Thiếu máu thiếu sắt: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách phòng ngừa

Có rất nhiều nguyên nhân dẫn tới tình trạng thiếu máu, một trong số đó là thiếu nguồn nguyên liệu để sản sinh ra các tế bào máu. Một trong những nguyên tố thiết yếu đó là sắt. Cùng tìm hiểu qua bài viết dưới đây nhé!

1Thiếu máu thiếu sắt là gì?

Hemoglobin là một thành phần cấu tạo nên hồng cầu, có chức năng vận chuyển oxy đến các tế bào trong cơ thể. Sắt là chất quan trọng giúp hình thành nên Hemoglobin. Khi cơ thể thiếu sắt để sản sinh ra các tế bào hồng cầu sẽ dẫn tới tình trạng thiếu máu.

Theo định nghĩa dựa trên các xét nghiệm cận lâm sàng, người được chẩn đoán là thiếu máu thiếu sắt phải đảm bảo đủ hai điều kiện:

• Thiếu máu: chỉ số Hemoglobin nhỏ hơn 13g/l với nam và 12g/l với nữ.
• Thiếu sắt: chỉ số ferritin huyết thanh nhỏ hơn 12ng/ml và độ bão hòa Transferrin (TSAT) < 16%.[1]

Thiếu máu thiếu sắt là tình trạng thiếu máu hay gặp trong đời sống hàng ngày, khiến cho các cơ quan không thể thực hiện các chức năng như bình thường gây cảm giác mệt mỏi thường xuyên.[2]

Thiếu máu do thiếu sắt gây giảm số lượng và chất lượng hồng cầu

2Nguyên nhân gây thiếu máu thiếu sắt

Mất máu

Trong nhiều trường hợp, khi cơ thể bị mất máu quá nhiều thì lượng sắt dự trữ sẽ không đủ để cơ thể sản sinh các tế bào máu mới dẫn tới tình trạng thiếu máu. Một số nguyên nhân mất máu có thể kể đến là:

• Loét dạ dày tá tràng.
• Polyp đại trực tràng.
• Ung thư đường tiêu hóa.
• Nhiễm giun móc.
• Người bệnh sau phẫu thuật hoặc sau chấn thương.
• Dùng các thuốc giảm đau, kháng viêm NSAIDs kéo dài.[3]

Loét dạ dày tá tràng là một trong những nguyên nhân gây thiếu máu thiếu sắt

Không cung cấp đủ sắt

Khi sắt không được cung cấp đủ sẽ dẫn tới tình trạng thiếu máu. Một trong những nguyên nhân có thể kể đến là:

• Cơ thể tăng sử dụng sắt: trẻ sơ sinh, trẻ em dậy thì, phụ nữ trong kỳ kinh nguyệt, phụ nữ mang thai...
• Chế độ ăn không cung cấp đủ các thực phẩm giàu sắt như thịt, trứng, rau xanh...[2]

Giảm hấp thu sắt

Trường hợp các thực phẩm được cung cấp đầy đủ nhưng cơ thể vẫn thiếu sắt thì có thể nguyên nhân là tình trạng giảm hấp thu. Một số ví dụ có thể kể đến là:

• Rối loạn đường ruột: bệnh Celiac, viêm dạ dày tự miễn, phẫu thuật cắt bỏ dạ dày...
• Sử dụng thuốc hoặc thực phẩm làm giảm hấp thu sắt: tanin, chất kích thích, nước uống có gas...[3]

Bệnh Celiac làm giảm hấp thu sắt tại ruột

Nguyên nhân thiếu máu thiếu sắt ở nữ giới

Các nguyên nhân hay gặp gây nên tình trạng thiếu máu thiếu sắt ở nữ giới có thể kể đến là:

• Thời kỳ hành kinh của chu kỳ kinh nguyệt.
• Rong kinh, rong huyết.
• Phụ nữ mang thai.
• Lạc nội mạc tử cung: gây mất máu nhiều trong chu kỳ kinh nguyệt.
• U xơ tử cung: khối u lớn gây chèn ép niêm mạc gây mất máu.[4]

Lạc nội mạc tử cung gây mất máu ở nữ giới

Nguyên nhân khác

Một số nguyên nhân gây nên tình trạng thiếu máu thiếu sắt ít gặp là:

• Rối loạn chuyển hóa sắt bẩm sinh.
• Di truyền học: các bệnh lý di truyền như : Bệnh Von Willebrand, bệnh máu khó đông.[4]

3Yếu tố nguy cơ của bệnh thiếu máu thiếu sắt

Thiếu máu thiếu sắt có thể gặp ở bất kỳ ai. Tuy nhiên, có một số đối tượng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn như:

• Phụ nữ.
• Người có chế độ ăn uống không khoa học.
• Người hiến máu quá mức.
• Trẻ sơ sinh đặc biệt là trẻ sinh non.
• Thanh thiếu niên đang trong độ tuổi dậy thì.
• Người trên 65 tuổi.
• Người thường xuyên tiếp xúc với các kim loại nặng như chì.
• Vận động viên tham gia những môn thể thao yêu cầu sức bền cao.[4]

4Triệu chứng thiếu máu thiếu sắt

Người bệnh thiếu máu nhẹ thường không có những triệu chứng bất thường trên lâm sàng. Tuy nhiên, khi tình trạng thiếu máu xảy ra trong thời gian dài, có thể xuất hiện những dấu hiệu như:

• Mệt mỏi.
• Hoa mắt.
• Da khô, nhợt nhạt.
• Tê bì tay chân.
• Đau nhức khắp cơ thể.
• Tim đập nhanh, nhịp tim không đều.
• Móng tay, móng chân dễ gãy.
• Đau đầu.[4]

Hoa mắt là triệu chứng hay gặp của thiếu máu thiếu sắt

5Biến chứng bệnh thiếu máu thiếu sắt

Thiếu máu thiếu sắt nếu không được điều trị có thể dẫn tới những biến chứng như:

• Vấn đề tim mạch: tim đập nhanh, rối loạn nhịp tim, hay thậm chí là suy tim (do tim phải hoạt động nhiều hơn).
• Thai kỳ không an toàn: thiếu máu có thể dẫn tới sinh non và trẻ nhẹ cân.
• Quá trình phát triển của trẻ: trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ bị thiếu sắt trầm trọng có thể dẫn tới tình trạng chậm tăng trưởng và phát triển, cũng như tăng khả năng viêm nhiễm của trẻ.[2]

6Chẩn đoán thiếu máu thiếu sắt

Lâm sàng

Bác sĩ đánh giá mức độ nặng của thiếu máu thông qua những cách như:

• Hỏi bệnh: khai thác tình trạng khó thở, hoa mắt, chóng mặt, mệt mỏi.
• Khám bệnh: đánh giá nhịp tim, màu da, lông, tóc, móng tay...

Ngoài ra, bác sĩ còn khai thác các bệnh lý nền đang mắc và những dấu hiệu liên quan đến tình trạng mất máu mạn tính như xuất huyết tiêu hóa, chảy máu cam cũng như chế độ ăn của người bệnh.[4]

Xét nghiệm máu

Xét nghiệm công thức máu là xét nghiệm đầu tay để chẩn đoán thiếu máu. Các chỉ số được đánh giá trong công thức này bao gồm:

• Số lượng tế bào hồng cầu, bạch cầu, tiểu cầu.
• Nồng độ huyết sắc tố trong cơ thể.
• Hematocrit: tỉ lệ thể tích hồng cầu trong thể tích máu toàn phần.
• Kích thước hồng cầu.[4]

Xét nghiệm máu để đánh giá mức độ thiếu máu

Các xét nghiệm khác

Để tìm kiếm nguyên nhân gây nên tình trạng thiếu máu, bác sĩ sẽ chỉ định một số xét nghiệm như:

• Đánh giá nồng độ sắt trong máu.
• Đánh giá nồng độ sắt dự trữ qua chỉ số ferritin.
• Đánh giá khả năng vận chuyển sắt đến các cơ quan dự trữ hoặc các hồng cầu qua chỉ số Transferrin.
• Đo độ bão hòa Transferrin (TSAT).
• Nội soi: tìm điểm xuất huyết hoặc các khối u trong đường tiêu hóa.
• Tìm máu ẩn trong phân (FOB).
• Siêu âm: tìm nguyên nhân gây chảy máu ở phụ nữ như: U xơ tử cung, lạc nội mạc tử cung…
  [4]

7Khi nào cần gặp bác sĩ

Các dấu hiệu cần gặp bác sĩ

Khi xuất hiện những dấu hiệu của thiếu máu thiếu sắt hoặc trẻ em có xu hướng chậm phát triển những đặc điểm về thể chất, người bệnh nên đến các cơ sở y tế để được thăm khám và điều trị.

Lưu ý, thiếu máu thiếu sắt là một bệnh lý không thể tự chẩn đoán mà cần đánh giá mức độ dựa trên các xét nghiệm. Không nên tự ý cung cấp sắt vì có thể gây nên tổn thương gan, lách.[2]

Địa chỉ khám chữa bệnh uy tín

Khi xuất hiện dấu hiệu thiếu máu, người bệnh nên bệnh viện đa khoa hoặc các bệnh viện chuyên khoa Huyết học để được là, xét nghiệm và thăm khám kịp thời.

Ngoài ra, có thể tham khảo một số bệnh viện lớn uy tín dưới đây để được chẩn đoán và tư vấn điều trị kịp thời, tránh các biến chứng đáng tiếc xảy ra.

• Tại TP. Hồ Chí Minh: bệnh viện Truyền máu - Huyết học TP. HCM, bệnh viện Chợ Rẫy, bệnh viện Nhân dân 115.
• Tại Hà Nội: viện Huyết học và Truyền máu Trung ương, bệnh viện Bạch Mai, bệnh viện Xanh Pôn.

8Điều trị thiếu máu thiếu sắt

Bổ sung sắt đường uống

Bổ sung sắt qua đường uống là phương pháp thường được áp dụng để điều trị tình trạng thiếu máu thiếu sắt. Dựa vào tình trạng thiếu máu mà bác sĩ sẽ kê những liều lượng sắt vô cơ khác nhau cho người bệnh.[5]

Khi bổ sung các chế phẩm chứa sắt cần lưu ý:

• Thời điểm uống sắt tốt nhất là vào lúc đói. Tuy nhiên, việc uống lúc đói có thể gây cảm giác khó chịu người bệnh. Bệnh nhân nên trao đổi với bác sĩ để chọn được thời điểm uống phù hợp nhất.
• Tác dụng phụ có thể gặp: buồn nôn, ợ chua, tiêu chảy, táo bón, kích ứng đường tiêu hóa.
• Một số trường hợp người bệnh có thể xuất hiện đi ngoài phân đen.
• Đảm bảo cung cấp đầy đủ vitamin C mỗi ngày để tăng khả năng hấp thu sắt của cơ thể.
• Không dùng chung với các chế phẩm chứa canxi. Uống hai loại này cách nhau ít nhất 2 giờ.[6]

Bổ sung sắt đường truyền tĩnh mạch

Khi người bệnh không thể hấp thu sắt tốt qua đường tiêu hóa, thiếu sắt nặng cần bổ sung ngay thì bác sĩ có thể chỉ định truyền sắt qua đường tĩnh mạch. Một số chế phẩm sắt dạng này như: Sắt Sucrose, Sắt Dextran.

Lưu ý: Việc bổ sung sắt đường tĩnh mạch có thể gặp nhiều tác dụng phụ hơn so với sắt đường uống. Vì vậy, cần phải tuân thủ nghiêm ngặt theo chỉ dẫn của bác sĩ và nên thực hiện tại cơ sở y tế.[5]

Khi không thể bổ sung sắt đường uống, người bệnh có thể được bổ sung sắt qua đường tiêm

Truyền máu

Khi tình trạng thiếu máu thiếu sắt trở nên nghiêm trọng, mức độ thiếu máu nặng thì truyền máu sẽ là một giải pháp thích hợp giúp nâng lượng hồng cầu trong cơ thể lên nhanh chóng, tránh được các triệu chứng, biến chứng của thiếu máu.

Truyền máu sẽ không khắc phục hoàn toàn tình trạng thiếu sắt mà chỉ mang lại sự cải thiện tạm thời. Điều quan trọng là tìm ra nguyên nhân thiếu máu để có kế hoạch điều trị phù hợp.[7]

Một số phương pháp khác

Điều trị nguyên nhân là phương pháp cần thiết để điều trị thiếu máu thiếu sắt.

• Xây dựng chế độ ăn hợp lý.
• Điều trị các bệnh lý nền như rối loạn kinh nguyệt, ung thư, u xơ tử cung, lạc nội mạc tử cung...[3]

9Chế độ dinh dưỡng cho bệnh nhân thiếu máu thiếu sắt

Lượng sắt cần cung cấp cho cơ thể trong một ngày phụ thuộc vào tuổi, giới tính và các vấn đề khác đi kèm.[8]

Khi người bệnh thiếu máu, cần phải cung cấp các thực phẩm chứa nhiều sắt như:

• Thịt: các loại thịt đỏ như bò, lợn, cừu, gia cầm sẫm màu.
• Cá.
• Rau xanh: cải bắp, cải xoăn, cải xoong.
• Đậu: đậu hà lan, đạu đen, đậu xanh, đậu bắp.
• Mì ống, ngũ cốc nguyên hạt, gạo.[7]

Bổ sung các thực phẩm chứa nhiều sắt cho cơ thể

10Phòng ngừa thiếu máu thiếu sắt

Để giảm tình trạng thiếu máu thiếu sắt, bạn có thể tham khảo những gợi ý sau:

• Bổ sung các thực phẩm giàu sắt trong chế độ ăn.
• Cung cấp các thực phẩm giàu vitamin C để tăng hấp thu sắt như dưa, rau lá xanh, cam, chanh, ổi, bưởi...
• Bổ sung đầy đủ sắt cho trẻ sơ sinh: bú sữa mẹ hoàn toàn trong một năm đầu tiên.
• Khám bệnh định kỳ để phát hiện sớm những bệnh lý tiềm ẩn.[2]

Hy vọng bài viết đã cung cấp cho bạn các kiến thức về thiếu máu thiếu sắt. Đây là tình trạng rất hay gặp trong cuộc sống nên chúng ta cần thực hiện các biện pháp phòng ngừa cần thiết. Nếu thấy bài viết hay, hãy chia sẻ cho người thân và bạn bè nhé!