Rối loạn tiền đình: Triệu chứng, nguyên nhân, cách điều trị

Rối loạn tiền đình là biểu hiện thần kinh phổ biến, thường gây khó chịu, chóng mặt, mất thăng bằng cho bệnh nhân. Cùng tìm hiểu về bệnh rối loạn tiền đình qua bài viết dưới đây nhé!

1 Tiền đình là gì?

Tiền đình là một phần quan trọng của hệ thần kinh nằm ở phía sau ốc tai hai bên. Hệ tiền đình giúp cơ thể giữ thăng bằng.

Hệ tiền đình bao gồm các bộ phận của tai trong, dây thần kinh sọ số VIII và não bộ xử lý thông tin cảm giác liên quan đến việc giữ thăng bằng.

Hệ thống tiền đình có vai trò hết sức quan trọng với cơ thể con người. Các chức năng của hệ thống tiền đình có thể kể đến là:

• Cung cấp cảm giác vận động khách quan trong không gian 3 chiều. Chức năng này giúp chúng ta cảm nhận được chúng ta đang đứng ở đâu, hoạt động tiếp theo có ảnh hưởng như thế nào tại vị trí chúng ta đứng, nằm, ngồi.
• Duy trì tư thế thẳng đứng cơ thể, điều chỉnh phản xạ cơ ở chi nhờ các phản xạ tiền đình sống, phản xạ sỏi tai tủy sống. Chức năng này giúp cơ thể không bị lảo đảo hay mất thăng bằng khi đứng.
• Tiền đình hoạt hóa làm ổn định vị trí đầu trong không gian.
• Kiểm soát cơ vận nhãn giúp mắt ổn định một điểm trong không gian khi đầu di chuyển (phản xạ tiền đình mắt). Đây là chức năng giúp mắt chúng ta có thể cố định nhìn vào vật kể cả khi đầu xoay, nhằm cung cấp một hình ảnh rõ nét nhất đến não bộ.

Tiền đình là một hệ thống thuộc hệ thần kinh nằm ở phía sau ốc tai

2Rối loạn tiền đình là gì?

Rối loạn tiền đình là tình trạng rối loạn bất kỳ thành phần nào cấu tạo hệ thống tiền đình, gây nên ảnh hưởng đến các chức năng mà nó chi phối, khiến cho cơ thể mất thăng bằng.

Rối loạn tiền đình chỉ chiếm 4,9% số bệnh nhân mỗi năm nhưng lại chiếm 25% số bệnh nhân nhập viện tại khoa cấp cứu [1]. Bệnh này hay gặp trên các đối tượng nữ giới, người trên 40 tuổi, người mắc bệnh lý tim mạch hoặc trầm cảm.

Có hai dạng rối loạn tiền đình đó là rối loạn tiền đình trung ương và rối loạn tiền đình ngoại biên.

• Rối loạn tiền đình ngoại biên: đây là bệnh lý hay gặp hơn 80% số trường hợp mắc rối loạn tiền đình. Bệnh này xảy ra do sự bất thường tai trong hoặc do thần kinh tiền đình bị tổn thương.
• Rối loạn tiền đình trung ương: tuy ít gặp nhưng lại là bệnh lý cực kỳ nguy hiểm. Rối loạn này xảy ra do sự tổn thương các nhân tiền đình tại tiểu não và thân não.

Rối loạn tiền đình là ảnh hưởng đến chức năng một bộ phận trong hệ thống tiền đình

3Rối loạn tiền đình có nguy hiểm không?

Rối loạn tiền đình có thể chỉ xuất hiện vài ngày rồi biến mất nhưng cũng có thể kéo dài và tái phát nhiều lần.

Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống, công việc của người bệnh mà còn dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm.

Trong thời gian bị bệnh, nếu người bệnh cố gắng đi lại có thể bị ngã dẫn đến nhiều hậu quả nguy hiểm như chấn thương sọ não hoặc đột quỵ do lượng máu lên não kém.

4Nguyên nhân rối loạn tiền đình

Có hai dạng rối loạn tiền đình đó là rối loạn tiền đình trung ương và rối loạn tiền đình ngoại biên. Rối loạn tiền đình ngoại biên chiếm hơn 80%, thường là do các nguyên nhân xảy ra tại mê nhĩ và sau mê nhĩ.

Nguyên nhân rối loạn tiền đình ngoại biên

Nguyên nhân xảy ra tại mê nhĩ thường là nguyên nhân chính gây rối loạn tiền đình, chẳng hạn như:

• Viêm nhiễm ảnh hưởng đến tai trong: viêm tai giữa, viêm tai xương chũm, viêm xương chũm, rò ống bán khuyên.
• Bệnh tự miễn (hội chứng Cogan): đây là bệnh lý về mắt hiếm gây nên các biến chứng liên quan đến rối loạn tiền đình.
• Nhiễm độc ảnh hưởng đến ốc tai: do thuốc kháng sinh aminoglycoside, kim loại nặng (Pb, Hg, Co).
• Chấn thương ảnh hưởng đến các thành phần của tai trong: vỡ xương đá, nứt xương bàn đạp, sau phẫu thuật vùng tai trong (phẫu thuật xốp xơ tai).
• Hội chứng Meniere: rối loạn sản xuất và đào thải nội dịch ảnh hưởng đến chức năng cân bằng nội dịch của hệ thống tiền đình.
• Sự phóng thích đá tai ra khỏi bãi thạch nhĩ: gây ra cơn chóng mặt lành tính.

Ngoài ra, một số nguyên nhân sau mê nhĩ cũng gây ảnh hưởng đến dây thần kinh tiền đình ốc tai (dây thần kinh VIII) do gây viêm hoặc u dây thần kinh này.

Nguyên nhân rối loạn tiền đình trung ương

Những nguyên nhân này thường hiếm gặp nhưng gây hậu quả nghiêm trọng hơn.

• Ngộ độc thuốc: Barbiturate (liều cao gây rối loạn hệ thống tiền đình tại não bộ).
• Thiểu năng mạch máu thân nền: làm giảm lượng máu đến hệ thống tiền đình.
• Các khối u ở não: u hố sau, u góc cầu tiểu não làm cho chức năng của vùng tiểu não (cơ quan điều khiển hoạt động thăng bằng chính của cơ thể) không hoạt động như bình thường.
• Các bệnh xơ cứng mảng, xơ cột bên teo cơ: gây nên thoái hóa thần kinh vận động, làm cho cơ thể không thể giữ được thăng bằng.

Một số nguyên nhân gây rối loạn tiền đình

5Ai có nguy cơ bị rối loạn tiền đình?

Bên cạnh các nguyên nhân chính gây ra rối loạn tiền đình, bạn sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn nếu có kèm theo các yếu tố nguy cơ sau:

Người cao tuổi

Tỷ lệ bệnh rối loạn tiền đình gặp ở người cao tuổi là khá cao. Nguyên nhân của tình trạng này là do tốc độ lão hóa tăng nhanh, nhất là ở các tế bào thần kinh.

Tuy nhiên, hiện nay bệnh đang có xu hướng trẻ hóa nên có thể gặp ở cả người đang trong độ tuổi lao động.

Người làm việc trong môi trường căng thẳng

Khi thường xuyên làm việc trong môi trường căng thẳng, cơ thể sẽ đáp ứng bằng cách sản xuất nhiều hormone cortisol.

Nồng độ cortisol trong máu quá cao có thể gây ra nhiều rối loạn và bệnh lý khác nhau như tăng huyết áp, đái tháo đường và tổn thương thần kinh trung.

Người bệnh tổn thương dây thần kinh sọ số 8 có thể làm ảnh hưởng đến khả năng thăng bằng và dẫn đến rối loạn tiền đình. Vì thế, những người làm việc trí óc, kinh doanh hoặc nhân viên văn phòng sẽ dễ mắc bệnh hơn.

Nhân viên văn phòng có nguy cơ bị rối loạn tiền đình sớm hơn

Phụ nữ mang thai

Trong quá trình mang thai, cơ thể người phụ nữ xảy ra nhiều biến đổi làm ảnh hưởng đến chức năng tiền đình như:

• Ốm nghén: xuất hiện ở 3 tháng đầu của thai kỳ với biểu hiện nôn mửa, chán ăn. Điều này khiến thai phụ thiếu hụt chất dinh dưỡng cần thiết, dễ chóng mặt, xây xẩm mặt mày.
• Yếu tố tâm lý: trạng thái lo lắng, mệt mỏi hay căng thẳng khi mang thai cũng có thể gây ra các biểu hiện của bệnh và được gọi là hội chứng rối loạn tiền đình khi đang mang thai.[2]

6Triệu chứng rối loạn tiền đình

Bệnh nhân bị mắc bệnh tiền đình thường không có triệu chứng đặc hiệu. Các triệu chứng này kết hợp với nhau chỉ là gợi ý cho bệnh tiền đình.

Các triệu chứng hay gặp của bệnh rối loạn tiền đình là:

• Hoa mắt chóng mặt, luôn luôn cảm thấy choáng váng, quay cuồng.
• Có cảm giác chân không chạm đất, cơ thể luôn ở trạng thái đang bay hoặc cảm giác thế giới xung quanh luôn quanh tròn.
• Cảm giác hoa mắt và mờ mắt luôn luôn xuất hiện.
• Người bệnh luôn trong trạng thái mất phương hướng trong không gian.
• Di chuyển khó khăn làm tăng nguy cơ té ngã.
• Buồn nôn, nôn, cảm giác khó chịu.
• Rung giật nhãn cầu khi đầu di chuyển, mắt di chuyển mọi hướng chứ không hướng giống vị trí đầu quay.
• Bồn chồn, lo lắng, khó tập trung.
• Đôi khi có cảm giác đầy trong tai.
• Thay đổi nhịp tim, toát mồ hôi nhiều.

Các triệu chứng rối loạn tiền đình

7Biến chứng của bệnh rối loạn tiền đình

Rối loạn tiền đình có thể gây ra một số biến chứng nguy hiểm như:

• Chấn thương: rối loạn tiền đình có thể khiến người bệnh gặp khó khăn khi di chuyển và dễ dẫn đến tình trạng lảo đảo, dễ té ngã gây chấn thương, đặc biệt là chấn thương tại vùng đầu.
• Suy nhược cơ thể: các triệu chứng khó chịu hoặc chấn thương nặng khiến người bệnh hạn chế di chuyển, lâu dần dẫn đến tình trạng suy nhược cơ thể.
• Giảm chất lượng cuộc sống: người bệnh có thể cần phải nhập viện dài ngày hoặc khó khăn khi thực hiện những hoạt động sinh hoạt thường ngày.
• Trầm cảm: các biến chứng có thể khiến bạn phải ngừng các công việc đời thường của mình dẫn đến buồn chán, stress và nặng hơn là trầm cảm.

8Phương pháp chẩn đoán

Khám lâm sàng

Để hiểu rõ hơn về tình hình của bạn, bác sĩ chuyên khoa sẽ trò chuyện với bạn về các biểu hiệu của bệnh, thời gian xuất hiện, các bệnh lý mắc kèm và việc sử dụng các loại thuốc điều trị khác. Đôi khi bác sĩ cũng sẽ cần bạn thực hiện một số các thử nghiệm sau:

Tiền sử tiếp xúc, tiền sử dùng thuốc, các triệu chứng xoay quanh chóng mặt, làm rõ có hay không có ù tai.

Cuối cùng, bác sĩ sẽ tiến hành thăm khám và thực hiện một số nghiệm pháp để đánh giá tình trạng rối loạn tiền đình như:

• Khám rung giật nhãn cầu: đánh giá cử động của nhãn cầu theo nhịp nhằm xác định mức độ rung giật nhãn cầu.
• Dấu Romberg: khi cho bệnh nhân đứng, hai chân khép lại, người bệnh sẽ đổ người về một bên. Nếu không rõ, có thể cho bệnh nhân nhắm mắt lại để xem xét rõ hơn.
• Nghiệm pháp bước đi hình sao: bệnh nhân nhắm mắt, sau đó được yêu cầu bước về trước 5 bước và lùi về sau 5 bước. Nếu có tình trạng rối loạn tiền đình bệnh nhân có khuynh hướng đi về một bên.
• Ngón tay trỏ mũi: xem xét ngón tay bệnh nhân có trỏ chính xác vào mũi hay không. Người mắc rối loạn tiền đình sẽ không dùng ngón tay chỉ chính xác vào mũi được.
• Nghiệm pháp Rinne và Weber: dùng để đánh giá thính lực.
• Khám thị lực: để loại trừ các nguyên nhân gây hoa mắt hoặc loại trừ bệnh tự miễn tổn thương cả mắt và tiền đình.

Các cận lâm sàng

• Xét nghiệm máu: đánh giá tình trạng viêm trong cơ thể.
• Nội soi tai: để đánh giá các tình trạng viêm xương, viêm tai giữa.
• Chụp CT-scanner hoặc MRI sọ não: đánh giá các khối u, các phình mạch, hệ thống động mạch cung cấp máu cho não bộ.
• Siêu âm hệ mạch cảnh đốt sống cổ: đánh giá tình trạng cung cấp máu cho não bộ.

9Dấu hiệu cảnh báo nguy hiểm cho rối loạn tiền đình trung ương

Bất kỳ dấu hiệu hay triệu chứng thần kinh trung ương nào dưới đây cũng là dấu hiệu cảnh báo nguy hiểm của tình trạng rối loạn tiền đình trung ương.

Đau đầu mới (đặc biệt vùng chẩm) là vùng não bộ liên quan đến chức năng của tiền đình. Khi xuất hiện đau đầu ở vùng này sẽ chỉ báo cho một tổn thương có thể do tai biến mạch máu não, do các phình mạch máu não, do khối u gây nên.

Mất thính lực khởi phát cấp tính khi tổn thương não bộ sẽ mất cơ quan xử lý những tín hiệu gửi đến từ vùng ngoại vi nên dẫn đến tình trạng mất thính lực đột ngột.

Rung giật nhãn cầu theo chiều dọc có thể gợi ý tổn thương ở khu vực tiểu não.

Đau đầu vùng chẩm là một trong những dấu hiệu của rối loạn tiền đình trung ương

10Khi nào cần gặp bác sĩ?

Các dấu hiệu cần đến gặp bác sĩ

Nếu bạn có những triệu chứng như hoa mắt, chóng mặt diễn ra trong thời gian dài (lớn hơn 2 tuần) hoặc các chóng mặt này ảnh hưởng rất lớn đến sinh hoạt bạn nên đến các cơ sở để được chẩn đoán và điều trị.

Ngoài chóng mặt, khi mắc một trong các biểu hiện sau đây bạn cũng cần đến ngay cơ sở y tế.

• Đau đầu dữ dội, nhất là đau đầu vùng chẩm.
• Đột ngột không nghe thấy gì.
• Không thể điều khiển được cử động của mắt.

Dấu hiệu cần gặp bác sĩ

Nơi khám chữa bệnh uy tín

Nếu gặp các dấu hiệu như trên, bạn có thể đến ngay các cơ sở y tế gần nhất, các bệnh viện chuyên khoa Nội, Thần kinh. Hoặc bất kỳ bệnh viện đa khoa nào tại địa phương để được thăm khám kịp thời.

Ngoài ra, có thể tham khảo một số bệnh viện lớn, uy tín dưới đây để được chẩn đoán và tư vấn điều trị phù hợp, tránh các biến chứng đáng tiếc xảy ra:

• Tại Thành phố Hồ Chí Minh: Bệnh viện Chợ Rẫy, Bệnh viện Gia An 115, Bệnh viện Nhân dân 115, Bệnh viện Nguyễn Tri Phương.
• Tại Hà Nội: Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Lão khoa Trung Ương, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, Bệnh viện Thanh Nhàn.

11Phương pháp điều trị rối loạn tiền đình

Điều trị nguyên nhân

Tuỳ thuộc vào nguyên nhân để xác định các phương pháp điều trị phù hợp.

• Ngừng sử dụng các thuốc gây rối loạn tiền định.
• Không tiếp xúc với môi trường độc hại.
• Giải quyết tình trạng viêm nhiễm: sử dụng thuốc hạ sốt, giảm đau nếu cần.
• Phẫu thuật thường sử dụng cho các tình trạng liên quan đến khối u, chấn thương hoặc khi không đáp ứng với điều trị nội khoa trước đó.

Dùng thuốc giảm triệu chứng

• Cinnarizin: có tác dụng giảm ù tai, chóng mặt, mất thăng bằng, say tàu xe, đau nửa đầu.
• Duxil: có tác dụng kiểm soát tình trạng choáng váng, điều trị thiếu cục bộ.
• Flunarizine: có tác dụng giảm nhanh chóng mặt, nhức đầu, đau nửa đầu.
• Tanganil: có tác dụng giảm chóng mặt không rõ nguyên nhân.

Phục hồi chức năng

Kết hợp các phương pháp điều trị với phục hồi chức năng đối với bệnh nhân tiền đình: bác sĩ phục hồi chức năng sẽ giúp bạn học cách sống chung với tình trạng chóng mặt bằng các bài tập.

12Cách phòng ngừa rối loạn tiền đình

• Điều trị tốt các bệnh lý mũi, họng để không gây tình trạng viêm tai cấp tính.
• Không đeo tai nghe nghe nhạc quá to.
• Giảm tối đa việc đọc sách, sử dụng điện thoại trên các phương tiện giao thông.
• Không đi máy bay nếu đang gặp các vấn đề viêm xoang, viêm tai giữa.
• Hạn chế các căng thẳng, stress trong cuộc sống.
• Tăng cường tập luyện thể dục thể thao nhằm nâng cao sức khoẻ.

Không đọc sách khi đang trên tàu, xe

13Rối loạn tiền đình nên ăn gì và không nên ăn gì?

Các chất dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ và duy trì sức khỏe của hệ thống thần kinh.

Vì thế, người bệnh rối loạn tiền đình nếu thực hiện chế độ ăn uống phù hợp có thể giúp cải thiện triệu chứng của bệnh hiệu quả.

Chất dinh dưỡng tốt cho hệ thống tiền đình

Các chất dinh dưỡng đem lại lợi ích cho người bệnh rối loạn tiền đình gồm:

• Magie: có vai trò giúp hỗ trợ kết nối giữa các tế bào thần kinh, thư giãn tế bào cơ tại tay chân và thân mình. Nhờ đó, bổ sung đầy đủ magie có thể giúp giảm tần suất và mức độ nghiêm trọng của các cơn chóng mặt.
• Vitamin D: giúp tăng cường sức khỏe của hệ xương khớp, chống loãng xương. Do đó, người bệnh rối loạn tiền đình được bổ sung đủ vitamin D có thể hạn chế gãy xương hoặc chấn thương khi té ngã.
• Vitamin B: chủ yếu là vitamin B6 và vitamin B12 có vai trò kiểm soát chức năng thần kinh, hạn chế chóng mặt.
• Omega 3: giúp hỗ trợ điều chỉnh mỡ máu trong cơ thể nhờ đó giảm tổn thương tế bào thần kinh, giảm bớt triệu chứng rối loạn tiền đình.[3]

Người bệnh rối loạn tiền đình nên ăn các thực phẩm giàu omega 3

Rối loạn tiền đình nên ăn gì?

Người bệnh rối loạn tiền đình nên thường xuyên bổ sung các loại thực phẩm chứa ít nhất 1 trong những nhóm chất dinh dưỡng có lợi ở trên. Một số thực phẩm bạn có thể tham khảo gồm:

• Các loại cá béo, dầu cá hoặc các hạt dinh dưỡng để bổ sung omega 3.
• Các loại nấm.
• Trái cây mọng nước như cam, quýt, bưởi.
• Rau chân vịt.
• Cà chua.

Rối loạn tiền đình không nên ăn gì?

Để hạn chế biểu hiện nặng của các cơn chóng mặt, mất thăng bằng, người bệnh rối loạn tiền đình nên hạn chế sử dụng các loại thực phẩm sau:

• Đồ ăn, đồ uống nhiều đường, nhiều muối: giúp ổn định đường huyết, hạn chế tăng huyết áp. Nhờ đó có thể giúp tăng cường bảo vệ cấu trúc của các dây thần kinh, thành mạch, tránh làm nặng thêm bệnh tiền đình.
• Chất béo bão hòa: người bệnh ăn quá nhiều đồ ăn chiên rán, mỡ và nội tạng động vật có thể mắc rối loạn mỡ máu, tổn thương hệ thần kinh. Từ đó, ảnh hưởng xấu đến bệnh rối loạn tiền đình.
• Cà phê: cà phê chứa hàm lượng cafein cao có thể làm nặng thêm tình trạng ù tai, chóng mặt ở bệnh nhân rối loạn tiền đình.
• Rượu bia, thuốc lá: là nguyên nhân gây khởi phát hoặc làm xuất hiện các đợt rối loạn tiền đình tiến triển nặng.

Bệnh nhân rối loạn tiền đình nên hạn chế uống cà phê

Hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn các kiến thức về rối loạn tiền đình, đặc biệt là các dấu hiệu bất thường của rối loạn tiền đình trung ương. Bạn hãy thường xuyên bổ sung các chất dinh dưỡng cần thiết để tránh biểu hiện của bệnh nhé!