Bàn chân đái tháo đường: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Bàn chân đái tháo đường là một biến chứng nguy hiểm của bệnh tiểu đường, có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe nếu không được chăm sóc đúng cách. Hãy cùng tìm hiểu bàn chân đái tháo đường là gì, những dấu hiệu nhận biết và các biện pháp điều trị trong bài viết dưới đây nhé.

1Bàn chân đái tháo đường là gì?

Bàn chân đái tháo đường là biến chứng phổ biến khi bệnh tiểu đường không được kiểm soát tốt. Tình trạng này xảy ra khi xuất hiện những vết loét hở ở bàn chân của người mắc bệnh tiểu đường, thường ở ngón chân cái hoặc gan bàn chân do lưu thông máu kém, tổn thương dây thần kinh và khả năng lành vết thương suy giảm.

Các vết loét này có nguy cơ nhiễm trùng cao, thậm chí dẫn đến hoại tử và cắt cụt chi nếu không được điều trị kịp thời.[1]

Bàn chân đái tháo đường là biến chứng khi bệnh tiểu đường không được kiểm soát tốt

2Nguyên nhân gây bệnh bàn chân đái tháo đường

Lưu thông máu kém

Lưu thông máu kém là một trong những nguyên nhân chính gây tình trạng bàn chân đái tháo đường. Đái tháo đường có thể gây tổn thương mạch máu, khiến máu lưu thông đến bàn chân bị hạn chế. Khi máu không được cung cấp đầy đủ, các mô ở chân không nhận đủ oxy và dưỡng chất cần thiết để phục hồi tổn thương.

Điều này không chỉ làm chậm quá trình lành vết thương mà còn tăng nguy cơ nhiễm trùng và loét nghiêm trọng hơn. Nếu không được kiểm soát kịp thời, tình trạng này có thể tiến triển thành hoại tử, thậm chí dẫn đến nguy cơ cắt cụt chi.[2]

Lưu thông máu kém là một trong những nguyên nhân chính gây tình trạng bàn chân đái tháo đường

Lượng đường trong máu cao (Tăng đường huyết)

Khi đường huyết không được kiểm soát tốt, mức glucose trong máu cao làm chậm quá trình lành vết thương tại các mạch máu và dây thần kinh. Đặc biệt,khi vết loét bị nhiễm trùng càng khiến các biến chứng ở bàn chân trở nên trầm trọng hơn.

Đồng thời, lượng đường trong máu cao tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn phát triển, hệ miễn dịch bị suy giảm, khiến cơ thể khó chống lại vi khuẩn và viêm nhiễm.[2]

Mức glucose trong máu cao làm chậm quá trình lành vết thương tại chân

Tổn thương thần kinh

Biến chứng thần kinh do tiểu đường kéo dài có thể khiến các dây thần kinh bị tổn thương, mất cảm giác ở bàn chân. Người bệnh có thể cảm thấy tê bì,ngứa ran hoặc đau rát,sau đó dần mất cảm giác ở bàn chân.

Điều này đồng nghĩa với việc các vết thương nhỏ, vết chai hay trầy xước có thể không được phát hiện và chăm sóc kịp thời, tạo điều kiện cho loét phát triển mà không gây đau đớn.[2]

Biến chứng thần kinh do tiểu đường kéo dài khiến các dây thần kinh bị tổn thương

Bàn chân bị kích ứng hoặc bị thương

Việc đi giày chật, cọ xát, kích ứng từ giày dép không phù hợp hoặc chân trần có thể ra các vết thương nhỏ ở bàn chân. Đối với bệnh nhân tiểu đường, các vết thương này thường hồi phục khá chậm.

Bên cạnh đó, nếu không được phát hiện sớm, các vết thương này có thể tiến triển thành vết loét nghiêm trọng, đặc biệt là khi kết hợp với tình trạng mất cảm giác do tổn thương dây thần kinh.[2]

Đi giày chật, cọ xát, kích ứng hoặc chân trần có thể ra các vết thương nhỏ ở bàn chân

3Yếu tố nguy cơ gây bàn chân đái tháo đường

Tất cả bệnh nhân tiểu đường đều có nguy cơ bị bàn chân đái tháo đường, đặc biệt khi tồn tại một số yếu tố sau:[3]

• Mang giày dép không phù hợp hoặc kém chất lượng, gây cọ xát và tổn thương bàn chân.
• Vệ sinh kém, không rửa sạch và lau khô chân sau khi rửa.
• Cắt móng chân không đúng cách, dễ gây trầy xước và nhiễm trùng.
• Uống rượu ảnh hưởng đến thần kinh và tuần hoàn máu.
• Bệnh lý về mắt do tiểu đường làm giảm khả năng quan sát và chăm sóc bàn chân.
• Bệnh tim, bệnh thận làm suy giảm tuần hoàn và khả năng hồi phục vết thương.
• Béo phì gia tăng áp lực lên bàn chân, dễ gây loét.
• Hút thuốc lá làm giảm lưu thông máu đến chân, khiến vết thương khó lành.
• Người lớn tuổi, đặc biệt là nam giới có nguy cơ loét bàn chân cao hơn.

Béo phì là một yếu tố nguy cơ dẫn đến bàn chân đái tháo đường

4Triệu chứng bàn chân đái tháo đường

Dấu hiệu đầu tiên khi xuất hiện bàn chân đái tháo đường là dịch chảy ra từ vết loét, có thể làm ố tất hoặc rò rỉ vào giày. Đồng thời, tình trạng sưng, kích ứng, đỏ và có mùi hôi ở một hoặc cả hai chân cũng là triệu chứng thường gặp.[4]

Khi tình trạng trở nên nghiêm trọng, một số dấu hiệu thường có như:

• Xuất hiện mô đen (eschar) xung quanh vết loét do thiếu máu nuôi dưỡng có mô.
• Hoại tử một phần hoặc toàn bộ xung quanh vết loét. Trong trường hợp này, có thể xảy ra tình trạng tiết dịch có mùi hôi, đau và tê.

Tuy nhiên, một số trường hợp tình trạng bàn chân đái tháo đường không có triệu chứng rõ ràng cho đến khi bị nhiễm trùng. Vì thế, nếu thấy da đổi màu, đặc biệt là chuyển sang đen hoặc cảm thấy đau xung quanh vùng da có vẻ chai sạn hoặc bị kích ứng, hãy thăm khám tại bác sĩ để được đánh giá phân loại loét theo thang Wagner (0 - 5):

• 0: Không có tổn thương hở, có thể có vết loét đã lành.
• 1: Loét nông, chưa xâm nhập vào các lớp sâu hơn.
• 2: Loét sâu hơn, ảnh hưởng đến gân, xương hoặc bao khớp.
• 3: Mô sâu bị tổn thương, có thể có áp xe, viêm xương (osteomyelitis) hoặc viêm gân (tendonitis).
• 4: Hoại tử một phần ở bàn chân trước hoặc gót chân.
• 5: Hoại tử diện rộng, ảnh hưởng đến toàn bộ bàn chân.

Các mức độ loét bàn chân do đái tháo đường

5Chẩn đoán bàn chân đái tháo đường

Xét nghiệm máu

Xét nghiệm máu giúp phát hiện dấu hiệu nhiễm trùng hoặc viêm nhiễm trong cơ thể. Bác sĩ sẽ kiểm tra các chỉ số như bạch cầu, CRP (C-reactive protein), đường huyết để đánh giá mức độ viêm và kiểm soát tiểu đường.

Kết quả xét nghiệm máu giúp bác sĩ có thể đưa ra phương pháp điều trị phù hợp, đặc biệt khi có nguy cơ nhiễm trùng lan rộng.

Kết quả xét nghiệm máu giúp bác sĩ đưa ra phương pháp điều trị phù hợp

Sinh thiết da

Sinh thiết da được thực hiện để kiểm tra mức độ tổn thương mô và xác định nguyên nhân gây loét bàn chân. Bác sĩ sẽ lấy một mẫu nhỏ mô từ vùng bị ảnh hưởng để phân tích dưới kính hiển vi.

Phương pháp này giúp phát hiện nhiễm trùng, viêm hoặc các biến chứng liên quan đến bàn chân đái tháo đường.[5]

Sinh thiết da giúp kiểm tra mức độ tổn thương mô và xác định nguyên nhân gây loét

Chụp X-quang bàn chân

Chụp X-quang bàn chân giúp bác sĩ đánh giá chính xác tình trạng xương và phát hiện các biến chứng như viêm tủy xương hoặc biến dạng bàn chân. Đồng thời, X-quang còn có thể cho thấy dấu hiệu nhiễm trùng lan đến xương hoặc các tổn thương do áp lực kéo dài.

Đây là phương pháp quan trọng để xác định mức độ nghiêm trọng của bàn chân đái tháo đường và hỗ trợ kế hoạch điều trị.[5]

Chụp X-quang bàn chân giúp đánh giá tình trạng xương và phát hiện các biến chứng

6Khi nào cần gặp bác sĩ

Khi có các dấu hiệu sau

Bạn nên đến gặp bác sĩ để nhận được tư vấn khi xuất hiện các dấu hiệu sau:[5]

• Cảm giác ngứa ran, nóng rát hoặc đau ở chân.
• Sự thay đổi về màu sắc và nhiệt độ ở bàn chân.
• Xuất hiện vết loét không lành.
• Da chân khô, nứt nẻ.
• Mất cảm giác hoặc khả năng cảm nhận nhiệt độ nóng hoặc lạnh.
• Móng chân dày, vàng.
• Rụng lông ở ngón chân, bàn chân và cẳng chân.
• Nhiễm trùng nấm như bệnh nấm ở chân, giữa các ngón chân.
• Móng chân mọc ngược.

Bạn nên đến gặp bác sĩ khi xuất hiện các dấu hiệu bất thường ở bàn chân

Nơi khám chữa bệnh

Nếu bạn gặp các dấu hiệu của bàn chân đái tháo đường, hãy đến thăm khám các cơ sở ý tế hoặc bệnh viện chuyên khoa Nội tiết để được thăm khám và điều trị kịp thời. Dưới đây là một số bệnh viện nổi tiếng tại:

• TP.HCM: Bệnh viện Chợ Rẫy, Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM, Bệnh viện Nhân dân 115,...
• Hà Nội: Bệnh viện Nội tiết Trung ương, Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội,...

Bệnh viện Nội tiết Trung ương

7Điều trị bàn chân đái tháo đường

Sử dụng thuốc

Để điều trị tình trạng nhiễm trùng kể cả sau khi đã điều trị dự phòng, bác sĩ có thể kê đơn thuốc kháng sinh, thuốc chống tiểu cầu, hoặc thuốc chống đông máu. Các loại thuốc kháng sinh này giúp tiêu diệt vi khuẩn tụ cầu Staphylococcus aureus hoặc vi khuẩn Streptococcus tan máu β có trong đường ruột.

Ngoài ra, hãy trao đổi với bác sĩ về các tình trạng sức khỏe khác có thể làm tăng nguy cơ nhiễm trùng do các loại vi khuẩn có hại này như HIV và các vấn đề về gan nhằm tránh ảnh hưởng đến quá trình điều trị.[5]

Bác sĩ có thể kê đơn thuốc để điều trị tình trạng nhiễm trùng

Phẫu thuật

Bác sĩ có thể chỉ định phẫu thuật khi vết loét nặng, khó lành hoặc có nguy cơ biến chứng. Phẫu thuật có thể giúp giảm áp lực xung quanh vết loét bằng cách bào xương hoặc loại bỏ các bất thường ở bàn chân như u xương ngón chân cái hoặc ngón chân búa.

Trong trường hợp nặng hơn, phẫu thuật có thể giúp tái tạo mạch máu để cải thiện lưu thông hoặc cắt bỏ mô hoại tử để ngăn nhiễm trùng lan rộng. Hầu hết bệnh nhân không cần phải phẫu thuật, nhưng nếu các phương pháp khác không hiệu quả, đây có thể là lựa chọn cuối cùng để ngăn ngừa nguy cơ cắt cụt chi.[5]

Bác sĩ chỉ định phẫu thuật khi vết loét nặng, khó lành hoặc có nguy cơ biến chứng

8Biến chứng của bàn chân đái tháo đường

Hoại tử

Hoại tử xảy ra khi máu không thể lưu thông đến một vùng nhất định của bàn chân, khiến mô tại khu vực đó chết dần. Nếu không được điều trị kịp thời, hoại tử có thể lan rộng, gây nhiễm trùng nghiêm trọng và đe dọa tính mạng.

Một số triệu chứng của bệnh hoại tử gồm:[5]

• Thay đổi màu da từ đỏ sang nâu, cuối cùng là tím hoặc đen xanh lục.
• Da bị sưng tấy, đau dữ dội hoặc mất cảm giác.
• Da mát khi chạm vào.
• Xuất hiện các vết loét và mụn nước chảy máu hoặc mủ có mùi hôi.
• Ớn lạnh, rùng mình và sốt.
• Thở nhanh và nhịp tim nhanh.
• Mất cảm giác thèm ăn.
• Nôn mửa.

Hoại tử xảy ra khi máu không thể lưu thông đến vùng nhất định của bàn chân

Chân Charcot

Bàn chân Charcot là một biến chứng hiếm gặp do tổn thương thần kinh (neuropathy) liên quan đến bệnh tiểu đường. Nếu không được điều trị sớm, bàn chân Charcot có thể khiến xương và khớp trong bàn chân yếu dần, bị sụp xuống dẫn đến biến dạng nghiêm trọng, ảnh hưởng vĩnh viễn đến khả năng sử dụng bàn chân của bạn.

Ngoài ra, bàn chân Charcot cũng có thể khiến tình trạng nhiễm trùng ở bàn chân có khả năng trở nên nghiêm trọng hơn hoặc lan sang các bộ phận khác của cơ thể. Các triệu chứng ban đầu của bệnh bàn chân Charcot bao gồm:[5]

• Đau chân.
• Sưng tấy.
• Sự đổi màu hoặc đỏ.
• Cảm giác nóng hoặc ấm, đặc biệt là một chân ấm hơn hẳn chân còn lại.

Bàn chân Charcot là biến chứng hiếm gặp do tổn thương thần kinh liên quan đến tiểu đường

9Phương pháp phòng ngừa bàn chân đái tháo đường

Kiểm soát đường huyết

Duy trì mức đường huyết ổn định là yếu tố quan trọng nhất để phòng ngừa biến chứng bàn chân đái tháo đường. Khi đường huyết được kiểm soát tốt, nguy cơ tổn thương thần kinh và mạch máu ở chân sẽ cải thiện, ngăn ngừa tình trạng loét và nhiễm trùng ở chân.

Trong suốt quá trình kiểm soát đường huyết, người bệnh cần tuân thủ chế độ ăn uống lành mạnh, tập thể dục đều đặn và sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ.

Kiểm soát đường huyết ổn định giúp phòng ngừa biến chứng bàn chân đái tháo đường

Kiểm tra bàn chân thường xuyên

Người bệnh tiểu đường cần chú ý chăm sóc và kiểm tra bàn chân hằng ngày để phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường, giúp ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm bằng cách:[5]

• Kiểm tra bàn chân hằng ngày: Quan sát kỹ bàn chân hoặc sử dụng gương để phát hiện sớm vết thương, đặc biệt ở giữa các ngón chân vì đây là khu vực dễ bị tổn thương nhưng khó quan sát.
• Lựa chọn giày dép phù hợp: Đảm bảo luôn mang giày dép vừa vặn, không quá chật hoặc quá rộng để tránh gây áp lực lên bàn chân. Ưu tiên giày dép có đệm lót êm ái và hỗ trợ tốt cho bàn chân để giảm nguy cơ loét.
• Vệ sinh chân hằng ngày: Rửa chân với nước ấm và xà phòng nhẹ nhàng để giữ sạch vùng da chân. Lau khô chân thật kỹ, đặc biệt là giữa các ngón chân để tránh ẩm ướt gây nhiễm trùng. Sau đó thoa kem dưỡng lên mu và lòng bàn chân, tránh không thoa giữa các ngón chân.

Người bệnh cần chăm sóc và kiểm tra bàn chân hằng ngày để phát hiện dấu hiệu bất thường

Cắt tỉa móng chân

Cắt móng chân theo đường thẳng ngang bằng kìm cắt móng giúp giảm thiểu tình trạng móng mọc ngược, gây viêm nhiễm. Sau khi cắt, có thể dùng dũa để làm nhẵn các cạnh sắc, hạn chế nguy cơ tổn thương da xung quanh.

Trong trường hợp móng quá dày, vàng hoặc người bệnh gặp khó khăn trong việc tự cắt móng, bạn có thể nhờ bác sĩ chuyên khoa hỗ trợ để đảm bảo an toàn.[5]

Cắt móng chân theo đường thẳng ngang giúp giảm móng mọc ngược

Lưu thông máu đến chân

Để cải thiện tuần hoàn máu, ngăn ngừa biến chứng liên quan đến thiếu máu nuôi dưỡng bàn chân, người bệnh nên:[5]

• Nâng cao chân khi ngồi.
• Thường xuyên cử động ngón chân và thực hiện các bài tập nhẹ nhàng như đi bộ hoặc bơi lội.
• Tránh ngồi hoặc đứng yên quá lâu cũng như bắt chéo chân vì điều này có thể làm giảm lưu thông máu.

Thực hiện các bài tập nhẹ nhàng như đi bộ hoặc bơi lội tăng lưu thông máu đến chân

Thăm khám định kỳ

Người bệnh nên đến thăm khám định kỳ với bác sĩ ít nhất mỗi năm một lần. Điều này giúp phát hiện sớm các vấn đề tiềm ẩn, kiểm tra lưu lượng máu đến chân cũng như có hướng xử lý kịp thời, ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.[5]

Người bệnh nên đến thăm khám định kỳ với bác sĩ ít nhất mỗi năm một lần

Lưu ý cần tránh

Người bệnh tiểu đường cần tránh những thói quen có thể làm tăng nguy cơ tổn thương và nhiễm trùng bàn chân gồm:[5]

• Hút thuốc lá: Nicotine trong thuốc lá làm giảm lưu lượng máu đến bàn chân, hạn chế khả năng lành vết thương, tăng nguy cơ loét và nhiễm trùng.
• Đi chân trần: Không đi chân trần, ngay cả khi ở trong nhà để tránh trầy xước hoặc chấn thương. Luôn mang tất và dép để giảm nguy cơ tổn thương bàn chân.
• Tự ý xử lý vết chai bằng thuốc hoặc cắt bỏ: Cắt bỏ vết chai hoặc sử dụng các sản phẩm không kê đơn (OTC) như miếng dán và chất lỏng có thể gây tổn thương sâu hơn, tăng nguy cơ nhiễm trùng. Thay vào đó, hãy trao đổi với bác sĩ chuyên khoa về được tư vấn cách tốt nhất để chăm sóc những tình trạng này.

Tránh hút thuốc lá vì nicotine làm giảm lưu lượng máu đến bàn chân, hạn chế khả năng lành vết thương

Hy vọng bài viết đã cung cấp cho bạn những thông tin về tình trạng bàn chân đái tháo đường, nguyên nhân cũng như cách điều trị. Hãy chia sẻ bài viết này đến mọi người nếu bạn thấy hữu ích nhé!