

Lá phan tả diệp có nhiều thành phần hóa học có hoạt tính sinh học

2Tác dụng của cây phan tả diệp

Cây phan tả diệp mang lại nhiều tác động tích cực đối với sức khỏe cả về mặt Y học cổ truyền hay hiện đại.

Theo Y học cổ truyền

Phan tả diệp là một vị thuốc tính hàn, vị ngọt đắng, quy về kinh đại tràng - có tác dụng tiêu tích trệ và hỗ trợ thông đại tiện. Phan tả diệp thường được sử dụng để điều trị đại tràng táo kết, phân khô cứng kèm theo tiết dịch nhầy và các vấn đề tiêu hóa khác như chướng bụng, đầy hơi và khó tiêu.

Phan tả diệp là một vị thuốc có tác dụng thông đại tiện

Theo Y học hiện đại

Phan tả diệp có tác dụng nhuận tràng hoặc tẩy mạnh tùy theo liều lượng sử dụng:

• Ở liều thấp - giúp nhuận tràng sau 5 - 7 giờ.
• Ở liều cao - gây tẩy mạnh, điều trị đau bụng và đi ngoài phân lỏng. Sử dụng liều cao còn có thể gây nôn mửa kéo dài từ 3 - 4 giờ và tẩy kéo dài 1 - 2 ngày, sau đó người bệnh không bị táo bón trở lại.

Theo dõi trên phim X-quang, phan tả diệp cho thấy chúng có các tác dụng sau:

• Ít gây cử động dạ dày.
• Không ảnh hưởng đến ruột non mà chỉ tác dụng lên ruột già, tăng nhu động ruột.
• Có thể loại bỏ kích thích từ hệ thần kinh trung ương, làm giảm phần tủy sống vùng lưng và hông.
• Liều cao tác dụng lên cả cơ trơn của bàng quang và tử cung.
• Hoạt chất của phan tả diệp có thể bài tiết qua nước tiểu và sữa ở phụ nữ cho con bú.

Phan tả diệp có tác dụng nhuận tràng

3Một số bài thuốc từ phan tả diệp

Một số bài thuốc từ phan tả diệp được tổng hợp từ các nguồn lưu truyền trong dân gian - mang tính chất hỗ trợ điều trị bệnh và không có tác dụng thay thế thuốc chữa bệnh.

Bài thuốc hỗ trợ điều trị táo bón

Táo bón do nhiệt táo: Dùng 3 – 6g phan tả diệp (trường hợp nặng có thể dùng 10g), hãm với nước sôi và uống hàng ngày.

Táo bón do nhiệt tích: Dùng 6g phan tả diệp, 6g chỉ thực, 9g hậu phác, sắc lấy nước uống.

Táo bón do thực tích: Dùng 4 – 6g phan tả diệp, 9g đại hoàng, 4g trần bì, 3g hoàng liên, 3g sinh khương và 3g đinh hương, sắc uống mỗi ngày một thang.

Phan tả diệp hỗ trợ điều trị táo bón

Bài thuốc hỗ trợ cầm máu

Khi bị thương và máu chảy không ngừng, việc sử dụng khoảng 2g lá phan tả diệp tươi để đắp lên vết thương có thể giúp cầm máu hiệu quả. Mỗi ngày thực hiện 3 lần để tăng số lượng tiểu cầu và fibrinogen, từ đó rút ngắn thời gian đông máu.

Đắp lá phan tả diệp tươi lên vết thương giúp cầm máu hiệu quả

Bài thuốc hỗ trợ thải độc gan

Kết hợp lá phan tả diệp với cà gai leo theo tỷ lệ phù hợp, sắc hỗn hợp này với khoảng 1,5 - 2 lít nước và uống mỗi ngày. Bài thuốc này có tác dụng lọc máu, thanh lọc gan, đồng thời hỗ trợ điều trị các bệnh sốt do nhiễm khuẩn hoặc nhiễm trùng.

Kết hợp lá phan tả diệp với cà gai leo giúp thải độc gan hiệu quả

Bài thuốc thanh nhiệt, hết mụn nhọt

Dùng 12g phan tả diệp hãm với nước sôi, để nguội, lọc bỏ phần bã và uống hết một lần. Sử dụng 2 thang mỗi ngày cho đến khi thông đại tiện thì dừng thuốc.

Lấy lá phan tả diệp sắc nước uống giúp thanh nhiệt, chữa mụn nhọt

Bài thuốc hỗ trợ giảm cân, điều trị béo phì

Rửa sạch 20g lá phan tả, hãm cùng 1,5 lít nước và uống thay nước lọc hàng ngày. Có thể điều chỉnh lượng nước hoặc lá cây tùy theo tình trạng nhưng không nên sử dụng quá 30g lá một ngày.

Uống nước lá phan tả diệp hỗ trợ giảm cân và điều trị béo phì

Bài thuốc trị ruột khô gây phân cứng, táo bón

Sắc 12g phan tả diệp, 16 - 20g thảo quyết minh, 12g nhân trần và 6g cam thảo với nước, uống như trà để hỗ trợ điều trị tình trạng phân khô và táo bón.

Bài thuốc từ phan tả diệp giúp trị ruột khô gây phân cứng, táo bón

Bài thuốc trị viêm tụy cấp, viêm túi mật, sỏi mật và xuất huyết tiêu hóa

Uống 4 viên nang chiết xuất phan tả diệp (mỗi viên chứa 2,5g thuốc thô) 3 lần mỗi ngày. Nếu trong 24 giờ không có dấu hiệu đi đại tiện thì nên dùng thêm 1 viên.

Phan tả diệp có thể hỗ trợ điều trị các vấn đề về tiêu hóa

Bài thuốc giúp tẩy ruột trước khi phẫu thuật hậu môn

Buổi chiều hôm trước khi phẫu thuật, người bệnh cần nhịn ăn. Vào lúc 3 giờ chiều, hãm 10g phan tả diệp với nước sôi và uống khi còn ấm.

Uống nước lá phan tả diệp giúp tẩy ruột trước khi phẫu thuật

4Lưu ý khi sử dụng phan tả diệp

Phan tả diệp có nhiều công dụng đã được y học chứng minh. Tuy nhiên, việc sử dụng phan tả diệp cần được thực hiện cẩn thận, để đảm bảo hiệu quả và tránh những tác dụng phụ không mong muốn. Dưới đây là một số lưu ý quan trọng cần biết khi sử dụng phan tả diệp:

Cách dùng - liều dùng

Khuyến nghị cách dùng: Lá phan tả diệp được sử dụng phổ biến bằng cách hãm với nước sôi và uống như trà.

• Khi hãm lá, chỉ cần hãm với nước đun sôi khoảng 5 phút, sau đó gạn lấy phần nước.
• Quá trình này nên lặp lại ba lần, hòa trộn phần nước hãm và uống khi còn ấm.
• Tránh đun sôi lá trong thời gian dài, vì điều này có thể làm phân hủy các sennosid, dẫn đến giảm tác dụng nhuận tràng và mất khả năng tác dụng lên ruột già.

Khuyến nghị liều dùng:

• Nhuận tràng, thông tiện, làm mềm phân, phòng chống táo bón: Hãm 3 – 4g lá phan tả diệp, uống 1 lần/ngày vào buổi sáng, trước bữa ăn.
• Gây xổ mạnh, điều trị đại tràng thực nhiệt, táo bón mãn tính, phân táo kết nhiều: Dùng 5 – 7 g lá, hãm với nước sôi và uống 1 lần/ngày trước bữa ăn sáng.
• Tăng nhu động ruột, hỗ trợ tiêu hóa, phòng chống đầy hơi, chướng bụng, khó tiêu: Dùng 1 – 2 g lá, hãm với nước sôi và uống 1 lần/ngày. Sau khoảng 6 – 7 tiếng sẽ có tác dụng điều trị.

Lá phan tả diệp được hãm với nước sôi giống như uống trà

Đối tượng cần thận trọng khi sử dụng

Một số nhóm đối tượng cần đặc biệt thận trọng khi sử dụng phan tả diệp để tránh những tác dụng phụ và biến chứng không mong muốn:

• Phụ nữ đang cho con bú: Các hợp chất anthranoid trong phan tả diệp dễ dàng hấp thu qua sữa mẹ, gây tiêu chảy ở trẻ sơ sinh.
• Phụ nữ mang thai: Anthranoid trong phan tả diệp làm tăng co bóp cơ trơn tử cung và có thể dẫn đến sảy thai.
• Người bị viêm bàng quang và viêm cổ tử cung: Anthranoid làm tăng co bóp cơ trơn tử cung và bàng quang, kích thích này khiến người bệnh bị đau.
• Người bị táo bón do co thắt đại tràng hoặc viêm đại tràng: Phan tả diệp có thể làm tình trạng bệnh trầm trọng hơn.
• Người gầy yếu, thể trạng hư nhược, người cao tuổi: Khi sử dụng kéo dài, phan tả diệp khiến cơ thể bị suy nhược, gầy yếu, rối loạn tiêu hóa, đi ngoài phân lỏng nát…

Phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú không nên dùng phan tả diệp

Tác dụng phụ có thể gặp phải

Lá phan tả diệp có thể gây độc tính ở mức độ nhẹ nếu sử dụng không đúng cách hay quá liều. Một số tác dụng phụ thường gặp bao gồm: đau bụng, chóng mặt buồn nôn, tê mặt, rối loạn tiêu hóa, viêm ruột, cảm giác ngứa và đau khi đi tiểu.

Dùng quá liều phan tả diệp gây đau bụng, chóng mặt, buồn nôn

Qua bài viết trên, hy vọng bạn đã có thể hiểu rõ các công dụng và bài thuốc chế biến từ phan tả diệp. Hãy sử dụng phan tả diệp theo hướng dẫn của thầy thuốc để đạt được hiệu quả tốt nhất, bạn nhé!