Thiếu selen là tình trạng cơ thể không đủ lượng selen cần thiết để duy trì các chức năng sống. Tình trạng này có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe nếu không được phát hiện và bổ sung kịp thời. Hãy cùng tìm hiểu nguyên nhân, các triệu chứng và cách điều trị thiếu selen hiệu quả qua bài viết dưới đây nhé.
1Thiếu Selen là gì?
Selen là một khoáng chất vi lượng thiết yếu, nghĩa là cơ thể chỉ cần một lượng rất nhỏ nhưng lại không thể tự tổng hợp được và phải bổ sung từ bên ngoài (qua thực phẩm hoặc thực phẩm bổ sung). Selen chủ yếu tồn tại dưới dạng selenoprotein, chúng đóng vai trò quan trọng trong nhiều quá trình sinh lý gồm:[1]
- Tham gia quá trình miễn dịch của cơ thể.
- Chuyển hóa hormone tuyến giáp.
- Tổng hợp DNA.
- Sinh sản.
- Bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây oxy hóa.
Thiếu selen là tình trạng cơ thể không nhận đủ lượng selen cần thiết. Nghiên cứu cho thấy rằng, khi cơ thể thiếu hụt selen gây tăng nguy cơ mắc nhiều tình trạng sức khỏe khác nhau như ảnh hưởng đến bệnh tim mạch, vô sinh, rối loạn thoái hóa cơ và suy giảm nhận thức.[2]
Thiếu selen là tình trạng cơ thể không nhận đủ lượng selen cần thiết
2Nguyên nhân gây thiếu Selen
Chế độ ăn uống
Ở những những người chọn chế độ ăn chay hoặc thuần chay (loại bỏ hoàn toàn các sản phẩm từ động vật như thịt, cá, trứng, sữa khỏi chế độ ăn) có khả năng cao thiếu hụt selen. Bởi, đây là nhóm thực phẩm có hàm selen dồi dào và dễ hấp thu.
Do nguồn thực phẩm thiếu selen
Selen có nguồn gốc tự nhiên từ đất nên hàm lượng selen trong thực phẩm chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố gồm:
- Loại thực vật.
- Mức độ pH.
- Thành phần và chất lượng đất.
- Lượng mưa.
- Hoạt động của vi khuẩn.
- Các yếu tố sinh địa hóa khác.
Ở những khu vực đất nghèo selen, cây trồng sẽ không hấp thụ đủ vi chất này dẫn đến chuỗi thực phẩm kể cả động vật tiêu thụ thực vật cũng thiếu selen. Từ đó dẫn đến thiếu hụt selen do không hấp thụ đủ trong chế độ ăn uống. Thêm vào đó, khẩu phần ăn không đa dạng hoặc ít sử dụng thực phẩm giàu selen như cá, hải sản, thịt bò, gia cầm,... cũng tăng nguy cơ thiếu hụt.[2]
Khẩu phần ăn không đa dạng hoặc ít sử dụng thực phẩm giàu selen tăng nguy cơ thiếu hụt
Các bệnh lý y khoa
Tình trạng thiếu selen cũng có thể xảy ra ở một số trường hợp mắc bệnh lý y khoa như:[3]
- Những người suy giảm miễn dịch như (đang chạy thận nhân tạo, bệnh nhân HIV/AIDS) có nguy cơ cao thiếu hụt selen
- Người mắc bệnh lý đường ruột: Các bệnh gây kém hấp thu (ví dụ: bệnh Crohn, viêm loét đại tràng) có thể ảnh hưởng đến khả năng hấp thu selen.
Những người đang chạy thận nhân tạo có nhiều nguy cơ thiếu hụt selen
3Dấu hiệu khi thiếu Selen
Thiếu selen có thể gây ra nhiều biểu hiện lâm sàng khác nhau gồm:[4]
- Mệt mỏi kéo dài, đau đầu, lú lẫn do rối loạn chuyển hóa năng lượng.
- Yếu cơ, đặc biệt là ở tay chân, do giảm hoạt động của các enzym chống oxy hóa.
- Sương mù não (mental fog), gây khó tập trung và suy giảm trí nhớ.
- Rụng tóc, biểu hiện rõ ở cả nam và nữ.
- Suy giảm chức năng miễn dịch, làm cơ thể dễ mắc bệnh hơn.
- Vô sinh ở cả nam và nữ do ảnh hưởng đến hormone sinh sản và chất lượng tinh trùng/trứng.
- Bệnh Keshan (một loại bệnh tim).[5]
- Bệnh Kashin-Beck (một loại viêm khớp).[5]
Rụng tóc là một trong những dấu hiệu khi thiếu selen
4Biến chứng nguy hiểm khi thiếu Selen
Bất thường tuyến giáp
Tuyến giáp là cơ quan chứa nồng độ selen cao nhất trong cơ thể. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, nồng độ selen thấp ở các trẻ bị bướu cổ và bình thường với trẻ có kích thước tuyến giáp bình thường. Bên cạnh đó selen cũng có chức năng như một loại enzyme tham gia vào quá trình tạo hormone tuyến giáp. Hormon tuyến giáp rất qua trọng trong việc kích thích đầu vào năng lượng, cần thiết cho sự tăng trưởng, phát triển và duy trì của cơ thể. Selen ảnh hưởng đến chuyển hóa hormone tuyến giáp thể hiện qua sự thay đổi tỷ lệ hormone T3 và T4, điều này xuất hiện khi hàm lượng selen huyết thanh giảm xuống dưới 0,9mmol/L.[6]
Hoạt động của tuyến giáp rối loạn sẽ ảnh hưởng đến sự chuyển của nhiều quá trình trong cơ thể như: nhiệt độ, trí nhớ, tâm trạng và sức khỏe tim mạch.
Thiếu selen có thể gây rối loạn chức năng tuyến giáp
Rối loạn hệ thống tim mạch
Thiếu selen có thể dẫn đến bệnh Keshan – một loại bệnh cơ tim sung huyết thường gặp ở trẻ em và phụ nữ trong độ tuổi sinh sản, đặc trưng bởi các triệu chứng:[6]
Mặc dù tỷ lệ mắc hiếm gặp nhưng tỷ lệ tử vong do bệnh Keshan, có thể lên tới 50%, đặc biệt khi kết hợp với yếu tố bất lợi khác như phơi nhiễm hóa chất hoặc nhiễm Coxsackievirus. Tuy nhiên, các nghiên cứu đã cho thấy rằng bổ sung selen bằng cách sử dụng muối tăng cường selen có thể giúp giảm tỷ lệ mắc bệnh, mang lại một phương pháp tiếp cận tiềm năng để phòng ngừa và kiểm soát hiệu quả.
Thiếu selen có thể dẫn đến bệnh Keshan – một loại bệnh cơ tim sung huyết
Vô sinh
Selen đóng vai trò thiết yếu trong:
- Tổng hợp testosterone – hormone then chốt trong điều hòa chức năng sinh dục nam.
- Hình thành và phát triển tinh trùng bình thường, giúp đảm bảo số lượng và chất lượng tinh trùng.
- Bảo vệ mô tinh hoàn, nơi chứa hàm lượng selen cao, giúp duy trì khả năng sinh sản.
Khi thiếu selen, các quá trình này bị suy giảm. Từ đó dẫn đến giảm chất lượng tinh trùng, rối loạn nội tiết và nguy cơ vô sinh ở nam giới.
Ngoài ra, ở nữ giới, selen cũng có thể đóng vai trò hỗ trợ các quá trình sinh sản và điều hòa nội tiết tố nhưng cần có thêm nghiên cứu chứng minh.[6]
Thiếu selen dẫn đến giảm chất lượng tinh trùng, rối loạn nội tiết và nguy cơ vô sinh
Dị tật cơ xương
Thiếu selen là một trong những nguyên nhân liên quan đến bệnh Kashin-Beck – một bệnh lý mạn tính gây biến dạng xương, sụn và khớp, thường gặp ở các vùng như Tây Tạng, Trung Quốc, Siberia và Bắc Triều Tiên. Bệnh nhân thường biểu hiện:
- Phì đại khớp, đặc biệt ở bàn tay và khớp gối.
- Hạn chế khả năng vận động dẫn đến khó khăn trong sinh hoạt hằng ngày.
- Biến dạng xương trong quá trình phát triển, nhất là ở trẻ em.
Ngoài ra, bệnh Keshan và hội chứng cơ còn được báo cáo ở những cá nhân được nuôi dưỡng hoàn toàn qua đường tĩnh mạch mà không bổ sung selen. Trong những trường hợp này, các triệu chứng có thể xảy ra như đau cơ từng cơn, đau nhức cơ khi ấn và cuối cùng là phát triển các giường móng tay chuyển màu trắng.[6]
Thiếu selen là nguyên nhân dẫn đến bệnh Kashin-Beck gây biến dạng xương, sụn và khớp
Rối loạn chức năng não bộ và thần kinh
Nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc hấp thụ không đủ selen có thể góp phần gây ra tâm trạng chán nản và tăng hành vi thù địch. Đáng chú ý, trong trạng thái thiếu selen có thể làm rối loạn chu trình luân chuyển của một số chất dẫn truyền thần kinh, ảnh hưởng đến khả năng ghi nhớ, tập trung và cảm xúc.
Hơn nữa, tình trạng này cũng làm tăng nguy cơ mắc các rối loạn thần kinh và suy giảm nhận thức, đặc biệt ở người cao tuổi. Từ đó cho thấy tầm quan trọng của selen trong việc duy trì sức khỏe não bộ.[6]
Hấp thụ không đủ selen góp phần gây rối loạn chức năng não bộ và thần kinh
Nguy cơ ung thư
Selen có đặc tính ngăn ngừa ung thư nhờ tác động của nhiều cơ chế sinh học như sửa chữa DNA, quá trình chết tế bào theo chương trình apoptosis, hệ thống nội tiết, miễn dịch cũng như cơ chế chống oxy hóa. Điều này khiến thiếu hụt selen khiến cơ thể có nhiều nguy cơ dẫn đến ung thư.
Nhiều bằng chứng khoa học cho thấy việc tiêu thụ selen có thể làm giảm nguy cơ mắc một số dạng ung thư và tạo ra tác dụng chống ung thư:[7]
Thiếu hụt selen khiến cơ thể có nhiều nguy cơ dẫn đến ung thư
5Chẩn đoán khi thiếu Selen
Việc chẩn đoán thiếu selen có thể dựa trên nhiều phương pháp xét nghiệm, hình ảnh và đánh giá lâm sàng như:[6]
- Định lượng selen huyết thanh (serum selenium) là phương pháp chuẩn để đánh giá tình trạng thiếu selen. Các hướng dẫn của mỗi quốc gia và quốc tế thường cung cấp phạm vi tham chiếu khác nhau.
- Nồng độ selen trong nước tiểu: Phản ánh lượng selen hấp thu gần đây, nhưng dễ biến động do ảnh hưởng của bài tiết.
- Xét nghiệm nồng độ selen trong tóc hoặc móng tay: Phương pháp này thường được ưu tiên ở các khu vực thiếu selen vì dễ lấy mẫu.
- Một số cận lâm sàng chẩn đoán hình ảnh như Chụp X-quang, chụp cộng hưởng từ (MRI),... nhằm đánh giá, phát hiện sớm biến chứng xương khớp do thiếu hụt selen gây ra. Đặc biệt, những trường hợp nghi ngờ hoặc có các triệu chứng như đau khớp hoặc hạn chế vận động.
Định lượng selen huyết thanh là phương pháp chuẩn để đánh giá tình trạng thiếu selen
6Khi nào cần gặp bác sĩ
Dấu hiệu cần gặp bác sĩ
Hãy đến gặp bác sĩ để được thăm khám và điều trị kịp thời khi xuất hiện các triệu chứng như:[4]
- Vô sinh ở nam và nữ.
- Yếu cơ.
- Mệt mỏi.
- Tình trạng tinh thần bất ổn.
- Rụng tóc.
- Hệ thống miễn dịch suy yếu.
Hãy đến gặp bác sĩ để được thăm khám và điều trị khi xuất hiện các triệu chứng thiếu selen
Nơi khám chữa bệnh
Khi có một hoặc nhiều dấu hiệu trên, hãy đến cơ sở y tế hoặc bệnh viện chuyên khoa Dinh dưỡng để được xét nghiệm selen và tư vấn điều trị kịp thời. Một số bệnh viện uy tín gồm:
- TP.HCM: Bệnh viện Chợ Rẫy, Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM, Bệnh viện Nhân dân 115,...
- Hà Nội: Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, Bệnh viện E Trung ương,...
7Điều trị khi thiếu Selen
Chế độ ăn giàu Selen
Lượng selen được viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (NIH) khuyến nghị:
- Người từ 14 tuổi trở lên nên bổ sung 55 mcg selen mỗi ngày.
- Phụ nữ mang thai hoặc cho con bú cần khoảng 70 mcg.
Tuy nhiên, tổng lượng selen không nên vượt quá mức an toàn là 400 mcg/ngày, vì có thể gây ra các triệu chứng như hơi thở có mùi tỏi, vị kim loại trong miệng, rụng tóc hoặc rối loạn thần kinh,... nếu tích lũy lâu dài.[9]
Chế độ ăn giàu selen đóng vai trò then chốt trong việc điều trị thiếu hụt selen, đặc biệt khi được xây dựng từ các thực phẩm tự nhiên có hàm lượng selen cao như:[7]
- Hạt Brazil: Trung bình 544 mcg selen mỗi 28g (6–8 hạt), tương đương 989% nhu cầu hàng ngày (DV).
- Cá ngừ vây vàng (yellowfin tuna): 92 mcg / 85g (khoảng 167% DV).
- Cá mòi hộp (kèm xương): 45 mcg / 85g (khoảng 82% DV).
- Thịt bò nạc: 33 mcg / 85g (khoảng 60% DV).
- Gan bò: 28 mcg / 85g (khoảng 51% DV).
- Trứng, thịt gia cầm, hải sản khác cũng là nguồn cung cấp dồi dào.
- Thực phẩm từ ngũ cốc và nguồn gốc thực vật như gạo lứt, đậu nướng và bánh mì nguyên cám cũng góp phần bổ sung selen, tuy nhiên hàm lượng có thể dao động lớn do phụ thuộc vào điều kiện đất đai nơi trồng trọt.
Chế độ ăn giàu selen đóng vai trò then chốt trong việc điều trị thiếu hụt selen
Sử dụng thực phẩm bảo vệ sức khỏe
Việc điều trị thiếu hụt selen có thể được hỗ trợ hiệu quả thông qua việc sử dụng thực phẩm bảo vệ sức khỏe, đặc biệt trong các trường hợp chế độ ăn không cung cấp đủ lượng selen cần thiết. Trên thị trường hiện nay, selen có mặt trong nhiều loại thực phẩm chức năng dưới các hình thức như:
- Viên đa vitamin/khoáng chất.
- Các sản phẩm phối hợp cùng vitamin E hoặc các thành phần chống oxy hóa khác.
- Chất bổ sung selen đơn lẻ.
Đặc biệt, không sử dụng vượt quá giới hạn an toàn 400 mcg/ngày và cần có sự tư vấn của chuyên gia y tế để đảm bảo an toàn khi dùng liều cao hoặc kéo dài.[7]
Việc điều trị thiếu hụt selen được hỗ trợ hiệu quả thông qua việc sử dụng thực phẩm bảo vệ sức khỏe
Hy vọng bài viết đã cung cấp cho bạn những thông tin về tình trạng thiếu hụt selen, nguyên nhân, dấu hiệu cũng như cách điều trị tối ưu. Hãy chia sẻ bài viết này đến mọi người nếu bạn thấy hữu ích nhé!
Nguồn tham khảo
Xem thêm 
