Rối loạn chuyển hóa: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Khi quá trình chuyển hóa trong cơ thể bị rối loạn có thể ảnh hưởng đến các hoạt động của cơ thể gây nên những bệnh lý nguy hiểm như đái tháo đường, béo phì... Cùng tìm hiểu nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị và phòng ngừa rối loạn chuyển hóa qua bài viết dưới đây nhé!

1Rối loạn chuyển hóa là gì?

Rối loạn chuyển hóa là những bất thường xảy ra trong quá trình trao đổi chất gây nên tình trạng cơ thể hấp thu quá nhiều hoặc quá ít chất dinh dưỡng ảnh hưởng lớn đến sức khỏe người bệnh.

Rối loạn chuyển hóa ảnh hưởng đến tất cả các cơ quan trong cơ thể nên những phản ứng thường rầm rộ ở các cơ quan.[1]

Rối loạn chuyển hóa là những bệnh liên quan đến bất thường quá trình chuyển hóa các chất của cơ thể

2Các loại rối loạn chuyển hóa

Có rất nhiều loại rối loạn chuyển hóa, dưới đây là một số rối loạn hay gặp như:

• Đái tháo đường: gây nên tình trạng lượng đường trong máu cao nhưng không thể vận chuyển vào các tế bào để cung cấp các chất dinh dưỡng cho cơ thể.
• Bệnh Gaucher: do thiếu hụt enzym nên không phân hủy được chất béo gây tích tụ tại gan, lách, tủy xương.
• Kém hấp thu galactose: do rối loạn vận chuyển đường trong hệ tiêu hóa.
• Không đào thải sắt: khiến tích tụ sắt trong các cơ quan như gan, lách.
• Phenylceton niệu: thiếu hụt enzym nên không chuyển hóa được chất độc thành chất không nguy hiểm của cơ thể gây nên tổn thương đến sự phát triển của trẻ.

Đái tháo đường là một trong những bệnh rối loạn chuyển hóa hay gặp

3Đối tượng dễ mắc rối loạn chuyển hóa

Một số đối thường dễ mắc những rối loạn chuyển hóa như:

• Béo trung tâm: nhiều mỡ vùng bụng.
• Đái tháo đường.
• Xuất hiện tình trạng gai đen ở cổ, nách hoặc các nếp gấp.[2]

Những người xuất hiện gai đen hay mắc rối loạn chuyển hóa

4Nguyên nhân gây ra rối loạn chuyển hóa

Có nhiều nguyên nhân gây nên tình trạng rối loạn chuyển hóa như:

• Thiếu enzyme hoặc thiếu vitamin.
• Xuất hiện những phản ứng hóa học bất thường.
• Suy dinh dưỡng.
• Bất thường các cơ quan ảnh hưởng tới quá trình trao đổi chất.

Tình trạng hay gặp là đái tháo đường được hình thành do tình trạng kháng insulin của cơ thể. Hormone insulin có tác dụng hỗ trợ đưa đường vào các cơ quan để cung cấp năng lượng cho hoạt động tế bào. Tuy nhên với tình trạng kháng insulin sẽ làm cho cơ thể thiếu năng lượng và đường tăng cao trong máu.[3]

Kháng insulin là nguyên nhân gây rối loạn chuyển hóa ở người đái tháo đường

5Yếu tố nguy cơ rối loạn chuyển hóa

Một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mắc rối loạn chuyển hóa như:

• Tuổi cao.
• Thừa cân, béo phì, ít vận động.
• Đái tháo đường thai kỳ.
• Mắc các bệnh lý: gan nhiễm mỡ, hội chứng buồng trứng đa nang, hội chứng ngưng thở khi ngủ.
• Di truyền.
• Không có chế độ ăn điều độ.

6Triệu chứng của rối loạn chuyển hóa

Các triệu chứng của rối loạn chuyển hóa diễn ra hầu hết các cơ quan trong cơ thể như:

• Mệt mỏi.
• Yếu cơ.
• Thay đổi cân nặng bất thường.
• Thay đổi sắc tố da.
• Đau bụng.
• Buồn nôn, nôn.
• Chán ăn.
• Trẻ em kém phát triển thể chất và vận động.[4]

Chán ăn là một trong những dấu hiệu của rối loạn chuyển hóa

7Biến chứng của rối loạn chuyển hóa

Nếu rối loạn chuyển hóa diễn ra trong thời gian dài khiến cho cơ thể không còn đủ sức cân bằng các rối loạn này sẽ gây ra:

• Xơ vữa động mạch.
• Tiểu đường.
• Suy thận.
• Tai biến mạch máu não.
• Gan nhiễm mỡ.
• Bệnh động mạch ngoại vi.
• Suy tim.
• Nhồi máu cơ tim.

Rối loạn chuyển hóa có thể gây nên tình trạng gan nhiễm mỡ

8Cách chẩn đoán rối loạn chuyển hóa

Dựa vào những tiêu chuẩn sau, khi mắc nhiều hơn ba gạch đầu dòng có thể chẩn đoán mắc rối loạn chuyển hóa:

• Vòng eo lớn hơn 80cm với nữ và 90cm với nam.
• Huyết áp cao hơn 130/85mmHg.
• Đường huyết lúc đói lớn hơn 100mg/dL.
• Chỉ số HDL dưới 40mg/dL với nam và dưới 50mg/dL với nữ.[2]

9Khi nào cần gặp bác sĩ?

Các dấu hiệu cần gặp bác sĩ

Rối loạn chuyển hóa có thể diễn biến đột ngột nhưng có thể diễn biến rất âm thần. Chính vì vậy khi xuất hiện những dấu hiệu sau, người bệnh nên đến các cơ sở y tế để được thăm khám và điều trị:

• Trẻ chậm phát triển thể chất và tinh thần.
• Mệt mỏi kéo dài.
• Tê bì tay chân.
• BMI lớn hơn 23kg/m².
• Chán ăn.
• Buồn nôn.

Khi xuất hiện mệt mỏi kéo dài nên đến ngay các cơ sở y tế để được thăm khám

Nơi khám chữa

Nếu gặp các dấu hiệu như trên, bạn có thể đến ngay các cơ sở y tế gần nhất, các bệnh viện chuyên khoa Nội, Nội tiết. Hoặc bất kỳ bệnh viện đa khoa nào tại địa phương để được thăm khám kịp thời.

Ngoài ra, có thể tham khảo một số bệnh viện lớn, uy tín dưới đây để được chẩn đoán và tư vấn điều trị phù hợp, tránh các biến chứng đáng tiếc xảy ra:

• Tại Thành phố Hồ Chí Minh: Bệnh viện Chợ Rẫy, Bệnh viện Đại học Y dược TP HCM, Bệnh viện Gia An 115, Bệnh viện Nhân dân 115.
• Tại Hà Nội: Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Nội tiết Trung ương, Bệnh viện Lão khoa Trung ương, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội.

10Các phương pháp điều trị rối loạn chuyển hóa

Tùy vào từng bệnh lý rối loạn chuyển hóa mà bác sĩ sẽ chỉ định những phương pháp điều trị khác nhau:

• Thiếu vitamin: cung cấp đầy đủ vitamin và khoáng chất.
• Thiếu enzyme: cung cấp enzyme nếu có sẵn trên thị trường hoặc không cung cấp những thực phẩm có thể chuyển hóa thành những chất độc mà cơ thể không thể tự trung hòa.

Với tình trạng đái tháo đường không phụ thuộc insulin (đái tháo đường type 2) ngoài điều trị những thuốc giảm đường huyết theo hướng dẫn của bác sĩ, cần phải thực hiện chế độ ăn uống và sinh hoạt phù hợp như:

• Giảm lượng tinh bột cung cấp.
• Ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày.
• Ăn nhiều rau xanh và hoa quả.
• Kiểm soát huyết áp, mỡ máu.
• Hoạt động thể lực phù hợp với cơ thể.
• Duy trì BMI nằm trong khoảng 18 - 22 kg/m2.

Bổ sung rau xanh và hoa quả trong bữa ăn của người đái tháo đường

11Biện pháp phòng ngừa rối loạn chuyển hóa

Để phòng ngừa những bệnh lý rối loạn chuyển hóa, bạn có thể thực hiện những gợi ý sau:

• Ăn uống lành mạnh, giảm cân từ từ để BMI trở về mức bình thường.
• Hoạt động thể chất ít nhất 30 phút mỗi ngày và ít nhất 5 ngày mỗi tuần.
• Giảm lượng carbohydrate cung cấp cho cơ thể. Có thể cân nhắc sử dụng ngũ cốc nguyên hạt.
• Giảm lượng thịt đỏ cung cấp.
• Ăn nhiều rau xanh và hoa quả.
• Hạn chế sử dụng chất béo bão hòa như mỡ động vật.

Luyện tập thể lực phù hợp để giảm nguy cơ mắc rối loạn chuyển hóa

Hy vọng bài viết đã cung cấp cho bạn các kiến thức về rối loạn chuyển hóa, đặc biệt là những biện pháp để phòng ngừa tình trạng này. Nếu thấy bài viết hữu ích, hãy chia sẻ cho người thân và bạn bè nhé!