Tiền sản giật: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách điều trị

Tiền sản giật là một tình trạng bệnh lý có thể đe dọa đến tính mạng của mẹ và thai nhi trong những tháng cuối của thai kỳ. Bệnh cần được điều trị và theo dõi sát sao. Cùng tìm hiểu về tiền sản giật qua bài viết này nhé!

1Tiền sản giật là gì?

Tiền sản giật là bệnh lý gây ra rối loạn chức năng nhiều cơ quan trong cơ thể sản phụ và sự phát triển của thai nhi do ảnh hưởng của thai nghén. Bệnh xuất hiện từ tuần thứ 20 của thai kỳ với những đặc trưng như tăng huyết áp, protein niệu và phù.

Tiền sản giật có thể gây ra khoảng 2 - 8% các biến chứng thai kỳ. Mỗi năm trên thế giới có khoảng 50.000 sản phụ và khoảng 500.000 thai nhi tử vong do tiền sản giật. Do đó, việc phát hiện và điều trị sớm sẽ giúp giảm thiểu những rủi ro do bệnh gây ra.[1]

2Nguyên nhân gây ra tiền sản giật

Hiện nay, các chuyên gia vẫn chưa tìm ra nguyên nhân chính xác gây ra tiền sản giật. Tuy nhiên, đông đảo bác sĩ chấp nhận ý kiến cho rằng sự phát triển bất thường của nhau thai là nguyên nhân chủ yếu gây ra bệnh.

Nhau thai được hình thành ngay từ khi phôi làm tổ ở buồng tử cung với vai trò trao đổi khí oxi - cacbonic và các chất dinh dưỡng giữa mẹ và thai nhi. Khi thai nhi lớn lên thì các mạch máu của nhau thai cũng phát triển tương ứng với nhu cầu của cơ thể.

Ở người bệnh mắc tiền sản giật, quá trình hình thành động mạch xoắn của nhau thai không được diễn ra trọn vẹn khiến dòng máu di chuyển qua bánh nhau khó khăn hơn, tưới máu cho thai nhi không đầy đủ cũng như ảnh hưởng đến huyết áp của người mẹ. Từ đó, dẫn đến hàng loạt các triệu chứng kèm theo tại nhiều cơ quan khác nhau.

Nguyên nhân của tiền sản giật là do bất thường nhau thai

3Đối tượng có nguy cơ mắc tiền sản giật

Tiền sản giật có thể gặp ở bất kỳ sản phụ nào. Tuy nhiên, do một số yếu tố nguy cơ mà một số người sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn. Chẳng hạn như:

• Bà mẹ đã từng mắc tiền sản giật trong những lần mang thai trước đây hoặc có người thân (mẹ hoặc em gái) có tiền sử mắc bệnh.
• Bà mẹ mắc các bệnh lý mạn tính như đái tháo đường, bệnh thận mạn tính, bệnh lý tăng đông máu, lupus ban đỏ hệ thống hoặc tăng huyết áp,...
• Sản phụ mang thai lần đầu hoặc mang thai nhiều lần.
• Sản phụ tăng cân quá mức trong thai kỳ.
• Bà mẹ trên 35 tuổi hoặc dưới 20 tuổi.
• Có sử dụng các biện pháp hỗ trợ sinh sản trong thai kỳ.
• Sản phụ sử dụng thuốc lá hoặc các chất kích thích như rượu, bia…

4Dấu hiệu tiền sản giật

Đa phần người bệnh tiền sản giật được phát hiện thông qua việc khám sàng lọc ở tuần thứ 20 của thai kỳ với những biểu hiện kín đáo mà người bệnh ít để ý đến. Một số triệu chứng thường gặp trong tiền sản giật bao gồm:

• Tăng huyết áp: chỉ số huyết áp trên cùng (tâm thu) của sản phụ lớn hơn hoặc bằng 140 mmHg hay chỉ số huyết áp dưới cùng (tâm trương) lớn hơn hoặc bằng 90 mmHg hoặc đồng thời xuất hiện cả hai. Huyết áp cần được đo ít nhất 2 lần cách nhau 4 giờ mới có giá trị gợi ý chẩn đoán.
• Protein niệu: là tình trạng xuất hiện protein bất thường trong nước tiểu. Người bệnh tiền sản giật thường có lượng protein niệu lớn hơn 0,5g/l trong mẫu nước tiểu bất kỳ hoặc lớn hơn 300mg protein trong mẫu nước tiểu 24 giờ.
• Phù: có thể xuất hiện phù nhẹ ở quanh mắt, phù mặt, tay chân hoặc tăng cân đột ngột. Tuy nhiên, không phải tất cả các sản phụ đều gặp triệu chứng này hoặc triệu chứng phù kín đáo khiến người bệnh khó phát hiện.

Ngoài những triệu chứng phổ biến trên, phụ nữ có thai mắc tiền sản giật có thể gặp một số dấu hiệu báo hiệu sự tổn thương tại các cơ quan khác trong cơ thể như:

• Sản phụ cảm thấy buồn nôn và nôn mửa.
• Đau bụng âm ỉ, liên tục vùng trước gan hoặc đau thượng vị.
• Đau đầu dữ dội, có thể kèm theo nhìn mờ, giảm hoặc mất thị lực tạm thời.
• Bụng chướng tăng dần, đau tức ngực dẫn đến khó thở, nhất là khi nằm ngửa.
• Các bất thường trong xét nghiệm máu như men gan tăng hoặc giảm tiểu cầu,...

Dấu hiệu thường gặp của tiền sản giật là huyết áp cao

5Biến chứng của tiền sản giật

Tiền sản giật không được điều trị và kiểm soát tốt có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng đe dọa đến tính mạng của cả mẹ và con như:

Biến chứng trên thai phụ

• Sản giật: đây là một biến chứng nặng nề cho bà mẹ với biểu hiện là các cơn co giật và hôn mê. Sản giật có thể xuất hiện từ trước, trong hoặc sau khi sinh 6 tuần, thường có triệu chứng báo trước như đau đầu dữ dội, giảm thị lực hoặc thay đổi tri giác,...
• Nhau bong non: là hiện tượng bánh rau bị tách ra khỏi thành tử cung trước khi sinh. Bệnh gây ra chảy máu số lượng lớn cũng như cản trở nuôi dưỡng thai nhi gây nguy hiểm cho cả mẹ và con.
• Hội chứng HELLP: với các triệu chứng nguy hiểm như tan máu tán huyết, giảm tiểu cầu và tăng men gan cao. Do đó, hội chứng HELLP có thể gây mất máu số lượng lớn, rối loạn đông máu,... gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính trạng của cả mẹ và con.
• Tổn thương các cơ quan của sản phụ: tiền sản giật với triệu chứng tăng huyết áp có thể gây phù phổi, tổn thương tế bào gan và cầu thận, làm tăng nguy cơ xuất huyết não hoặc tổn thương thần kinh thị giác gây nhìn mờ.
• Bệnh tim mạch: tiền sản giật có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh về tim và mạch máu sau này, nhất ở sản phụ mắc tiền sản giật nhiều lần.

Biến chứng trên thai nhi

• Thai nhi chậm phát triển: do sự bất thường về nhau thai nên việc vận chuyển các chất dinh dưỡng cho thai nhi bị suy giảm khiến tốc độ phát triển về cân nặng của thai nhi thường chậm hơn so với tuổi thai.
• Sinh non: tiền sản giật là một trong những nguyên nhân gây sinh non (từ 22 - 37 tuần của thai kỳ). Đồng thời, bác sĩ có thể chỉ định chấm dứt thai kỳ sớm để điều trị tiền sản giật không kiểm soát gây nguy hiểm.
• Tử vong chu sinh: Tỉ lệ tăng cao nếu thai đẻ non hoặc biến chứng nhau bong non.

Tiền sản giật gây biến chứng thai nhi chậm phát triển trong tử cung

6Chẩn đoán và sàng lọc tiền sản giật

Việc sàng lọc tiền sản giật là rất cần thiết trong mỗi lần khám thai, nhất là từ tuần thứ 20 của thai kỳ. Để chẩn đoán tiền sản giật, bác sĩ sẽ thực hiện thăm khám và yêu cầu một số xét nghiệm sau đây.

Khám lâm sàng

Thăm khám lâm sàng có thể phát hiện triệu chứng đặc hiệu của bệnh như tăng huyết áp hoặc phù từ mức độ nhẹ đến nặng.

Ngoài ra, bác sĩ cũng có thể phát hiện sớm các dấu hiệu của tiền sản giật như nhìn mờ, đau thượng vị, đau hạ sườn phải, hoa mắt, rối loạn thị giác và các biến chứng ảnh hưởng đến đến sức khỏe của mẹ và sự phát triển của thai nhi.

Các xét nghiệm

• Xét nghiệm nước tiểu: nhằm phát hiện lượng protein bất thường trong nước tiểu của sản phụ giúp chẩn đoán bệnh.
• Xét nghiệm máu: để đánh giá được sự thay số lượng tiểu cầu, hồng cầu trong hội chứng HELLP hoặc lượng albumin máu giúp đánh giá tình trạng phù và dinh dưỡng của sản phụ.
• Chức năng thận: qua các chỉ số creatinin, ure và mức độ thanh thải, bác sĩ có thể đánh giá được chức năng thận.
• Men gan: phát hiện chỉ số men gan AST, ALT tăng ở người bệnh tiền sản giật, nhất là hội chứng HELLP.
• Soi đáy mắt: có thể phát hiện những tổn thương tại động mạch võng mạc gây suy giảm thị lực.
• Siêu âm thai: đánh giá sự phát triển của thai nhi xem có phù hợp với tuổi thai không.

7Khi nào cần gặp bác sĩ?

Các dấu hiệu cần gặp bác sĩ

Khi được phát hiện mắc tiền sản giật, bạn nên điều trị và thăm khám định kỳ theo lịch hẹn của bác sĩ để có thể phát hiện sớm biến chứng của bệnh. Tuy nhiên, nếu gặp các triệu chứng sau thì bạn cần đến cấp cứu tại bệnh viện ngay như:

• Xuất hiện những triệu chứng cảnh báo sản giật hoặc các cơn co giật.
• Đau bụng vùng trước gan dữ dội.
• Đau thượng vị, đau tức ngực, khó thở tăng dần.
• Đau đầu mới khởi phát, không có dấu hiệu thuyên giảm và không đáp ứng với thuốc giảm đau.
• Nhìn mờ hoặc xuất hiện những đốm xanh đỏ trước mắt.

Nơi điều trị tiền sản giật

Khi phát hiện tiền sản giật, bạn cần được điều trị ở các phòng khám sản khoa hoặc các bệnh viện có chuyên khoa sản phụ khoa ngay tại địa phương. Một số địa chỉ điều trị bệnh sản khoa uy tín:

• Tp. Hồ Chí Minh: BV Từ Dũ, BV Hùng Vương, BV Đại học Y Dược TP. HCM,...
• Hà Nội: BV Phụ sản Hà Nội, Khoa Sản phụ khoa - BV Bạch Mai, BV Phụ sản Trung Ương...

8Điều trị dự phòng tiền sản giật

Hiện nay có thể sàng lọc sớm nguy cơ mắc tiền sản giật qua 2 giai đoạn gồm:

• Giai đoạn 1: thường từ tuần thứ 11 đến tuần thứ 13 + 6 ngày.
• Giai đoạn 2: được thực hiện ở trong 3 tháng giữa và 3 tháng cuối của thai kỳ.

Sản phụ sẽ được khai thác tiền sử, đo huyết áp động mạch cả hai tay, siêu âm Doppler động mạch tử cung, làm một số các xét nghiệm sinh hoá để tính nguy cơ có thể mắc tiền sản giật trong thai kỳ.

Các thai phụ có nguy cơ cao mắc tiền sản giật (chỉ số nguy cơ ≥ 1/100) sẽ được tư vấn điều trị dự phòng bằng thuốc như: aspirin liều thấp (81 - 150 mg/ngày), tăng cường bổ sung thêm calcium liều cao theo chỉ định của bác sĩ.

Nếu thai phụ có nguy cơ thấp sẽ được tiếp tục theo dõi thai kỳ.

9Điều trị tiền sản giật

Tiền sản giật mức độ nhẹ có thể theo dõi tại nhà, thăm khám và làm các xét nghiệm sinh hóa để đánh giá tiến triển của bệnh cho đến khi thai đủ tháng. Sản phụ cần theo dõi một số điều sau:

• Đo huyết áp tại nhà ngày 2 lần sáng và chiều.
• Theo dõi cân nặng và cử động của thai hàng ngày
• Nghỉ ngơi hoàn toàn, không làm việc nặng.
• Phát hiện các dấu hiệu nặng như hoa mắt, nhìn kém, huyết áp cao,...

Khi tiền sản giật chuyển qua giai đoạn nặng, thai phụ cần được theo dõi sát tại cơ sở y tế chuyên khoa. Người bệnh sẽ được theo dõi huyết áp 4 lần/ngày, sự thay đổi cân nặng và lượng protein niệu mỗi ngày.

Một số thuốc có thể sử dụng trong điều trị tiền sản giật như: thuốc an thần diazepam và thuốc dự phòng cơn sản giật magnesium sulfate, thuốc hạ huyết áp hydralazin, nifedipin hoặc labetalol,...

Nếu tiền sản giật nặng không đáp ứng điều trị nội khoa hoặc xảy ra cơn sản giật thì cần chấm dứt thai kỳ càng sớm càng tốt để đảm bảo tính mạng cho sản phụ. Trước khi chấm dứt thai kỳ cần ổn định tình trạng bệnh nhhân trong 24-48h.

Điều trị tiền sản giật bằng thuốc khi bệnh mức độ nhẹ

10Biện pháp phòng ngừa tiền sản giật

Để phòng bệnh tiền sản giật người mẹ cần lưu ý một vài biện pháp sau:

• Ăn uống hợp lý, đa dạng, bổ sung nhiều đạm, canxi, các loại vitamin, các yếu tố vi lượng.
• Ăn nhiều thức ăn giàu Omega 3 (DHA, EPA) như cá hồi, hạt vừng, quả óc chó,...
• Khám thai định kỳ tối thiểu 3 tháng/lần để đánh giá sự phát triển của thai nhi và phát hiện sớm triệu chứng của bệnh.
• Không sử dụng thuốc lá, rượu bia trong suốt thai kỳ.
• Tham gia các lớp học tiền sản, hậu sản để có đủ kiến thức và khả năng ứng phó với bệnh.
• Giữ cân nặng ở mức độ ổn định, tránh béo phì và tăng cân đột ngột.
• Nếu mắc tiền sản giật, cần tái khám định kỳ theo chỉ định của bác sĩ.
• Giữ tinh thần thoải mái, hạn chế làm việc.
• Tiếp tục theo dõi tiến trình hồi phục sức khỏe của sản phụ sau sinh trong vòng 6 tuần.

Nhà thuốc An Khang hi vọng bài viết trên đã cung cấp những kiến thức bổ ích cho bạn về bệnh tiền sản giật. Hãy chia sẻ thông tin đến rộng rãi bạn bè và người thân của bạn nhé!