8 tác dụng của cỏ tranh với sức khỏe bạn nên biết

Cỏ tranh là loài thực vật mọc hoang được sử dụng như một vị thuốc trong các bài thuốc của Y học cổ truyền giúp lợi tiểu, giải độc, cầm máu, kháng khuẩn,... Hãy cùng tìm hiểu cỏ tranh có tác dụng gì đối với sức khỏe qua bài viết dưới đây nhé.

1Cỏ tranh là gì? Thành phần hóa học của cỏ tranh

Cỏ tranh là gì?

Cây cỏ tranh hay còn gọi là bạch mao căn hoặc nhả cà có tên khoa học Imperata cylindrica (L.) Raeusch thuộc họ Poaceae (Lúa). Cỏ tranh là một loại cỏ sống dai, có thể mọc trên mọi loại đất với khả năng chịu hạn cao. Vì thế, tại Việt Nam, cây mọc hoang và phân bố khắp nơi từ các đảo, vùng đồng bằng, trung du miền núi đến độ cao hơn 2000m.

Cỏ tranh là cây thân thảo, rễ khoẻ chắc với chiều cao khoảng 30 - 90cm. Mặt ngoài có màu từ trắng ngà đến vàng nhạt, nhiều nếp nhăn dọc và các đốt dài khoảng 1 - 3,5cm.

Lá cỏ tranh hẹp dài, thuôn nhọn ở đầu. Gân lá ở giữa phát triển, nhẵn hoặc có lông ở mặt dưới, ráp ở mặt trên và mép lá sắc. Cụm hoa hình chùy màu trắng bạc dài 5 - 20cm màu trắng bạc, bông nhỏ phủ đầy lông nhỏ mềm, rất dài.

Cây cỏ tranh thường được sử dụng phần thân rễ, được gọi là bạch mao căn và hoa cỏ tranh (bạch mao hoa). Cây được thu hoạch vào mùa thu hoặc mùa xuân. Khi trời khô ráo, đào lấy thân rễ dưới đất, bỏ phần rễ nổi trên mặt đất, rửa sạch, tuốt bỏ sạch bẹ, lông rễ con, đem phơi hoặc sấy khô.[1]

Cây cỏ tranh có tên khoa học là Imperata cylindrica (L.) Raeusch thuộc họ Poaceae (Lúa)

Thành phần hóa học của cỏ tranh

Cỏ tranh non chứa 6,56% protein cùng nhiều vitamin và khoáng chất khác như 0,39% canxi, 1.05% nitơ, 0,22% phốt pho, 10,07% tinh bột, vitamin A và vitamin C.

Thân rễ chứa các loại đường (saccharose, glucose, fructose, xylose) cũng nhiều hoạt chất khác như:[2]

• Biphenyl ether cylindol.
• Các phenol imperanen, sesquiterpen, cylindren, lignan.
• Các axit hữu cơ (acid oxalic, acid malic),...

Cỏ tranh non chứa nhiều protein, vitamin, khoáng chất và các dưỡng chất khác

2Cỏ tranh có tác dụng theo Y học cổ truyền

Tính, vị

Bạch mao căn (rễ cỏ tranh) có vị ngọt tính hàn, hoa lại có vị ngọt tính ôn. Theo y học cổ truyền, dược liệu này quy vào ba kinh tâm, tỳ, vị.[2]

Rễ cỏ tranh có vị ngọt tính hàn

Công năng và liều dùng

Cỏ tranh có tác dụng trừ phục nhiệt, tiêu ứ huyết, lợi tiểu. Do đó, chúng được dùng chữa nội nhiệt phiền khái, tiểu tiện khó khăn, đái ra máu, thổ huyết, chảy máu cam.

Cỏ tranh thường được dùng với liều từ 10 - 40g dưới dạng thuốc sắc.[2]

Cỏ tranh có tác dụng trừ phục nhiệt, tiêu ứ huyết, lợi tiểu

3Cỏ tranh có tác dụng theo Y học hiện đại

Lợi tiểu, chữa bí tiểu, khó tiểu

Hoạt động lợi tiểu của cây cỏ tranh được phát hiện có liên quan đến công dụng truyền thống của chúng để điều trị phù nề và khó tiểu. Nghiên cứu năm 2012 nhận thấy rằng chiết xuất nước cỏ tranh có hoạt tính lợi tiểu rõ ràng nhất sau khi dùng trong 5 đến 10 ngày.[3]

Chiết xuất nước cỏ tranh có hoạt tính lợi tiểu

Hỗ trợ điều trị các bệnh về thận

Chiết xuất từ nước cỏ tranh được biết đến với khả năng giảm co thắt mạch cầu thận, từ đó cải thiện lưu lượng máu đến thận và tăng cường tốc độ lọc của thận.

Điều này góp phần hỗ trợ hiệu quả trong việc điều trị các bệnh lý liên quan đến chức năng thận, đồng thời giúp bảo vệ thận khỏi những tổn thương do suy giảm tuần hoàn máu.[4]

Nước cỏ tranh làm giảm co thắt mạch cầu thận, tăng lưu lượng máu, hỗ trợ điều trị các bệnh về thận

Cầm máu

Nghiên cứu năm 2010 nhận thấy chiết xuất methanol của cỏ tranh tồn tại tanin và polyphenol có thể tác động lên chuỗi phản ứng đông máu ngoại sinh bằng cách liên kết với antithrombin. Từ đó, cỏ tranh có thể được phát triển như một chất chống đông mới có hiệu quả tối ưu và giảm tác dụng phụ.[5]

Các nghiên cứu khác cũng chỉ ra rằng chiết xuất nước cỏ tranh có thể tăng cường hoạt động của hệ thống đông máu nội sinh và ngoại sinh, điều chỉnh tăng biểu hiện của TXB2, giảm mức 6-keto-PGF1α, thúc đẩy kết tập tiểu cầu và tăng cường cầm máu.[4]

Chiết xuất nước cỏ tranh làm tăng cường hoạt động của hệ thống đông máu, giúp cầm máu hiệu quả

Kháng viêm

Nghiên cứu năm 2006 trên động vật nhận thấy nước cỏ tranh có thể làm giảm phù nề tai ở chuột do dimethylbenzene và cũng làm giảm sưng bàn chân ở chuột do carrageenan gây ra. Từ đó có thể kết luận cỏ tranh có tác dụng chống viêm liên quan đến việc ức chế nhiều chất trung gian gây viêm.[6]

Nghiên cứu khác năm 2020 cũng báo cáo rằng chiết xuất ethanol từ rễ cây cỏ tranh (I. cylindrica L.) hoạt động như một chất chống oxy hóa có thể làm giảm điểm nhiễm trùng huyết và không gây hại cho cân nặng.[7]

Cỏ tranh có tác dụng chống viêm nhờ ức chế nhiều chất trung gian gây viêm

Chống oxy hóa

Khả năng chống oxy hóa tốt của cỏ tranh được tìm thấy bằng phương pháp Fenton và phương pháp khử kali ferricyanide.

Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng chiết xuất nước cỏ tranh có thể tăng cường hoạt động của superoxide dismutase (SOD) - một enzyme giúp chuyển đổi các tế bào bị oxy hóa trong mô gan và não của chuột bị nghiện rượu. Từ đó ức chế hoạt động của các gốc hydroxyl, làm giảm nồng độ malondialdehyde, cải thiện khả năng chống oxy hóa và giảm tổn thương của các gốc tự do đối với mô gan và não.[4]

Cỏ tranh có khả năng chống oxy hóa tốt

Ức chế tế bào ung thư gan

Chiết xuất nước của cỏ tranh và polysaccharides có thể ức chế sự tăng sinh của dòng tế bào ung thư gan người SMMC-7721, tế bào HepG2. Đồng thời, chúng cũng có thể làm tăng mức tiết Interleukin (IL) 2 của máu ngoại vi do bạch cầu trung gian của chuột mang khối u, chống khối u gan.[4]

Ngoài ra, nghiên cứu năm 2013 cũng cho thấy chiết xuất của cỏ tranh còn có thể ức chế sự phát triển của các dòng tế bào ung thư được thử nghiệm bao gồm cả kiểu hình nhạy cảm và kháng thuốc.[8]

Chiết xuất nước của cỏ tranh và polysaccharides ức chế sự tăng sinh của dòng tế bào ung thư gan ở người

Kháng khuẩn

Nghiên cứu năm 2011 cho thấy chiết xuất của cỏ tranh có hoạt tính kháng khuẩn trong việc ức chế các chất chuyển hóa cảm ứng Quorum của Chromobacterium violaceum CV026 với vùng kháng khuẩn là 12 mm. Các chiết xuất dung môi khác nhau cũng có hoạt tính kháng khuẩn:

• Chiết xuất etyl axetat có tác dụng kìm khuẩn tốt nhất đối với Klebsiella aerogenes.
• Chiết xuất đun sôi đối với Escherichia coli.
• Chiết xuất acetone đối với Staphylococcus aureus.
• Chiết xuất đun sôi đối với Bacillus subtilis.
• Chiết xuất ethanol 50% đối với Enterobacter aerogenes.

Từ đó, có thể thấy cỏ tranh là nguồn thực vật phong phú để chống lại vi khuẩn gây bệnh và làm giảm sự phát triển của tình trạng kháng thuốc kháng sinh.[4][9]

Chiết xuất của cỏ tranh có hoạt tính kháng khuẩn

Thanh lọc, giải độc, giải nhiệt cơ thể

Theo các tài liệu cổ, rễ cỏ tranh có tác dụng thông tiểu tiện và tẩy độc cơ thể. Đồng thời, chúng còn được dùng để chữa sốt nóng, khát nước, niệu huyết, thổ huyết.[1]

Rễ cỏ tranh có tác dụng thông tiểu tiện và tẩy độc cơ thể

4Hướng dẫn sử dụng cỏ tranh an toàn, hiệu quả

Thông thường, Đông y thường sử dụng rễ cỏ tranh dưới dạng phơi khô hoặc tươi làm thuốc sắc để điều trị bệnh. Liều lượng dùng ở mỗi dạng cũng có sự khác nhau:[10]

• Cỏ tranh tươi thường được dùng với liều khoảng 30 - 35g/ ngày.
• Cỏ tranh khô thì khoảng 12 – 20g/ ngày.

Rễ cỏ tranh được dùng dưới dạng phơi khô hoặc tươi làm thuốc sắc để điều trị bệnh

5Một số bài thuốc sử dụng cỏ tranh

Bài thuốc chữa bí tiểu, khó tiểu

Để chữa bí tiểu, khó tiểu, cỏ tranh có thể được sử dụng qua 2 bài thuốc sau:

• Bài thuốc 1: Trộn đều 30g rễ cỏ tranh khô (bạch mao căn), 40g râu ngô, 25g xa tiền tử và 5g hoa cúc. Sau đó, lấy 50g dược liệu đem sắc chung với 750ml nước, uống trong ngày, liên tục 10 ngày giúp cải thiện triệu chứng bí tiểu, khó tiểu.
• Bài thuốc 2: Chuẩn bị 50g rễ cỏ tranh tươi, 15g lá sen cạn, 10g rau má, 10g râu ngô và 8g rau diếp cá đem sắc chung với nhau. Chia nước thuốc thành 3 lần uống trong ngày, sử dụng liên tục từ 3 – 5 ngày.

Rễ cỏ tranh được dùng trong các bài thuốc chữa bí tiểu, khó tiểu

Bài thuốc làm mát gan, giải độc cơ thể

Cỏ tranh cũng được ứng dụng trong các bài thuốc làm mát gan, giải độc cơ thể:

• Bài thuốc 1: Đem 150g rễ cỏ tranh tươi đã cạo sạch vỏ đun nhừ với 50g bạch anh tươi và 150g thịt lợn nạc thái lát mỏng. Sử dụng từ 10 - 15 ngày, mỗi ngày ăn 1 lần.
• Bài thuốc 2: Rửa sạch và đun 200g sinh mao căn với 700ml nước. Sau khi nước sôi, hạ nhỏ lửa và tiếp tục đun thêm 7 – 10 phút. Sử dụng mỗi ngày thay nước lọc liên tục từ 10 – 15 ngày.

Cỏ tranh được ứng dụng trong bài thuốc làm mát gan, giải độc cơ thể

Bài thuốc hỗ trợ điều trị viêm thận cấp

Khi điều trị viêm thận cấp, bạn có thể sử dụng một số bài thuốc hỗ trợ chứa cỏ tranh sau:

• Bài thuốc 1: Sắc 200g rễ cỏ tranh khô với 500ml trên ngọn lửa nhỏ đến khi còn 100 – 150ml. Chia thuốc thành 2 - 3 lần uống trong ngày, mỗi ngày uống 1 thang. Sử dụng liên tục trong 1 tháng để có kết quả trị liệu tốt.
• Bài thuốc 2: Chuẩn bị 10g mỗi vị gồm rễ cỏ tranh, kim ngân hoa, cam thảo nam, hoàng đằng, mã đề, kinh giới, đậu đen, cỏ mần trầu, kim anh tử sắc chung với 3 bát nước. Đến khi nước cạn còn 1 bát, sử dụng sau bữa ăn và dùng liên tục trong 15 ngày.

Kết hợp rễ cỏ tranh và một số dược liệu giúp hỗ trợ điều trị viêm thận cấp

Bài thuốc chữa viêm đường tiết niệu

• Chuẩn bị: 10g rễ cỏ tranh khô, 16g tang diệp, 16g hương nhu cùng 20g mỗi vị gồm đinh lăng, kim ngân, rau diếp cá, rau má và kim tiền thảo.
• Cách thực hiện: Rửa sạch tất cả nguyên liệu và đun sôi với nước dùng uống trong ngày. Bài thuốc có thể giúp cải thiện tình trạng viêm ở đường tiết niệu.

Bài thuốc rễ cỏ tranh và các dược liệu sắc uống hàng ngày giúp cải thiện tình trạng viêm ở đường tiết niệu

Bài thuốc trị phế hư, ho lâu ngày

• Chuẩn bị: 20g rễ cỏ tranh khô, 20g củ gừng, 16g rễ xương sông, 16g tang bạch bì, 12g cát cánh cùng 10g mỗi vị dược liệu sau cam thảo, bán hạ chế, trần bì.
• Cách thực hiện: Sắc 1 thang với tất cả dược liệu với nước, chia làm 2 phần uống trong ngày. Kiên trì sử dụng 3 – 4 ngày liên tục giúp giảm ho.

Kiên trì sử dụng bài thuốc chứa rễ cỏ tranh 3 – 4 ngày liên tục giúp giảm ho

Bài thuốc trị nước tiểu vàng, vàng da do can khí uất kết

• Nguyên liệu: 16g rễ cây cỏ tranh khô, 20g đinh lăng, 14g nam hoàng bá, 12g mỗi vị gồm nhân trần, bạch thược, xa tiền, củ đợi cùng 10g chi tử, 8g chỉ xác và 8g đan bì.
• Cách thực hiện: Sắc 1 thang, uống 2 lần trong ngày.

Rễ cỏ tranh được dùng trong bài thuốc trị nước tiểu vàng, vàng da do can khí uất kết

Bài thuốc trị sốt xuất huyết

Để trị sốt xuất huyết, sử dụng 20g rễ cây cỏ tranh khô sắc chung với 24g đậu đen (đã sao thơm), 20g cỏ mực, 20g rau má, 16g tang diệp, 16g kinh giới và 12g cam thảo. Phần nước thuốc sau khi sắc chia làm 2 phần và uống trong ngày.

Bài thuốc trị sốt xuất huyết có chứa rễ cỏ tranh

Bài thuốc trị chảy máu cam

Điều trị chảy máu cam có thể sử dụng bài thuốc sau:

• Bài thuốc 1: Sắc 36g bạch mao căn và 18g chi tử với 400 ml nước. Đến khi thuốc cạn còn 100ml, uống nóng sau ăn hoặc trước khi đi ngủ. Sử dụng liên tục 7 – 10 ngày.
• Bài thuốc 2: Lấy 80g rễ cỏ tranh tươi sắc lấy nước uống hàng ngày sau khi ăn. Dùng liên tục 7 – 10 ngày.

Lấy rễ cỏ tranh tươi sắc lấy nước uống hàng ngày sau khi ăn giúp trị chảy máu cam

6Lưu ý khi sử dụng cỏ tranh

Cỏ tranh có tính hàn, vì thế một số đối tượng không nên sử dụng để hạn chế những tác dụng không mong muốn cho sức khỏe gồm:[10]

• Người tạng hàn.
• Người hư hỏa.
• Phụ nữ có thai.
• Người đang suy nhược cơ thể.

Phụ nữ có thai không nên sử dụng rễ cỏ tranh

Hy vọng bài viết đã cung cấp cho bạn những thông tin về tác dụng của cỏ tranh đối với sức khỏe và một số bài thuốc có sử dụng dược liệu này. Hãy chia sẻ bài viết này đến mọi người nếu bạn thấy hữu ích nhé!