Tai biến mạch máu não: Dấu hiệu nhận biết sớm nhất

Tai biến mạch máu não là bệnh lý phổ biến ở người cao tuổi và đang có xu hướng ngày càng trẻ hóa trong những năm gần đây. Cùng tìm hiểu về bệnh lý tai biến mạch máu não qua bài viết dưới đây nhé!

1Tai biến mạch máu não là gì?

Tai biến mạch máu não (đột quỵ não) là bệnh lý xảy ra khi một phần não bộ đột ngột bị mất hoặc giảm tưới máu. Bệnh hình thành do xuất hiện cục máu đông trong lòng mạch máu não gây bít tắc hoặc mạch máu bị vỡ. Một số nguyên nhân hiếm gặp hơn có thể là dị dạng mạch máu, hoặc khối u chèn ép.

Các nơron thần kinh tại não bị thiếu máu nuôi dưỡng sẽ tổn thương hoặc chết do thiếu oxy. Từ đó, hình thành vùng não bộ giảm hoặc mất chức năng làm ảnh hưởng đến dẫn truyền thần kinh của người bệnh, thậm chí có thể dẫn đến tàn tật về sau.

Tai biến mạch máu não là bệnh lý phổ biến, đứng thứ 2 về nguyên nhân gây tử vong. Trước đây, tai biến mạch máu não thường gặp ở người cao tuổi, với 2/3 người bệnh trên 65 tuổi. Tuy nhiên, bệnh đang có xu hướng trẻ hóa với ngày càng nhiều ca bệnh trẻ tuổi.[1]

Tai biến mạch máu não xảy ra do sự bất thường mạch máu ây giảm tưới máu tế bào

2Các dạng tai biến mạch máu não

Tùy theo đặc điểm tổn thương của hệ thống mạch máu não mà bệnh được chia thành 2 dạng chính gồm:

• Nhồi máu não: thường gặp nhất, chiếm 80% các trường hợp tai biến mạch máu não. Bệnh xảy ra khi xuất hiện cục máu đông trong lòng mạch làm cản trở sự lưu thông tuần hoàn não. Điều này khiến cho 1 vùng nhu mô não thiếu oxy sẽ bị hoại tử và mất chức năng.
• Xuất huyết não: xảy ra khi động mạch trong não bị rách hoặc vỡ khiến máu chảy vào nhu mô não xung quanh. Tình trạng này gây giảm tưới máu cho tế bào thần kinh đích, lượng máu chảy ra ngoài thành mạch gây chèn ép và tăng áp lực nội sọ.
• Ngoài ra, còn một dạng tai biến mạch máu não mức độ nhẹ, trong một khoảng thời gian ngắn thường dưới 24 giờ là cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA).[1]

3Nguyên nhân gây ra tai biến mạch máu não

Nguyên nhân gây ra tai biến mạch máu não rất đa dạng, tùy theo từng thể bệnh. Các nguyên nhân dẫn đến tai biến mạch máu não thường gặp gồm:

Nhồi máu não

Bệnh xảy ra khi các mạch máu của não bị thu hẹp hoặc tắc nghẽn, làm giảm lưu lượng máu nghiêm trọng, thường có nguyên nhân là:

• Xơ vữa động mạch: là bệnh lý làm đường kính mạch máu bị hẹp từ từ dẫn đến giảm máu cung cấp đến các tế bào não. Ngoài ra, các mảng xơ vữa động mạch có thể tạo thành cục máu đông gây bít tắc lòng mạch dẫn đến thiếu máu đột ngột ở não.
• Bệnh lý tim mạch: bệnh nhân có tiền sử nhồi máu cơ tim, tim bẩm sinh hoặc có cơn rung nhĩ sẽ dễ hình thành cục máu đông di chuyển lên não gây tắc mạch.
• Nguyên nhân khác: Huyết áp tụt đột ngột hơn 40mmHg (choáng chấn thương, mất máu, mất dịch). Người hút thuốc lá dễ rối loạn lipid máu, làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch.

Xuất huyết não

Đột quỵ xuất huyết xảy ra khi một mạch máu trong não bị rò rỉ hoặc vỡ. Các nguyên nhân liên quan đến đột quỵ xuất huyết bao gồm:

• Huyết áp cao không được kiểm soát: đây là nguyên nhân hàng đầu của tai biến mạch máu não. Huyết áp tăng cao làm tăng áp lực dòng máu lên thành mạch khiến cho thành mạch bị yếu, vỡ và gây chảy máu vào nhu mô não.
• Dị dạng mạch máu não: Cấu trúc của hệ mạch máu não hình thành các thông nối bất thường hay các túi phình mạch khiến áp lực máu thay đổi đột ngột và dễ vỡ.
• Chấn thương: thành mạch máu não bị rách hoặc vỡ do tai nạn hoặc va đập mạnh vào vùng đầu.
• Một số thuốc: thường gặp ở bệnh nhân điều trị quá mức với chất làm loãng máu như thuốc chống đông máu, thuốc chống kết tập tiểu cầu.

Cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA)

Cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA) — là tình trạng xuất hiện các khiếm khuyết thần kinh (yếu liệt, khó nói, méo miệng) tự hồi phục trong vòng 24 giờ.

TIA nên được đánh giá và điều trị khẩn cấp, vì chúng thường là dấu hiệu cảnh báo bạn có nguy cơ bị đột quỵ hoàn toàn trong tương lai.

Tăng huyết áp là một nguyên nhân gây tai biến mạch máu não

4Yếu tố nguy cơ của tai biến mạch máu não

Tai biến mạch máu não là bệnh lý có thể xảy ra ở mọi độ tuổi, kể cả trẻ nhỏ. Tuy nhiên, bạn sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn nếu kèm theo một số yếu tố nguy cơ như:

• Tiền sử: tai biến mạch máu não, nhồi máu cơ tim hoặc cơn thiếu máu não thoáng qua trước đó.
• Một số bệnh lý: tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu, tiểu đường, béo phì, bệnh van tim, rối loạn nhịp tim.
• Thói quen: ăn quá mặn, nhiều dầu mỡ, hút thuốc lá hoặc uống quá nhiều rượu và ít vận động.[2]

5Dấu hiệu của tai biến mạch máu não

Các dấu hiệu của tai biến mạch máu não thường rất đa dạng, tùy theo vùng não bị tổn thương, có thể kín đáo khó nhận biết.

Vì thế, bạn cần phải chú ý những triệu chứng bất thường sau để nhanh chóng đưa người bệnh vào bệnh viện chữa trị:

• Đi lại khó khăn: thường xuất hiện khi có tổn thương vùng tiểu não có thể làm cho chức năng giữ thăng bằng của cơ thể bị ảnh hưởng. Hoặc tổn thương những vùng não chi phối sức cơ tay chân.
• Yếu hoặc liệt nửa người: các tế bào não bị hoại tử do thiếu oxy có thể làm mất hoặc giảm tốc độ dẫn truyền tín hiệu thần kinh. Từ đó, làm giảm khả năng chi phối vận động và cảm giác ở các chi khiến việc đi lại trở nên khó khăn.
• Thay đổi thị giác: người bệnh có thể đột ngột bị mất thị giác ở một hoặc hai bên. Ngoài ra, một số trường hợp có thể xuất hiện tình trạng nhìn đôi (thấy hai hình của cùng một vật).
• Liệt mặt: tai biến mạch máu máu não tác động vào nhu mô não, cũng như đường đi của dây thần kinh gây nên tình trạng mặt bị xệ, méo, lệch sang một bên, mắt không thể nhắm kín.
• Rối loạn ngôn ngữ: người bệnh có thể không nghe hiểu lời người khác nói hoặc không thể bộc lộ suy nghĩ của bản thân. Tình trạng này thường do tổn thương vào thuỳ trán của não.
• Đau đầu: nếu bạn gặp phải tình trạng xuất huyết não, bạn sẽ cảm thấy đau đầu dữ dội, có thể kèm theo nôn hoặc buồn nôn. Ngược lại, bệnh nhân nhồi máu não có thể kèm theo đau đầu âm ỉ, đau đầu thoáng qua, khó phát hiện hơn.[1]

Nhìn đôi là triệu chứng có thể gặp của tai biến mạch máu não

6Biến chứng của tai biến mạch máu não

Tai biến mạch máu não nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời có thể gây ra những tổn thương vĩnh viễn, không hồi phục ở não bộ. Từ đó, bệnh nhân sẽ gặp những biến chứng sau:

• Tê liệt, mất hoặc giảm cơ lực: có thể yếu hoặc không thể cử động được tay, chân một bên hoặc trong một số trường hợp khác thì không thể cử động một bên mặt.
• Khó nói hoặc nuốt: tai biến có thể ảnh hưởng đến vùng thần kinh chi phối các cơ ở miệng và cổ họng gây nên tình trạng khó phát âm, cũng như khó nuốt.
• Mất trí nhớ hoặc suy nghĩ khó khăn: người bệnh đột ngột mất một phần trí nhớ hoặc khó đưa ra những phán đoán, khái niệm.

Bệnh nhân có thể bị tê liệt tay chân do tai biến mạch máu não

7Cách chẩn đoán tai biến mạch máu não

Điều quan trọng nhất trong chẩn đoán tai biến mạch máu não là cần phải phát hiện bệnh sớm. Vì thế, bác sĩ sẽ khẩn trương thăm khám và thực hiện một số cận lâm sàng hỗ trợ chẩn đoán như:[1]

Thăm khám lâm sàng

Quá trình thăm khám lâm sàng sẽ giúp bác sĩ chẩn đoán về thể bệnh, vị trí và mức độ tổn thương não. Bác sĩ sẽ thực hiện các bước thăm khám bao gồm:

• Hỏi về thời gian và hoàn cảnh xuất hiện các triệu chứng của bệnh.
• Khai thác tiền sử các bệnh lý khác đang được điều trị.
• Khám các dấu hiệu thần kinh khu trú, biểu hiện tăng áp lực nội sọ hoặc hội chứng màng não.

Xét nghiệm

Bên cạnh việc thăm khám lâm sàng, bác sĩ có thể chỉ định một số phương pháp cận lâm sàng để giúp việc xác định vị trí tổn thương và tiên lượng điều trị bệnh tốt hơn như:

• Chụp cắt lớp vi tính: để xác định tình trạng xuất huyết não hoặc các chấn thương sọ não kèm theo.
• Chụp cộng hưởng từ: giúp xác định vùng nhu mô não bị hoại tử trong nhồi máu não, đánh giá mức độ tổn thương.
• Điện tâm đồ: nhằm phát hiện nguyên nhân gây tai biến mạch máu não tại tim mạch như rung nhĩ, rối loạn nhịp tim.
• Xét nghiệm máu: giúp bác sĩ theo dõi các yếu tố đông máu khi quá liều thuốc chống đông hoặc rối loạn cholesterol.[2]

Chụp cộng hưởng từ có thể giúp chẩn đoán tai biến mạch máu não

8Khi nào cần gặp bác sĩ?

Các dấu hiệu cần gặp bác sĩ

Tai biến mạch máu não là bệnh lý cấp cứu, cần được phát hiện và điều trị sớm để hạn chế tối đa di chứng cho người bệnh. Vì thế, người bệnh nên đến gặp bác sĩ khi có những triệu chứng sau:

• Rối loạn thăng bằng.
• Nhìn mờ, nhìn đôi một cách đột ngột.
• Méo miệng, không nhắm kín một bên mắt, ăn uống rơi vãi.
• Đau đầu.
• Tê bì hoặc yếu nửa người.
• Rối loạn ngôn ngữ.

Đau đầu là một trong những dấu hiệu cần gặp bác sĩ sớm

Nơi khám chữa tai biến mạch máu não

Nếu gặp các dấu hiệu như trên, bạn có thể đến ngay các cơ sở y tế gần nhất, các bệnh viện chuyên khoa Nội tổng quát. Hoặc bất kỳ bệnh viện đa khoa nào tại địa phương để được thăm khám kịp thời.

Ngoài ra, có thể tham khảo một số bệnh viện lớn, uy tín dưới đây để được chẩn đoán và tư vấn điều trị phù hợp, tránh các biến chứng đáng tiếc xảy ra:

• Tại Tp. Hồ Chí Minh: Bệnh viện Chợ Rẫy, Bệnh viện Thống Nhất, Bệnh viện Đại học Y dược Tp. Hồ Chí Minh.
• Tại Hà Nội: Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, Bệnh viện Xanh Pôn.

9Các phương pháp điều trị tai biến mạch máu não

Việc điều trị tai biến mạch máu não phụ thuộc vào thể bệnh và thời gian xuất hiện triệu chứng. Do đó, bác sĩ có thể áp dụng một số biện pháp điều trị sau:

Những điều cần làm nếu gặp bệnh nhân bị tai biến

Ngay khi phát hiện người bệnh tai biến mạch máu não, bạn nên thực hiện ngay các bước sau:

• Gọi cấp cứu 115 để được đưa đến viện càng sớm càng tốt.
• Đỡ người bệnh khỏi té ngã. Không cần kê gối quá cao, nghiêng nhẹ đầu sang bên để tránh hít sặc.
• Nới rộng quần áo, để người bệnh nằm yên tĩnh tránh ồn ào gây kích động.
• Không cho người bệnh ăn hoặc uống, để tránh nguy cơ hít sặc. Viêm phổi do sặc là biến chứng nặng nề, điều trị rất khó khăn.
• Nếu người bệnh hôn mê, hãy để bệnh nhân nằm nghiêng sang 1 bên để tránh nôn sặc vào phổi và lấy hết dị vật (răng giả, thức ăn) ra khỏi khoang miệng nếu có thể.

Bạn nên gọi cấp cứu 115 ngay khi phát hiện ra bệnh nhân

Những lưu ý khi xử trí ban đầu

Để đảm bảo an toàn cho bệnh nhân tai biến mạch máu não, bạn nên lưu ý một số điểm sau:

• Không tự dùng aspirin hoặc các thuốc chống đông máu tương tự.
• Không nên tự uống các loại thuốc vì chưa phân biệt được loại tổn thương não của người bệnh là thiếu máu hay chảy máu.
• Khi có dấu hiệu đột quỵ, không tự ý dùng thuốc huyết áp vì sẽ thay đổi áp lực tưới máu não trong giai đoạn tổn thương cấp tính.

Các phương pháp điều trị

Khi bệnh nhân bị đột quỵ cấp đến khoa cấp cứu, bác sĩ sẽ đánh giá và khám để phát hiện thể bệnh. Sau đó, bác sĩ có thể tiến hành một số phương pháp điều trị sau.

Tuy nhiên tuỳ vào tình hình tổn thương não mà việc đưa ra lựa chọn dùng thuốc hay can thiệp có thể rất khó khăn, vì có thể làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu máu nuôi nhu mô não:

Với nhồi máu não

• Dùng thuốc tiêu huyết khối Actilyse (thời gian vàng là 3 giờ đầu tiên) nhằm làm tan cục máu đông, tái lưu thông tuần hoàn não.
• Tuy nhiên việc dùng thuốc tiêu sợi huyết cần phải được cân nhắc qua rất nhiều chống chỉ định, cũng như cơ sở y tế phải có bác sĩ chuyên khoa, có hệ thống chẩn đoán hình ảnh đủ tiên tiến để tự tin xác định bản chất vùng nhu mô não tổn thương.
• Đặt stent mạch máu não để mở rộng đường kính lòng mạch, giúp cung cấp đủ máu cho tế bào thần kinh.
• Nếu tắc động mạch não lớn, bác sĩ sẽ có thể phối hợp thêm phương pháp lấy huyết khối bằng dụng cụ cơ học (dùng thiết bị Solitaire).

Với xuất huyết não

Điều trị xuất huyết não phụ thuộc vào vị trí, nguyên nhân của bệnh cũng như mức độ chảy máu trong não. Các phương pháp điều trị bao gồm:

• Điều trị hỗ trợ để ổn định chức năng sống, tránh xuất huyết não tiến triển.
• Kiểm soát huyết áp, giảm tăng áp lực nội sọ.
• Một số loại thuốc có thể được sử dụng gồm: thuốc giảm đau, corticoid hoặc thuốc lợi tiểu để làm giảm phù não, thuốc chống co giật và kiểm soát co giật.

Phẫu thuật

Tùy theo mức độ xuất huyết bác sĩ có chỉ định phẫu thuật để giảm phù và ngăn ngừa chảy máu. Phương pháp phẫu thuật thường áp dụng cho các bệnh nhân:

• Phẫu thuật lấy khối máu tụ đối với các khối máu tụ tiểu não > 3 cm.
• Xuất huyết dưới nhện.
• Xuất huyết não do vỡ phình động mạch hoặc dị dạng mạch máu não.
• Nếu bệnh nhân nằm ngoài thời gian vàng điều trị sẽ được điều trị phòng ngừa tái phát, chăm sóc nâng đỡ, tập vật lý trị liệu giúp giảm thiểu và phục hồi dần các di chứng.[1]

10Di chứng tai biến mạch máu não

Tai biến mạch máu não có thể gây ra những tổn thương não không thể phục hồi hoàn toàn và để lại nhiều di chứng, chẳng hạn như:

• Liệt nửa người: bao gồm các biểu hiện như méo miệng, yếu tay chân một bên, chân bước cao bước thấp, sụp mi mắt.
• Rối loạn ngôn ngữ: tai biến mạch máu não có thể gây ra các rối loạn ngôn ngữ khác nhau, từ nhẹ đến nặng như nói ngọng, lắp bắp, khó diễn đạt hoặc thậm chí mất khả năng nói, do mất kiểm soát cơ vận động vùng miệng và họng.
• Suy giảm nhận thức: gặp khoảng 20% trường hợp, xảy ra trong 6 tháng đầu sau tai biến mạch máu não, các tình trạng rối loạn nhận thức thường gặp như hay quên, lơ mơ, mất định hướng không gian, thời gian, không nhận biết được người thân, gia đình của mình.
• Thay đổi tính cách: người bệnh sau tai biến mạch máu não thường cảm thấy mặc cảm, tự ti dễ dẫn đến trầm cảm.
• Phù não: là tình trạng nguy cấp, thường bao gồm các biểu hiện như đau đầu, chóng mặt, buồn nôn, khó thở, khó nói, co giật.
• Rối loạn vận động cơ thể: sự co cứng cơ có thể xảy ra sau tai biến mạch máu não gây ra các cử động bất thường của cơ thể, dáng di trong các hoạt động hằng ngày.
• Co cơ chi: hiện tượng các cơ ở cánh tay hoặc chân bị rút ngắn hoặc teo do thiếu vận động và giảm phạm vi chuyển động.
• Khó nuốt: khó nuốt hoặc các vấn đề về nuốt là tình trạng thường gặp sau đột quỵ. Đôi khi có thể dẫn đến tình trạng sặc, khiến thức ăn, nước bọt có nguy cơ đi vào đường thở và gây tắc nghẽn.
• Tiểu tiện, đại tiện không tự chủ: tai biến mạch máu não có thể ảnh hưởng đến phần não chi phối hoạt động của cơ bàng quang, ruột, gây ra tình trạng đại - tiểu không tự chủ.
• Nhiễm trùng đường tiết niệu: có thể xảy ra ở bàng quang, thận, niệu quản hoặc niệu đạo thường là hậu quả của tình trạng nhiễm trùng do đại - tiểu không tự chủ sau tai biến mạch máu não.
• Rối loạn thị giác: có thể xuất hiện tạm thời hoặc vĩnh viễn với biểu hiện mắt nhìn mờ một bên hoặc cả hai bên, mù một phần hoặc toàn bộ.
• Đau nhức cơ thể: những vùng cơ thể bị ảnh hưởng ở người bệnh bị tai biến mạch máu não có thể cảm thấy đau, tê hoặc dị cảm.
• Viêm phổi: thường xuất hiện các triệu chứng ho có đờm, sốt, ớn lạnh và khó thở, đây là di chứng hay gặp ở người tai biến mạch máu não bị liệt nằm một chỗ hoặc kém vận động.
• Động kinh: khả năng mắc động kinh và tần suất cơn động kinh tùy thuộc vào mức độ tổn thương não và có thể kéo dài nhiều năm sau tai biến mạch máu não.
• Trầm cảm: thường xảy ra với trong giai đoạn đầu sau tai biến mạch máu nào, người bệnh có thể cảm thấy buồn bã, mệt mỏi, mất quan tâm, thích thú và bi quan về tương lai.
• Loét do tì đè: thường xuất hiện ở bệnh nhân bị tai biến mạch máu não nặng do nằm trên giường, ngồi hoặc liệt giường lâu ngày.
• Chứng huyết khối tĩnh mạch sâu: là tình trạng cục máu đông hình thành trong các tĩnh mạch ở chân do bất động lâu ngày sau tai biến mạch máu não.

Méo miệng là đi chưng thường gặp sau tai biến mạch máu não

11Biện pháp phòng ngừa tai biến mạch máu não

Tai biến mạch máu não là bệnh lý nguy hiểm, để lại nhiều hậu quả. Song, bạn có thể phòng ngừa bệnh hiệu quả nếu thực hiện các biện pháp sau:

• Kiểm soát tốt huyết áp với người điều trị tăng huyết áp: uống thuốc đúng và đủ theo chỉ định của bác sĩ.
• Giảm các thực phẩm chứa cholesterol và chất béo bão hoà: có thể đi kiểm tra lipid máu, nếu cần có thể phải dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ.
• Bỏ thuốc lá, rượu bia.
• Tích cực vận động, tập thể dục hàng ngày và duy trì cân nặng hợp lý BMI từ 18 đến 22 kg/m2.
• Ăn nhiều rau xanh và trái cây.[2]

Bạn nên ngừng hút thuốc lá để ngăn ngừa tai biến mạch máu não

12Phục hồi sau tai biến mạch máu não

Sau khi điều trị tai biến mạch máu não, việc tiến hành phục hồi chức năng cho người bệnh là điều cần thiết giúp bệnh nhân nhanh chóng quay lại cuộc sống bình thường. Một số biện pháp phục hồi chức năng bao gồm:

• Cải thiện khả năng tư duy, nhận thức và trí nhớ thông qua việc nói chuyện, xếp tranh, viết nhật ký.
• Cải thiện chức năng vận động như tập cầm nắm, tập đi lại hoặc hướng dẫn người bệnh sử dụng xe lăn.
• Tập nói hoặc sử dụng ngôn ngữ hình thể để giao tiếp.[3]

Người bệnh cần tập phục hồi chức năng sau khi điều trị tai biến mạch máu não

Hy vọng bài viết đã cung cấp cho bạn những kiến thức cơ bản về tai biến mạch máu não. Nếu bạn thấy bài viết này hay và hữu ích, hãy chia sẻ cho người thân và bạn bè để cùng nhau phát hiện các triệu chứng sớm của bệnh và đưa bệnh nhân đến bệnh viện kịp thời nhé!