18 công dụng của trái kha tử và những lưu ý khi sử dụng

Trái kha tử từ lâu đã được sử dụng trong các bài thuốc Đông y với tác dụng tuyệt vời, đặc biệt trong việc trị ho và viêm họng. Không chỉ dừng lại ở đó, các nghiên cứu khoa học còn cho thấy trái khả tử có nhiều lợi ích tiềm ẩn khác mà có thể bạn chưa biết. Hãy cùng tìm hiểu chi tiết công dụng trái kha tử qua bài viết sau!

1Kha tử là gì?

Tên gọi khác: Chiêu liêu, Chiêu liêu đồng, Kha lê lặc, Kha lê, Hạt chiêu liêu.

Tên khoa học: Terminalia chebula Retz.

Họ: Bàng (Combretaceae).

Đặc điểm thực vật của cây chiêu liêu:

• Cây thân gỗ lớn, cao từ 15 - 20m, đường kính thân có thể đạt 1m.
• Vỏ cây màu xám tro, dày đến 2cm, nứt thành các mảng hình chữ nhật không đều, bên trong xen kẽ các lớp màu đỏ và nâu nhạt.
• Lá đơn, mọc cách, cuống ngắn, phiến lá nguyên thuôn hình trứng hoặc trứng ngược, dài 7 - 10cm, rộng 4,5 - 8cm. Đầu lá nhọn, đuôi lá rộng, có 6 - 10 gân phụ.
• Hoa mọc thành chùm ở nách lá hoặc đầu cành, dài 5,5 - 10cm, màu trắng, có lông vàng, mùi thơm. Hoa lưỡng tính, không có tràng, 10 nhị, bầu hạ chứa noãn.
• Quả thon dài, hình trứng, dài 3 - 4cm, rộng 2cm, chứa 5 múi tù. Khi chín, quả chuyển từ vàng sang cam, rồi nâu, thịt quả đen nhạt, khô, cứng, vị chát chua.

Phân bố: Cây chiêu liêu tử thường mọc ở các cánh rừng thưa lá rộng, rừng thứ sinh ở độ cao 1500m, khu vực sông suối, đất ẩm. Cây ưa sáng khi trưởng thành nhưng chịu bóng mát lúc còn non. Cây kha tử phổ biến tại Campuchia, Lào, Ấn Độ, Thái Lan, Malaysia và miền Nam Việt Nam.

Bộ phận dùng làm thuốc: Quả cây chiêu liêu (Đông y gọi là kha tử).

Thành phần hóa học trong kha tử:

• Tanin, egalic, galic, chebulinic, luteolic - hoạt chất có khả năng điều trị nhiễm khuẩn, chống co thắt cơ trơn, trợ tim, giảm ho, chống lại các cơn co thắt ở dạ dày và ruột.
• Acid chebulinic, acid ellagic, men polyphenol oxidase, arabinose, fructose, chebulagic - các chất làm săn da.
• Oleic, acid palmitic và linoleic - dầu bán khô, màu vàng, không lẫn tạp chất, hỗ trợ ngăn ngừa ung thư.[1]

Quả kha tử thường dùng để làm thuốc

2Tác dụng của kha tử trong y học cổ truyền

Kha tử là một dược liệu quan trọng để điều trị bệnh trong nhiều hệ thống y học cổ truyền như Ayurveda, Siddha, Unani và Homeopathy (Vi lượng đồng căn) ở Ấn Độ.

• Hỗ trợ tiêu hóa: Chữa táo bón mạn tính, đầy hơi, chán ăn, nôn mửa, khó tiêu, viêm đại tràng và nhiễm ký sinh trùng đường ruột.
• Cải thiện sức khỏe gan: Điều trị gan to, viêm gan và các rối loạn chức năng gan.
• Hỗ trợ tim mạch và thần kinh: Bổ tim, cải thiện trí nhớ, tăng cường hệ thần kinh và giảm nhức đầu.
• Chống viêm: Điều trị viêm khớp, bệnh gút và các rối loạn da.
• Điều hòa cơ thể: Thải độc đại tràng, cải thiện cảm giác ngon miệng và tăng cường sức khỏe tổng thể.
• Chữa bệnh ngoài da: Dùng dạng bột hoặc dầu để trị vết bỏng, làm sạch vết thương, giảm sưng và ngăn ngừa mưng mủ.
• Vệ sinh răng miệng: Bột kha tử được dùng làm thuốc đánh răng, giúp làm chắc nướu và ngừa viêm lợi. Nước súc miệng từ Kha tử điều trị nhiệt miệng, viêm nướu và đau họng.
• Chăm sóc tóc: Ngăn rụng tóc, giảm bạc tóc sớm khi dùng để gội đầu.[2]

Kha tử từ lâu đã được sử dụng trong các bài thuốc dân gian cổ truyền

3Tác dụng của kha tử trong y học hiện đại

Chống oxy hóa

Tác dụng chống oxy hóa của kha tử được chứng minh qua nhiều nghiên cứu khoa học nhờ các hợp chất có hoạt tính sinh học như phenolic, flavonoid và acid chebulagic.

Cơ chế hoạt động:

• Chống gốc tự do: Chiết xuất từ quả Kha tử có khả năng bắt giữ gốc tự do như DPPH và NO với hiệu suất 91,05% và 88,95%. Các hợp chất polyphenol đóng vai trò chính trong việc vô hiệu hóa gốc tự do nhờ khả năng trung hòa điện tử.
• Giảm stress oxy hóa: Kha tử ngăn chặn quá trình peroxid hóa lipid, bảo vệ màng tế bào khỏi tổn thương do các chất oxy hóa gây ra. Acid tri-ethyl-chebulate bảo vệ hồng cầu khỏi hemolysis do H₂O₂ và lipid peroxidation gây ra.

Vỏ cây kha tử có tới 85,2% hoạt tính chống oxy hóa, cao hơn so với lá (80,1%) và quả (79,8%). Chiết xuất ethyl acetate từ quả cho thấy khả năng chống oxy hóa mạnh với IC50 chỉ 72,54 µg/ml, gần tương đương với tiêu chuẩn đối chứng (70,02 µg/ml).

Kha tử hỗ trợ điều trị các bệnh liên quan đến stress oxy hóa như ung thư, lão hóa, thoái hóa thần kinh và suy giảm chức năng cơ quan. Cơ chế chống oxy hóa cũng giúp cải thiện sức khỏe tim mạch, bảo vệ gan và duy trì sự ổn định của hệ miễn dịch.[2]

Kha tử chứa nhiều hoạt chất có khả năng chống oxy hóa mạnh

Kháng viêm và hỗ trợ điều trị viêm khớp

Cơ chế kháng viêm và hỗ trợ điều trị viêm khớp của kha tử được giải thích ngắn gọn như sau:

• Ức chế các yếu tố trung gian gây viêm: Chiết xuất từ quả khô của kha tử làm giảm sự tổng hợp các chất chuyển hóa từ acid arachidonic (COX-2 và 5-LOX), đồng thời ức chế sự peroxid hóa lipid - một yếu tố quan trọng trong viêm. Nghiên cứu cho thấy kha tử giúp giảm đáng kể mức TNF-α, IL-6 và IL-1β trong huyết thanh và mô khớp, chống viêm hiệu quả.
• Tăng cường bảo vệ tế bào và mô: Acid chebulagic, chebulinic và corilagin trong quả kha tử giúp duy trì tính toàn vẹn của màng lysosome, tương tự cơ chế của các thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs). Chúng cũng ức chế hiện tượng biến tính protein và hoạt động của các enzyme như beta-glucuronidase và lactate dehydrogenase.
• Hỗ trợ điều trị viêm khớp: Kha tử thể hiện hiệu quả trong các mô hình viêm khớp thực nghiệm. Chiết xuất ethanol tiêu chuẩn hóa của kha tử làm giảm tình trạng viêm khớp do collagen gây ra, giảm sự phá hủy sụn và xói mòn xương. Đồng thời, chiết xuất này ức chế sự tăng sinh synovial và giảm các chỉ số viêm như TNF-R1, COX-2 và MMP-3.[3][2]

Kha tử là một loại dược liệu có tiềm năng trong điều trị viêm khớp

Kháng khuẩn

Kha tử có khả năng tiêu diệt nhiều loại vi khuẩn gây bệnh như:

• Kháng khuẩn đường ruột: Chiết xuất từ quả kha tử tiêu diệt Clostridium perfringens, Escherichia coli và Helicobacter pylori – các vi khuẩn gây viêm loét dạ dày và ung thư dạ dày. Acid ellagic và methyl gallate trong chiết xuất còn làm hỏng cấu trúc màng tế bào của Shigella dysenteriae, dẫn đến ức chế hoàn toàn sự phát triển của vi khuẩn này.
• Kháng khuẩn đường tiết niệu: Các hợp chất phenolic trong chiết xuất ethanol của kha tử có tác dụng chống lại vi khuẩn E.coli gây bệnh tiết niệu kháng đa thuốc, nhờ khả năng ức chế hoạt động bơm đẩy thuốc của vi khuẩn.
• Ứng dụng trong nha khoa: Kha tử giúp tiêu diệt vi khuẩn Streptococcus mutans và Staphylococcus aureus – các nguyên nhân chính gây sâu răng và viêm nha chu. Việc sử dụng dung dịch súc miệng chứa chiết xuất kha tử có thể giảm số lượng vi khuẩn trong khoang miệng, đồng thời hạn chế viêm nướu và nhiệt miệng.
• Ứng dụng trong nông nghiệp: Chiết xuất của kha tử được sử dụng để kiểm soát bệnh đốm vi khuẩn ở cây cam, do vi khuẩn Xanthomonas campestris gây ra, nhờ khả năng ức chế mạnh sự phát triển của vi khuẩn này.[4][2]

Kha tử có khả năng tiêu diệt nhiều loại vi khuẩn gây bệnh

Kháng nấm

Kha tử thể hiện hoạt tính kháng nấm mạnh đối với nhiều loại nấm da và nấm men gây bệnh.

• Nấm da: Chiết xuất nước từ quả và mật cây kha tử có khả năng ức chế các chủng nấm da như Epidermophyton floccosum, Microsporum gypseum và Trichophyton rubrum. Đặc biệt, hoạt tính này được ghi nhận rõ rệt đối với ba loại nấm Trichophyton spp.
• Nấm men: Chiết xuất nước và methanol của kha tử cho thấy hiệu quả ức chế sự phát triển của ba chủng nấm men Candida, kể cả các chủng kháng clotrimazole.
• Các loại nấm khác: Chiết xuất từ hạt kha tử đã có tác dụng kháng lại Trichophyton glabrata, một tác nhân gây bệnh da liễu phổ biến.[4]

Kha tử thể hiện hoạt tính kháng nấm mạnh đối với nhiều loại nấm da và nấm men

Kháng virus

Kha tử có tiềm năng kháng nhiều loại virus nhờ vào sự hiện diện của các hợp chất hoạt tính sinh học mạnh:

• Kháng HIV-1: Các hợp chất từ quả kha từ gồm acid gallic (GA) và ba loại galloyl glucose - là chất ức chế enzyme tổng hợp HIV-1. Chiết xuất methanol và nước của kha tử thể hiện khả năng ức chế mạnh enzyme phiên mã ngược của HIV-1.
• Kháng virus herpes và cytomegalovirus (CMV): Kha tử có tác dụng kháng virus herpes simplex (HSV), chúng ức chế sự nhân lên của cytomegalovirus giúp ngăn ngừa các bệnh liên quan đến CMV ở bệnh nhân suy giảm miễn dịch.
• Kháng virus cúm và các bệnh hô hấp: Kha tử bảo vệ tế bào biểu mô chống lại virus cúm A, hỗ trợ phục hồi trong các trường hợp nhiễm trùng hô hấp cấp tính.
• Các ứng dụng khác: Tannin chiết từ kha tử có khả năng kháng virus potato virus X.[4]

Kháng virus HIV-1, herpes, cytomegalo, virus cúm...

Làm đẹp da

Kha tử có khả năng giải quyết nhiều vấn đề về da như khô da, nứt nẻ và tổn thương da. Trong đó nghiên cứu năm 2014 cho thấy, hỗn hợp bột kha tử kết hợp với bơ ghee (loại bơ chứa nhiều chất béo hơn bơ bình thường và đã được thanh lọc loại bỏ bớt nước, cặn sữa) giúp làm dịu và chữa lành gót chân bị nứt hiệu quả.[1]

Kha tử giúp làn da trở nên mềm mại và căng bóng hơn

Giúp tóc mềm mượt

Một nghiên cứu năm 2021 cho biết, hệ thống y học Ayurveda cổ điển từ lâu đã sử dụng công thức nhuộm tóc từ bột kha tử. Chúng được sử dụng qua nhiều thế hệ mà không gây tác dụng phụ. Kha tử không chỉ giúp làm sẫm màu tóc mà còn giúp tóc mềm mượt.[1]

Kha tử không chỉ giúp làm sẫm màu tóc mà còn giúp tóc suôn mượt hơn

Bảo vệ dạ dày

Kha tử đã được sử dụng trong y học truyền thống để cải thiện nhu động ruột và giảm tình trạng táo bón. Các nghiên cứu hiện đại cho thấy kha tử có tác dụng bảo vệ dạ dày, giúp giảm tổn thương niêm mạc dạ dày và cải thiện điều kiện tiết dịch vị.

• Giảm loét dạ dày: Kha tử có tác dụng giảm thể tích dịch vị, tăng pH dạ dày và sản xuất chất nhầy, bảo vệ niêm mạc dạ dày khỏi các yếu tố gây stress.
• Chống loét: Các thành phần chính như chebulinic acid (CA) có tác dụng kích thích tiết chất nhầy và ức chế hoạt động của H+-K+ ATPase, ngăn loét dạ dày. CA và polyphenol trong kha tử cũng giúp tăng cường sự biểu hiện của VEGF/MMP-2 và thúc đẩy quá trình làm lành vết loét.
• Bảo vệ khỏi vi khuẩn HP: Kha tử có khả năng tiêu diệt Helicobacter pylori hoặc giảm sự bám dính của vi khuẩn này vào niêm mạc dạ dày, đồng thời kích thích sự tiết chất nhầy và ức chế các hoạt động gây viêm, giúp bảo vệ dạ dày khỏi nhiễm trùng.[3]

Kha tử có tác dụng bảo vệ niêm mạc dạ dày, phòng ngừa viêm loét

Hỗ trợ điều trị tiêu chảy và làm giảm nhu động ruột

Chiết xuất nước từ quả kha tử cho thấy hoạt tính hỗ trợ điều trị tiêu chảy nhờ khả năng ức chế nhu động ruột và giảm tiết dịch tiêu hóa. Trong đó, phân đoạn ethyl acetate - giàu các hợp chất như gallic acid, 3,4,6-tri-O-galloyl-β-D-glucose, corilagin và ellagic acid - đóng vai trò chính trong việc giảm tần suất đại tiện.

Chiết xuất cồn và nước của kha tử còn làm chậm thời gian vận chuyển ruột (hiệu ứng kháng cholinergic) và giảm tốc độ rỗng dạ dày. Các thành phần hoạt tính như tannin, alkaloid, saponin, flavonoid, sterol và triterpen góp phần tăng cường hiệu quả chống tiêu chảy và giảm nhu động ruột.[3]

Kha tử có tác dụng giảm nhu động ruột và điều trị táo bón

Hỗ trợ điều trị tiểu đường

Kha tử có nhiều tác dụng tích cực trong phòng ngừa và quản lý bệnh tiểu đường, đặc biệt là tiểu đường tuýp 2 liên quan đến lối sống và chế độ ăn uống. Các chiết xuất từ quả T. chebula có khả năng ức chế hoạt động α-glucosidase, cải thiện tiết insulin khi được kích thích bởi glucose và làm giảm vận chuyển glucose qua màng tế bào.

Ba dẫn xuất poly-hydroxy-tri-terpenoid mới từ quả kha tử cho thấy hiệu quả ức chế alpha-glucosidase, góp phần ổn định đường huyết. Sử dụng viên nang thảo dược chứa 200mg kha tử, commiphora mukul và c.myrrha trong 3 tuần giúp điều hòa ổn định glucose máu, cholesterol LDL và cholesterol HDL.

Ngoài ra, chiết xuất ethanol từ kha tử và các thảo dược khác giúp cải thiện chỉ số glycemic và lipid, an toàn cho bệnh nhân tiểu đường.

Các hợp chất như flavonoid từ kha tử và saponin từ trigonella foenum-graecum khi dùng với liều 100 mg/kg làm giảm đáng kể đường huyết. Bên cạnh đó, decoction kết hợp kha tử và các thảo dược khác giúp cải thiện chống glycation, hỗ trợ kiểm soát biến chứng tiểu đường.

Acid chebulagic từ kha tử giúp tăng cường tín hiệu PPAR-γ và biểu hiện glucose transporter type 4, đồng thời kích thích tiết adiponectin, cải thiện chức năng nội mô và giảm nguy cơ bệnh tim mạch ở bệnh nhân tiểu đường.[2]

Kha tử có khả năng quản lý đường huyết ổn định

Điều trị bệnh động kinh

Kha tử từ lâu đã được sử dụng trong y học Ayurveda để hỗ trợ điều trị động kinh và các rối loạn thần kinh trung ương. Nghiên cứu của Debnath và cộng sự trên chuột bạch Thụy Sĩ cho thấy chiết xuất ethanol từ quả kha tử với liều 100 mg/kg và 500 mg/kg mang lại tác dụng chống co giật. Chiết xuất này bảo vệ mô hình động vật thí nghiệm khỏi co giật do sốc điện tối đa (MES) và làm chậm sự khởi phát co giật do pentylenetetrazole (PTZ) hoặc picrotoxin (PC) thông qua cơ chế mở kênh chloride trên thụ thể GABA.

Chiết xuất hydroalcoholic từ quả kha tử cũng thể hiện hiệu quả chống co giật vượt trội, tăng cường tác dụng ở liều dưới điều trị của phenytoin và valproate. Ở liều 1.000 mg/kg, kha tử mang lại hiệu quả bảo vệ 83,33% đối với co giật do MES và 66,66% đối với co giật do động kinh.

Khi kết hợp chiết xuất kha tử (1.000 mg/kg) với phenytoin hoặc valproate (150 mg/kg), hiệu quả bảo vệ đạt mức tối ưu, đồng thời giảm thiểu suy giảm nhận thức và stress oxy hóa do co giật gây ra.

Ngoài ra, chiết xuất ethanol từ kha tử không chỉ làm giảm thời gian co giật mà còn kéo dài thời gian tiềm tàng trước khi xảy ra cơn co giật, khẳng định tiềm năng ứng dụng của thảo dược này như một phương pháp hỗ trợ trong điều trị động kinh và ngăn ngừa các biến chứng liên quan.[3]

Kha tử có tác dụng hỗ trợ điều trị hiệu quả bệnh động kinh

Ngăn ngừa ung thư

Kha tử thể hiện tiềm năng mạnh trong việc ngăn ngừa ung thư nhờ vào các hợp chất phenolic như chebulinic acid, tannic acid và ellagic acid. Những hợp chất này ức chế sự tăng sinh và thúc đẩy quá trình chết tế bào theo liều lượng trên nhiều dòng tế bào ung thư như ung thư vú, ung thư phổi, ung thư tiền liệt tuyến và ung thư đại tràng.

Nghiên cứu của Saleem và cộng sự cho thấy chiết xuất từ quả kha tử hiệu quả với 5 dòng tế bào ung thư khác nhau, bao gồm cả dòng không gây u (PNT1A). Đặc biệt, chebulagic acid được phát hiện có khả năng cản trở sự phát triển của các tế bào ung thư thông qua ức chế đường mTOR. Ngoài ra, chiết xuất ethanol và acetone từ quả và vỏ cây kha tử cũng có tiềm năng chống ung thư.

Thí nghiệm trên chuột cấy ghép khối u tụy người cho thấy kha tử giúp giảm kích thước khối u. Các chế phẩm kết hợp kha tử với zingiber officinale không chỉ hiệu quả trong ngăn ngừa ung thư mà còn làm chậm quá trình phát triển khối u.[2][4]

Kha tử có tiềm năng mạnh trong việc ngăn ngừa ung thư

Giảm mỡ máu

Chiết xuất từ kha tử giúp giảm nồng độ cholesterol toàn phần, triglyceride, LDL-C và tăng HDL-C, từ đó làm giảm nguy cơ xơ vữa động mạch. Sau khi điều trị, cholesterol trong gan giảm 50% và cholesterol ở tim giảm 60%, đồng thời tăng cường hoạt động enzyme lecithin-cholesterol acyltransferase (LCAT), hỗ trợ chuyển hóa và đào thải cholesterol qua mật.

Chiết xuất nước từ kha tử giúp chuột ăn chế độ giàu cholesterol giảm đáng kể mảng bám động mạch chủ và tích tụ mỡ trong gan. Bên cạnh đó, chiết xuất methanol từ vỏ cây kha tử làm giảm chỉ số xơ vữa, tỷ lệ cholesterol toàn phần và hạn chế giãn mao mạch gan cũng như sự xâm nhập mỡ vào tế bào gan.

Nghiên cứu trên chuột bị tổn thương cơ tim do isoproterenol cho thấy kha tử duy trì hoạt tính enzyme cơ tim, cải thiện cấu trúc ty thể và quá trình chuyển hóa năng lượng. Ngoài ra, các chiết xuất từ quả kha tử còn tăng cường sức co bóp tim và cung lượng tim mà không ảnh hưởng đến nhịp tim, mang lại tiềm năng lớn trong bảo vệ và hỗ trợ điều trị các bệnh lý tim mạch và rối loạn lipid máu.[3]

Kha tử có tác dụng giảm nồng độ cholesterol toàn phần, triglyceride, LDL-C

Bảo vệ thần kinh

Nghiên cứu cho thấy chiết xuất methanol và nước của kha tử bảo vệ tế bào PC12 khỏi độc tính do beta-amyloid (25-35) gây ra, thông qua ức chế sản sinh ROS và giảm dòng ion canxi vào tế bào, đồng thời thể hiện khả năng ngăn ngừa bệnh alzheimer và các rối loạn thần kinh liên quan.[2]

Các hợp chất như acid ellagic, acid tannic và acid gallic trong kha tử ức chế enzyme acetylcholinesterase (AChE), giúp cải thiện mức acetylcholine tại khớp thần kinh, hỗ trợ điều trị suy giảm trí nhớ và bệnh alzheimer. Ngoài ra, chiết xuất kha tử cải thiện chỉ số hành vi, giảm thể tích nhồi máu và phục hồi mô não bị tổn thương trong mô hình thí nghiệm đột quỵ.

Nghiên cứu cũng ghi nhận tác dụng điều hòa tự thực bào của acid chebulagic, giúp giảm triệu chứng độc tính tế bào trong bệnh parkinson và ngăn ngừa sự tích tụ protein bất thường. Tác động này cho thấy kha tử là một ứng viên hứa hẹn trong việc phòng ngừa và kiểm soát các rối loạn thần kinh.

Đối với bệnh động kinh, chiết xuất ethanol từ quả kha tử làm chậm khởi phát co giật và giảm cường độ động kinh trong các mô hình thí nghiệm. Khi kết hợp với valproate, chiết xuất này đạt hiệu quả bảo vệ hoàn toàn, chứng minh vai trò tiềm năng như một phương pháp hỗ trợ trong điều trị động kinh.

Kha tử có khả năng tham gia vào quá trình bảo vệ tế bào thần kinh

Bảo vệ gan

Kha tử có tác dụng bảo vệ gan nhờ các hoạt chất như chebulic acid và neo-chebulic acid. Các nghiên cứu cho thấy chiết xuất ethanol từ quả kha tử giúp ngăn ngừa độc tính gan do sử dụng kết hợp rifampicin, isoniazid và pyrazinamide trong mô hình thử nghiệm kéo dài 12 tuần.

Ngoài ra, chiết xuất nước từ kha tử còn bảo vệ tế bào gan chuột khỏi tổn thương oxy hóa gây ra bởi tert-butyl hydroperoxide, đồng thời giảm thiểu tác động độc hại của carbon tetrachloride lên gan chuột thí nghiệm.

Chebulinic acid - thành phần chính trong kha tử, có khả năng làm giảm các chỉ số men gan như ALT, AST, đồng thời tăng cường hoạt động của enzyme chống oxy hóa SOD, qua đó hạn chế tổn thương mô gan và kích hoạt con đường tín hiệu Nrf2/HO-1.

Chiết xuất này còn làm giảm mức peroxid hóa lipid, bảo vệ enzyme chống oxy hóa khỏi tác động của bức xạ gamma, đồng thời hỗ trợ sửa chữa tổn thương gan nhờ khả năng đảo ngược độc tính tế bào và giảm nồng độ lactate dehydrogenase.[4][2]

Kha tử có tác dụng bảo vệ gan nhờ các hoạt chất như chebulic acid và neo-chebulic acid

Bảo vệ thận

Kha tử có khả năng chống oxy hóa, chống viêm và ngăn ngừa tổn thương tế bào thận. Chiết xuất hydroalcoholic từ kha tử giảm độc tính thận bằng cách giảm viêm, giảm sản sinh các gốc tự do, ngăn chặn hoại tử ống thận và suy giảm chức năng ty thể, tăng enzyme chống oxy hóa (GSH, SOD).[3]

Kha tử có khả năng chống oxy hóa, chống viêm và ngăn ngừa tổn thương tế bào thận

Ngăn ngừa sâu răng

Chiết xuất nước từ kha tử ức chế mạnh sự phát triển và bám dính của vi khuẩn Streptococcus mutans – nguyên nhân chính gây sâu răng. Nước súc miệng chứa 10% chiết xuất kha tử giúp giảm đáng kể lượng vi khuẩn và quá trình phân giải đường của chúng trong nước bọt, với hiệu quả kéo dài đến 90 phút sau khi sử dụng.[4]

Súc miệng với dịch chiết từ kha tử giúp ngăn ngừa sâu răng hiệu quả

Làm nhanh lành vết thương

Chiết xuất cồn từ lá kha tử khi bôi ngoài da giúp vết thương lành nhanh hơn nhờ tăng tốc độ co vết thương và thời gian tái tạo mô mới. Các nghiên cứu cho thấy chiết xuất này làm tăng số lượng protein, collagen, DNA và các phân tử nền như hexosamine và acid uronic trong mô hạt, đồng thời tăng cường sức bền vết thương lên 40%.

Với đặc tính chống oxy hóa mạnh, kha tử ngăn ngừa phân hủy oxy hóa lipid, đẩy mạnh quá trình tạo collagen và co rút vết thương. Ở người tiểu đường, chiết xuất methanol từ lá kha tử kích thích tạo mạch máu mới, tăng hoạt động enzyme chống oxy hóa, giảm peroxid hóa lipid, giúp tốc độ lành vết thương cao hơn 83% so với thuốc bôi thông thường.

Ngoài ra, chiết xuất giàu tannin từ quả kha tử chưa chín còn thúc đẩy hình thành mô hạt, tổ chức collagen và duy trì cấu trúc ngoại bào, hỗ trợ tái tạo da toàn diện. Kha tử cũng cho thấy hiệu quả trong việc ngăn ngừa nhiễm trùng hậu phẫu, ức chế mạnh tụ cầu vàng Staphylococcus aureus và trực khuẩn Klebsiella.[4][3]

Chiết xuất cồn từ lá kha tử khi bôi ngoài da giúp vết thương lành nhanh hơn

4Liều dùng kha tử

Kha tử có thể sử dụng dưới nhiều dạng như quả tươi, quả khô, sắc nước uống, tán bột mịn, nấu cao hoặc ngâm rượu. Liều lượng được khuyến cáo là từ 3 - 10 g/ngày, tùy thuộc vào mục đích và hình thức sử dụng.

Lưu ý: Tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc chuyên gia y tế trước khi sử dụng kha tử để đảm bảo an toàn và tránh các tác dụng phụ không mong muốn.

Kha tử được dùng với liều khuyến cáo là từ 3 - 10 g/ngày

5Một số bài thuốc có sử dụng kha tử

Bài thuốc chữa phong hàn cảm mạo, khàn tiếng do viêm họng

Sắc 4 quả kha tử, 10g cát cánh, 6g cam thảo với 150 ml nước lọc và 150 ml nước tiểu trẻ nhỏ. Đun nhỏ lửa đến khi còn 150 ml, uống khi ấm, mỗi ngày 1 thang, liên tục 10 ngày.

Bài thuốc chữa ho do phế hư

Dùng 10g kha tử, 5g cam thảo và 5g hạnh nhân sắc với 600 ml nước, đun nhỏ lửa trong 20 phút đến khi còn 300 ml. Chia 3 lần uống trong ngày, liên tục 7 - 10 ngày.

Kha tử kết hợp với cam thảo và hạnh nhân dùng chữa ho do phế hư

Bài thuốc chữa ho hen do hư phế hoặc ho kéo dài làm khàn giọng

Sắc 8g kha tử (bỏ hạt), 10g cát cánh, 6g cam thảo với 3 bát nước, đun sôi nhỏ lửa đến khi còn 200 ml. Chia 4 lần uống/ngày, dùng liên tục đến khi khỏi.

Bài thuốc trị viêm họng, đau rát họng

Sử dụng 1 - 2 quả kha tử cắt lấy phần vỏ, nhai kỹ và nuốt nước. Áp dụng 2 - 3 lần/ngày trong 10 ngày.

Bài thuốc chữa trẻ em ho có đờm

Nướng 1 - 2 quả kha tử, pha với 100 ml nước ấm và một ít muối. Ngậm và nuốt từ từ, mỗi ngày 1 lần đến khi giảm triệu chứng.

Kha tử thường được dùng để chữa ho, viêm họng

Bài thuốc chữa tiêu chảy mãn tính, trĩ nội, lỵ do nhiệt

Dùng 10g kha tử, 5g mộc hương, 5g hoàng liên, tán bột mịn. Mỗi lần dùng 3 - 6g uống với nước sôi để nguội, ngày 3 lần.

Bài thuốc trị ngộ độc thức ăn, nhiễm khuẩn, lỵ mãn tính kèm sốt, tiêu chảy lâu ngày

Nướng 5g kha tử, kết hợp 5g mộc hương, 5g hoàng tiễn, tán mịn các nguyên liệu thành bột. Hòa thuốc với 200 ml nước và chia uống 3 lần/ngày, dùng liên tục 7 - 10 ngày.

Kha tử thường được dùng để chữa các vấn đề liên quan đến tiêu hóa

6Lưu ý khi sử dụng kha tử

Một số tác dụng phụ có thể xảy ra

Mặc dù kha tử mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, nhưng việc sử dụng không đúng cách hoặc dùng quá liều có thể gây ra một số tác dụng phụ không mong muốn. Các tác dụng phụ có thể gặp: tiêu chảy, viêm miệng, mất nước, sốt cấp tính, suy dinh dưỡng, cứng hàm, mệt mỏi.[5]

Tác dụng phụ khi dùng quá liều kha tử: tiêu chảy, viêm miệng, mất nước,...

Một số tương tác thuốc có thể xảy ra khi sử dụng kha tử

Kha tử là một vị thuốc quý trong y học cổ truyền, tuy nhiên, việc sử dụng cần cẩn trọng để tránh những tác dụng phụ không mong muốn. Dưới đây là một số lưu ý quan trọng khi sử dụng kha tử với các loại thuốc Tây:

• Tăng tác dụng phụ của thuốc giãn cơ (chlorzoxazone).
• Hạ đường huyết quá mức với thuốc điều trị tiểu đường.
• Tăng tác dụng phụ của omeprazole (thuốc dạ dày).[6]

Kha tử không nên dùng cùng thuốc điều trị tiểu đường, thuốc giãn cơ và omeprazole

Những ai không nên sử dụng kha tử?

Kha tử mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, nhưng không phù hợp với một số đối tượng do nguy cơ gây ra tác dụng phụ hoặc ảnh hưởng đến tình trạng sức khỏe. Dưới đây là những nhóm người nên tránh sử dụng kha tử:

• Phụ nữ có thai và cho con bú: Chưa có đủ bằng chứng khoa học về độ an toàn khi sử dụng kha tử trong thời kỳ mang thai hoặc cho con bú.
• Người mắc bệnh tiểu đường: Kha tử có tác dụng làm giảm đường huyết, dễ gây hạ đường huyết quá mức nếu dùng cùng với thuốc điều trị tiểu đường.
• Người chuẩn bị phẫu thuật: Kha tử có thể ảnh hưởng đến việc kiểm soát đường huyết trong quá trình phẫu thuật.

Trái kha tử là một vị thuốc quý trong y học cổ truyền, tuy nhiên bạn vẫn cần lưu ý cách dùng và liều lượng an toàn để tối ưu hiệu quả. Nếu bạn thấy bài viết này hữu ích, hãy chia sẻ công dụng trái kha tử đến mọi người, bạn nhé!