Viêm VA là gì? Nguyên nhân và dấu hiệu nhận biết

Viêm VA là một bệnh lý thường gặp ở trẻ em, đặc biệt là nhóm trẻ nhỏ. Cùng tìm hiểu về nguyên nhân và triệu chứng bệnh viêm VA cũng như biết cách điều trị và phòng bệnh hiệu quả cho trẻ bạn nhé!

1Viêm VA là gì?

VA là tổ chức lympho ở vòm mũi họng có chức năng phát hiện tiêu diệt vi khuẩn xâm nhập vào cơ thể.

Tuy ngay sau sinh trẻ đã có VA nhưng phải đến khi 6 tháng tuổi, tổ chức VA mới bắt đầu phát triển và có chức năng miễn dịch. VA phát triển mạnh ở nhóm trẻ 3 - 5 tuổi. Sau đó sẽ bắt đầu teo dần khi trẻ 7 - 8 tuổi và biến mất hoàn toàn khi qua tuổi dậy thì.

VA có chức năng miễn dịch, cùng với các tổ chức lympho khác vùng mũi họng là amidan vòi, amidan khẩu cái và amidan dưới lưỡi, tạo thành vòng Waldeyer.

Vòng Waldeyer có chức năng ngăn cản căn nguyên gây bệnh xâm nhập vào cơ thể qua đường mũi và họng. [1]

Tuy nhiên, đôi khi tổ chức VA bị chính những căn nguyên này lấn át và tấn công gây tình trạng viêm. Viêm VA là tình trạng bệnh nhiễm khuẩn hô hấp trên thường gặp ở trẻ em, đặc biệt vào mùa đông, khi thay đổi thời tiết.[2]

Cấu tạo vòng bạch huyết Waldeyer

2Nguyên nhân gây viêm VA

Virus là nguyên nhân hàng đầu gây viêm VA nói riêng và viêm đường hô hấp nói chung. Các loại virus thường gặp gây viêm VA là Adenovirus, Rhinovirus, virus cúm (Influenza), á cúm (Para-influenza virus). Viêm VA do virus thường gặp vào mùa lạnh, đặc biệt khi thay đổi thời tiết.

Vi khuẩn gây viêm VA thường gặp là phế cầu, tụ cầu vàng (Staphylococcus aureus), Haemophilus influenzae, liên cầu khuẩn tan máu huyết β nhóm A. Những vi khuẩn này gây viêm VA quanh năm và thường là căn nguyên chính gây tình trạng viêm VA mạn tính.

3Triệu chứng viêm VA

Viêm VA cấp tính

Viêm VA cấp tính thường khởi phát đột ngột, thường biểu hiện các triệu chứng rầm rộ, đáp ứng với điều trị và thường hết trong khoảng vài ngày. Các triệu chứng khi trẻ bị viêm VA cấp tính là:

• Trẻ đột ngột sốt cao, thường sốt 39 - 40 độ.
• Nghẹt, tắc mũi, có thể một hoặc cả 2 bên, khiến trẻ phải há miệng để thở.
• Chảy mũi trong hoặc mũi đục. Dịch mũi có thể chảy ra ngoài hoặc chảy xuống họng, kích thích gây phản xạ ho, đặc biệt ho xuất hiện khi nằm.
• Có thể sờ thấy các hạch vùng cổ, sau tai, dưới hàm sưng to.
• Hôi miệng, hơi thở có mùi hôi.
• Trẻ mệt mỏi, quấy khóc, ăn uống kém.
• Khám thấy niêm mạc mũi đỏ, xuất tiết nhiều dịch nhầy, thành sau họng có dịch trong hoặc đục chảy xuống.

Các dấu hiệu viêm VA cấp tính

Viêm VA mạn tính

Viêm VA mạn tính là tình trạng VA quá phát và xơ hóa sau nhiều đợt viêm cấp tính. Bệnh thường biểu hiện tình trạng chảy mũi và ngạt mũi mạn tính.

Do VA to gây hẹp đường hô hấp trên, trẻ thường ngủ ngáy, đôi khi có thể gặp hiện tượng ngừng thở khi ngủ.

Do trẻ bị viêm VA mạn tính có thể dẫn đến thiếu oxy mạn tính ở trẻ nhỏ. Trẻ chậm chạp, kém linh hoạt hơn so với các bạn cùng tuổi, lâu ngày có thể gây chậm phát triển thể chất.

Ngoài ra, trẻ bị viêm VA mạn tính có khuôn mặt VA đặc trưng. Do trẻ thường xuyên há miệng để thở gây biến dạng xương vùng hàm mặt: mũi tẹt, trán dô, hàm trên vẩu, hàm dưới hẹp.

Viêm VA mạn tính gây bộ mặt VA đặc trưng

4Biến chứng nguy hiểm

Viêm xoang

Viêm VA tạo điều kiện thuận lợi để vi khuẩn, virus gây viêm xoang. Các xoang vùng hàm mặt bị viêm sẽ chứa đầy dịch, gây đau đầu kéo dài.

Bệnh thường tái phát nhiều đợt khiến trẻ mệt mỏi nhiều kèm theo tình trạng chảy mũi, nghẹt mũi thường xuyên.[3]

Viêm tai giữa

Hệ thống tai mũi họng có mối liên hệ với nhau, nối thông với nhau qua ống Eustachian. Do đó, VA bị viêm có thể gây viêm tai giữa ở trẻ.

Trẻ thường sốt cao, quấy khóc, đặc biệt trẻ khóc thét khi chạm vào bên tai bị viêm. Trẻ có thể bị chảy dịch tai màu vàng, mùi hôi. [3]

Viêm tai giữa là một biến chứng thường gặp của viêm VA

Viêm mũi họng

Viêm VA có thể dẫn đến viêm mũi họng do phản ứng viêm của các tổ chức bạch huyết khác của vòng Waldeyer, gây nhiễm trùng vùng xung quanh vị trí VA.

Trẻ biểu hiện sốt cao, đau họng, ho khan hoặc ho đờm, chảy mũi, ngạt mũi. [3]

Viêm phổi, viêm phế quản

VA là cửa ngõ của luồng không khí đi vào hệ hô hấp. Khi VA bị viêm, vi khuẩn và virus có thể đi sâu vào bên trong hệ hô hấp của trẻ, gây tình trạng viêm phổi hoặc viêm phế quản.

Giai đoạn đầu, trẻ có thể biểu hiện các triệu chứng của viêm VA. Lâu ngày, trẻ ho tăng dần, ho đờm, kèm theo khò khè, khó thở, trẻ thở nhanh, gắng sức. [3]

5Cách chẩn đoán viêm VA

Khám thực thể

• Khám họng: Quan sát thấy niêm mạc họng đỏ, có dịch trắng trong hoặc dịch đục chảy từ trên vòm xuống dọc theo thành sau họng.
• Khám tai: Có thể thấy màng nhĩ mất bóng, hơi lõm, kèm theo có tình trạng viêm ứ dịch hoặc ứ mủ.
• Bộ mặt VA: Mũi tẹt, trán dô, hàm trên vẩu, hàm dưới hẹp, thường xuyên há mệng thở, vẻ mặt chậm chạp, kém linh hoạt.

Khám họng quan sát thấy dịch nhầy chảy xuống thành sau họng

Chẩn đoán hình ảnh

• Nội soi mũi - vòm họng: Đây là phương pháp chẩn đoán tốt nhất để phát hiện cũng như đánh giá mức độ viêm VA. Nội soi mũi - vòm họng giúp bác sĩ quan sát trực tiếp hình ảnh VA bị viêm: VA sưng to, nề đỏ, trên bề mặt có thể thấy các hốc mủ.
• Chụp Xquang, CT hoặc MRI: Giúp đánh giá các tổn thương đường hô hấp khác như viêm xoang, viêm phổi, viêm phế quản. Tuy nhiên, trong đa số trường hợp, nội soi mũi - vòm họng đã đủ để chẩn đoán viêm VA cấp và mạn tính.

Các xét nghiệm khác

• Xét nghiệm công thức máu: giúp theo dõi tình trạng tăng số lượng bạch cầu, thể hiện tình trạng nhiễm khuẩn.
• Nuôi cấy vi khuẩn: Xét nghiệm nuôi cấy vi khuẩn để xác định căn nguyên gây viêm VA, từ đó bác sĩ sẽ có lựa chọn điều trị phù hợp.

6Khi nào cần gặp bác sĩ?

Dấu hiệu cần gặp bác sĩ

Cần đưa trẻ đến gặp bác sĩ khi có các triệu chứng nghi ngờ viêm VA như:

• Sốt cao liên tục.
• Chảy mũi nhiều, dịch đục, ngạt tắc mũi.
• Nhiều đợt chảy mũi, ngạt mũi tái phát.
• Trẻ ăn uống kém, mệt mỏi nhiều.

Nơi khám bệnh viêm VA

Khi nghi ngờ trẻ bị viêm VA, bạn nên đưa trẻ đến khám tại Khoa Tai - Mũi - Họng ở các bệnh viện hoặc phòng khám gần nhất. Bạn có thể tham khảo một số bệnh viện uy tín sau:

• Tại TP. HCM: Bệnh viện Tai mũi họng, Bệnh viện 115, Bệnh viện Đại học Y Dược,...
• Tại Hà Nội: Bệnh viện Tai mũi họng Trung ương, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, Bệnh viện Bạch Mai,...

7Cách chữa trị hiệu quả

Điều trị cấp tính

• Hút mũi, nhỏ mũi giúp thông thoáng đường thở, khiến trẻ hít thở dễ dàng. Tuy nhiên, cha mẹ cần hút mũi nhẹ nhàng, đúng kỹ thuật, không nên hút quá nhiều lần trong ngày gây xây xước niêm mạc mũi của trẻ.
• Thuốc sát khuẩn: Sử dụng dạng xịt mũi họng giúp thuốc phát huy tác dụng tại chỗ, loại bỏ vi khuẩn, virus ngay trên bề mặt VA.
• Thuốc khí dung: Thuốc kháng histamin hoặc corticoid có tác dụng chống viêm, giảm ngạt tắc mũi, chảy mũi. Cha mẹ có thể lựa chọn dạng nhỏ mũi, xịt mũi hoặc đường uống. Tuy nhiên, nên tham khảo ý kiến bác sĩ, dược sĩ khi dùng thuốc để hạn chế tác dụng phụ của thuốc.
• Thuốc kháng sinh toàn thân chỉ được dùng trong trường hợp viêm VA do vi khuẩn và không có tác dụng điều trị tình trạng nhiễm virus.
• Thuốc kháng viêm: Trong những trường hợp nặng, bác sĩ có thể chỉ định cho trẻ dùng phối hợp thêm với một số thuốc chống viêm.
• Thuốc hạ sốt: Dùng khi trẻ sốt cao trên 38,5 độ C, uống cách nhau ít nhất 4 - 6 tiếng.

Rửa mũi, nhỏ mũi giúp làm thông thoáng đường thở cho trẻ

Điều trị VA mạn tính

Nạo V.A là biện pháp điều trị triệt để đối với những trường hợp viêm VA mạn tính. Thủ thuật giúp loại bỏ hoàn toàn VA bị xơ hóa và quá phát.

Nạo VA tương đối đơn giản, nhanh chóng, giảm thời gian nằm viện cho trẻ cũng như giảm tỷ lệ tái phát.

Các trường hợp chỉ định nạo VA:

• V.A viêm cấp tính, tái đi tái lại nhiều đợt trong năm.
• V.A gây các biến chứng lên các cơ quan lân cận: viêm tai giữa, viêm mũi họng.
• V.A gây biến chứng sau nhiễm liên cầu tan máu beta: viêm khớp cấp tính, viêm cầu thận cấp.
• V.A quá phát, gây hẹp đường thở, trẻ ngủ ngáy, có cơn ngừng thở khi ngủ.

Các trường hợp chống chỉ định nạo VA:

• Bệnh rối loạn quá trình đông cầm máu, dễ chảy máu, khó cầm máu (chống chỉ định tuyệt đối).
• Đang trong đợt viêm V.A cấp tính hoặc viêm vùng miệng họng lân cận.
• Đang nhiễm virus cấp tính như: cúm, sởi, ho gà, sốt xuất huyết,
• Cơ địa dị ứng, hen phế quản, hở hàm ếch.
• Bệnh mạn tính: lao, giang mai, AIDS.
• Thời tiết khắc nghiệt (quá nóng hoặc quá lạnh) làm trẻ dễ có nguy cơ bị ốm.

Nạo VA là thủ thuật đơn giản giúp điều trị triệt để viêm VA

8Biện pháp phòng ngừa

Cha mẹ có thể chủ động phòng bệnh viêm VA cho bé bằng cách tuân thủ các biện pháp dưới đây: [4]

• Cung cấp chế độ ăn đầy đủ dinh dưỡng, vitamin và khoáng chất, đặc biệt cho trẻ ăn nhiều rau xanh và hoa quả tươi.
• Bổ sung vitamin C giúp tăng cường hệ miễn dịch của trẻ.
• Vệ sinh mũi và súc miệng hằng ngày bằng nước muối ấm.
• Tránh xa khói thuốc, không hút thuốc ở nơi có trẻ em.
• Hướng dẫn trẻ rửa tay bằng xà phòng sau khi đi vệ sinh và trước khi ăn.
• Dặn trẻ ho, hắt hơi vào khăn giấy, khăn tay.
• Ăn đồ mềm, lỏng dễ tiêu trong đợt viêm VA cấp.

Cung cấp chế độ ăn dinh dưỡng để nâng cao sức đề kháng cho trẻ

Viêm VA là bệnh lý thường gặp ở trẻ nhỏ. Nếu không được điều trị và phòng bệnh tốt, viêm VA cấp có thể tiến triển thành viêm VA mạn tính hoặc các biến chứng nặng nề khác. Hãy chia sẻ những thông tin hữu ích trên đến mọi người xung quanh bạn nhé!