Tiêu chảy: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Tiêu chảy là tình trạng đi ngoài phân lỏng nhiều lần trong ngày (ít nhất ba lần trong một ngày) thường do nhiễm trùng hoặc rối loạn tiêu hóa. Bệnh do nhiều nguyên nhân gây ra và có thể gây ra các biến chứng đáng tiếc. Tìm hiểu ngay bên dưới!

1Tiêu chảy là gì?

Tiêu chảy là tình trạng đi ngoài phân lỏng, không thành khuôn, nhiều nước hơn 3 lần/ngày và thường tự khỏi sau 1-3 ngày mà không cần can thiệp.

Tình trạng tiêu chảy có thể xảy ra thường xuyên và nghiêm trọng hơn ở một số đối tượng như trẻ nhỏ và người già.

Có 2 nhóm phân loại chính trong tiêu chảy là tiêu chảy cấp và tiêu chảy mạn tính:

• Tiêu chảy cấp: Kéo dài dưới 2 tuần và thường do nhiễm khuẩn thực phẩm, nhiễm virus hoặc cơ thể tiêu thụ những thức ăn không phù hợp.
• Tiêu chảy mạn: Kéo dài trên 4 tuần, hầu hết gây ra bởi các bệnh lý thuộc về tiêu hóa, sử dụng lâu dài một số loại thuốc.[1]

Ngoài ra còn có trường hợp tiêu chảy dai dẳng từ 2-4 tuần, tuy nhiên thường hiếm gặp.

Bệnh lý tiêu chảy vô cùng phổ biến và có thể gây nguy hiểm lớn hơn nhiều so với những gì bạn có thể tưởng tượng.

Thống kê tại các quốc gia đang phát triển, trong đó có Việt Nam cho thấy có đến 1,6 triệu trẻ em tử vong vì tiêu chảy.[2]

Bên cạnh đó, việc thường xuyên mắc tiêu chảy cũng có thể dẫn tới các hậu quả về lâu dài khác như thể chất yếu ớt và kém phát triển trí tuệ.

Tiêu chảy là hiện tượng đi ngoài phân lỏng nhiều hơn 3 lần/ngày

2Phân loại bệnh tiêu chảy

Dựa vào thời gian hoặc cơ chế xảy ra tiêu chảy mà người ta chia bệnh lý này thành những loại như:

Phân loại tiêu chảy theo thời gian

Tiêu chảy cấp tính

Tiêu chảy cấp là tình trạng đi ngoài phân nước xảy ra đột ngột, kéo dài trong thời gian ngắn (thường nhỏ hơn 7 ngày). Bệnh lý này thường xuyên gặp ở trẻ nhỏ với nguyên nhân chủ yếu do rotavirus hoặc do thực phẩm bị nhiễm khuẩn.

Tiêu chảy mạn tính

Khác với tiêu chảy cấp tính chỉ kéo dài trong vài ngày thì tiêu chảy mạn tính kéo dài trên 7 ngày, thường từ 2-4 tuần. Có nhiều nguyên nhân dẫn tới tình trạng này, thường gặp là do rối loạn chức năng ruột. Căn bệnh này làm suy giảm nghiêm trọng chất lượng cuộc sống. Đặc biệt, nó có thể gây tử vong đối với những người có hệ miễn dịch suy giảm.

Theo cơ chế

Tiêu chảy thẩm thấu

Thức ăn và nước có thể được cơ thể hấp thu dưới nhiều hình thức, trong đó có thẩm thấu. Tiêu chảy thẩm thấu xảy ra khi mà ruột giảm hấp thu chất dinh dưỡng và dịch.

Một ví dụ về tình trạng này là do ruột không thể hấp thu Lactose nên tiêu chảy sẽ xuất hiện. Bệnh lý này chỉ được cải thiện khi người bệnh ngưng sử dụng sản phẩm có nguồn gốc từ Lactose.

Tiêu chảy xuất tiết

Đây là tiêu chảy được hình thành do rối loạn sự trao đổi ion giữa thành ruột và các cấu trúc xung quanh.

Người bệnh sẽ xuất hiện tình trạng tăng bài tiết và giảm hấp thu. Với bệnh lý này, người bệnh phải được điều trị y tế tích cực để giúp phòng ngừa bệnh lý này.

3Nguyên nhân gây ra tiêu chảy

Virus, vi khuẩn, ký sinh trùng

Virus Rotavirus là tác nhân chính gây tiêu chảy cấp ở trẻ em vào mùa đông lạnh, khiến tình trạng trở nên nặng hơn và có nguy cơ đe dọa đến tính mạng của trẻ. Trong khi norovirus thường gây bùng phát dịch tiêu chảy ở cộng đồng, với các triệu chứng như nôn mửa và đau bụng.

Virus corona - virus gây bệnh COVID-19 cũng có thể gây ra các triệu chứng liên quan đến đường tiêu hóa, bao gồm: buồn nôn, nôn mửa và tiêu chảy.

Tiêu chảy do vi khuẩn và ký sinh trùng như Giardia và Cryptosporidium có thể gây tiêu chảy kéo dài đặc biệt khi lây nhiễm qua nguồn nước ô nhiễm, thường xảy ra cao điểm vào mùa mưa hoặc mùa nắng nóng do đây là điều kiện thuận lợi để vi khuẩn và ký sinh trùng phát triển mạnh mẽ.

Chúng bám vào thành ruột, gây tổn thương và cản trở quá trình hấp thu chất dinh dưỡng, dẫn đến tiêu chảy dai dẳng kèm theo các triệu chứng khác như đầy hơi, chướng bụng.

Sử dụng nguồn nước bị ô nhiễm, lây từ người sang người hay ăn thực phẩm không đảm bảo an toàn có thể khiến bạn mắc tiêu chảy do tiếp xúc với các loại vi khuẩn và ký sinh trùng như các loại giun sán hoặc amip và dẫn đến tình trạng đi ngoài phân lỏng.[3]

Tiêu chảy có thể do vi khuẩn gây nên

Sử dụng một số loại thuốc

Thuốc kháng sinh làm giảm nhiễm trùng bằng cách tiêu diệt vi khuẩn xấu, nhưng đồng thời chúng cũng tiêu diệt cả các vi khuẩn có lợi trong đường ruột. Điều này làm xáo trộn sự cân bằng tự nhiên của hệ vi khuẩn trong ruột và khiến chúng ta dễ mắc các vấn đề về tiêu hóa hơn, trong đó có tiêu chảy.

Thuốc nhuận tràng, đặc biệt khi lạm dụng cũng gây ra tiêu chảy do kích thích ruột quá mức.

Một số loại thuốc khác như Metformin (thuốc điều trị tiểu đường), thuốc tim mạch, thuốc chống trầm cảm cũng có thể gây tiêu chảy.[4]

Một số loại thuốc có thể dẫn tới tiêu chảy

Không thể dung nạp đường lactose

Lactose là một loại đường có trong sữa và các sản phẩm từ sữa khác. Những người có vấn đề về dung nạp đường lactose có thể bị đau bụng, đầy hơi hoặc tiêu chảy sau khi uống sữa hay ăn các sản phẩm từ sữa.

Các bệnh lý về tiêu hóa

Tiêu chảy cũng có thể là dấu hiệu của một số bệnh lý tiêu hóa như hội chứng ruột kích thích (IBS), bệnh celiac hoặc bệnh viêm ruột (IBD).

Những người mắc bệnh Crohn, người bệnh có khối u hoặc ung thư đường ruột và người bệnh đã cắt bỏ một phần ruột cũng dễ mắc phải tình trạng tiêu chảy một cách thường xuyên.

Một số loại thức ăn

Các chất tạo ngọt nhân tạo như sorbitol, erythritol và mannitol là các loại đường mà cơ thể không thể hấp thụ và là một trong những nguyên nhân có thể gây tiêu chảy.

Rượu, bia, cà phê cũng có thể gây kích thích ruột dẫn đến tiêu chảy hoặc làm tình trạng tiêu chảy của bạn trở nên nghiêm trọng và kéo dài hơn.

Rau sống, các món gỏi, thịt sống hay mắm tôm cũng có thể khiến bạn mắc tiêu chảy do vi khuẩn hay ký sinh trùng trong những thực phẩm này.

Tình trạng ngộ độc do độc chất từ thực phẩm hoặc độc tố vi sinh vật trong thức ăn là hậu quả của sử dụng thức ăn ôi thiu, nhiễm độc hoặc chứa phụ gia độc hại cũng dẫn đến tiêu chảy. Thậm chí nhiều trường hợp tử vong nếu không kịp điều trị và cấp cứu kịp thời.

Xem thêm:

• Các nguyên nhân gây tiêu chảy kéo dài bạn cần biết
• Tiêu chảy có lây không, lây qua đường nào? Cách phòng ngừa tiêu chảy

4Dấu hiệu của bệnh tiêu chảy

Các dấu hiệu và triệu chứng bạn có thể gặp phải khi bị tiêu chảy bao gồm:

• Tiêu phân lỏng liên tục, nhiều lần, ban đầu phân lỏng sau toàn là nước (trên 3 lần/ngày).
• Đau bụng, chuột rút.
• Buồn nôn và nôn.
• Sốt.
• Đầy hơi.
• Người mệt lả.
• Cảm giác cần đi ngoài ngay lập tức.

Đau bụng là tình trạng thường gặp của tiêu chảy

5Biến chứng của tiêu chảy

Các biến chứng của tiêu chảy có thể xảy ra bao gồm

• Mất nước: mất nước quá nhiều có thể dẫn đến trụy mạch, thậm chí gây tử vong.
• Mất cân bằng điện giải: các chất điện giải Na+, K+, Cl- đóng vai trò quan trọng trong nhiều chức năng của cơ thể. Nếu không được điều chỉnh kịp thời, cơ thể sẽ dễ xuất hiện co giật, tổn thương não, thậm chí tử vong.
• Suy thận cấp: do cơ thể mất nước, không thể cung cấp đủ lượng máu cho thận hoạt động.
• Suy dinh dưỡng: do bệnh nhân ăn ít trong quá trình bị bệnh (thường ở trẻ em).

6Phương pháp điều trị bệnh tiêu chảy

Thức uống bù nước và điện giải

Hầu hết các trường hợp tiêu chảy có thể tự khỏi trong vòng một vài ngày mà không cần điều trị. Trong các trường hợp tiêu chảy nhẹ, bạn có thể tự chăm sóc tại nhà bằng cách:

• Uống nhiều nước: nước lọc, canh, nước dừa và nước ép trái cây pha loãng (ít đường) mỗi ngày (trừ nước ép táo và nước ép quả lê chúng có thể làm tình trạng tiêu chảy nặng hơn).
• Uống nước điện giải: Pha gói Oresol hoặc viên Hydrite có chứa điện giải với nước theo hướng dẫn sử dụng. Một cách khác là pha 100ml nước với 1/2 muỗng cà phê muối và 1/2 muỗng cà phê đường.
• Ăn thực phẩm chứa nhiều probiotic: sữa chua, phô mai giúp giảm đầy hơi.
• Không uống đồ uống có caffein: cà phê, trà và cả sô cô la.
• Không ăn các thực phẩm sinh hơi: đậu đỗ, bắp cải, bia, rượu, nước có ga.
• Kiêng sữa, thực phẩm béo: tránh uống sữa hay các món chiên, rán, xào nhiều dầu mỡ trong một vài ngày.

Có thể dùng thêm các loại thuốc theo hướng dẫn của bác sĩ để cải thiện tình trạng bệnh nhanh hơn:

• Thuốc kháng sinh: Thuốc kháng sinh có thể giúp điều trị tiêu chảy gây ra bởi vi khuẩn hoặc ký sinh trùng. Nếu bệnh tiêu chảy do vi rút, thuốc kháng sinh sẽ không giúp đỡ gì.
• Thuốc cầm tiêu chảy: Loperamide, Bismuth, Diosmectite là các loại thuốc có thể giúp giảm số lượng đi tiêu chảy nước.

Nếu triệu chứng của bệnh kéo dài quá lâu hoặc trở nên trầm trọng hơn, cần đưa bệnh nhân đến các cơ sở y tế ngay để được điều trị kịp thời.[5]

7Tiêu chảy uống thuốc gì?

Có rất nhiều thuốc điều trị tình trạng tiêu chảy, được chỉ định tùy thuộc vào cơ chế bệnh sinh gây tiêu chảy trong từng trường hợp.

Vì vậy, khi xuất hiện tình trạng tiêu chảy, người bệnh nên đi khám bác sĩ để được kê toa phù hợp, không nên tự ý mua thuốc tiêu chảy điều trị tại nhà, tránh xảy ra những biến chứng nguy hiểm, làm trầm trọng thêm tình trạng bệnh. Một số thuốc được sử dụng để điều trị tình trạng tiêu chảy có thể kể đến như:

Dung dịch bù nước và điện giải oresol

Khi tiêu chảy xảy ra, cơ thể không chỉ mất nước mà còn mất đi nhiều điện giải. Sự mất cân bằng này có thể dẫn tới tình trạng rối loạn điện giải nặng và có thể gây tử vong nếu không điều trị kịp thời.

Thuốc oresol được uống với liều lượng thích hợp, giúp người bệnh bổ sung đủ lượng dịch và điện giải bị mất qua đường tiêu hóa.

Bổ sung nước và điện giải cho cơ thể trong những ngày bị bệnh là vô cùng cần thiết. Chính vì vậy, Oresol ra đời để giúp cơ thể khỏi những biến chứng của rối loạn điện giải.

Thuốc cầm tiêu chảy Loperamide

Loperamide là thuốc tác động vào hoạt động của nhu động ruột làm giảm nhu động ruột kèm theo là dịch tiết giảm. Điều này giúp cho nước trong phân giảm, cải thiện tình trạng tiêu chảy.

Thuốc trị tiêu chảy Bismuth subsalicylate

Bismuth subsalicylate là thuốc thường được sử dụng để kìm hãm sự phát triển của vi khuẩn gây nên tiêu chảy. Thuốc cũng mang lại hiệu quả cao trong việc làm giảm đau bụng ở người mắc bệnh lý này.

Thuốc hấp phụ, bao phủ niêm mạc ruột diosmectite

Diosmectite là thuốc hoạt động dưới cơ chế tạo nên một lớp bao phủ xung quanh ruột để tránh khỏi những tác nhân gây hại giúp cơ thể cân bằng được quá trình trao đổi chất.

Men vi sinh

Men vi sinh là sản phẩm giúp tái lập lại cân bằng của hệ vi khuẩn chí đường ruột. Điều này giúp cho các lợi khuẩn nhanh chóng đối kháng với hoạt động của các vi khuẩn có hại giúp hệ tiêu hoá hoạt động hiệu quả.

Xem thêm: Enterogermina trị tiêu chảy có tốt không? Cách trị tiêu chảy

8Bị tiêu chảy nên ăn gì và kiêng gì?

Thực phẩm nên ăn và không nên ăn khi bị tiêu chảy

Bị tiêu chảy nên ăn gì?

Thực phẩm dễ tiêu hóa

Những người bị tiêu chảy có hệ tiêu hoá yếu nên cần những thức ăn dễ tiêu. Bệnh nhân tiêu chảy có thể cân nhắc chế độ ăn BRAT bao gồm các loại thực phẩm là chuối, gạo, sốt táo và bánh mì nướng.

Chế độ ăn này kết hợp với những thức ăn nhạt sẽ giúp cho hệ tiêu hoá dần cải thiện nhanh chóng.

Trái cây tốt cho tiêu hóa

Những loại trái cây giàu chất xơ, chứa một số vitamin và khoáng chất sẽ giúp cơ thể bổ sung nước cũng như một số điện giải bị mất đi trong quá trình tiêu chảy.

Thực phẩm probiotic

Một số loại thực phẩm chứa vi khuẩn probiotic giúp cân bằng lại lợi khuẩn đường ruột. Tuy nhiên, khi dùng những loại thức ăn này cần lưu ý đường latose có trong sữa chua có thể ảnh hưởng tới khả năng tiêu hóa của người bệnh.[6]

Bị tiêu chảy kiêng gì?

Một số loại thức ăn mà có thể làm tình trạng tiêu chảy nặng thêm như:

Thức ăn cay nóng

Các loại thức ăn cay nóng có thể kích thích hệ tiêu hoá hoạt động khiến cho nhu động ruột cũng như quá trình thẩm thấu của cơ thể tăng mạnh. Đây cũng là lý do người bị rối loạn tiêu hoá nên ăn nhạt để hạn chế ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa.

Thức ăn chiên rán

Các thức ăn chiên rán khiến cho hệ tiêu hóa phải mất nhiều thời gian hơn tiêu hóa cũng như hấp thu. Vì vậy, đối với những hệ tiêu hóa còn yếu mà phải tiêu hóa thực phẩm này sẽ làm các triệu chứng nặng hơn.

Thức ăn quá ngọt chứa đường nhân tạo

Đường có thể khiến cho hệ vi khuẩn chí bị phá vỡ, làm các triệu chứng tiêu chảy trở nên nặng hơn. Vì vậy, những người rối loạn tiêu hóa không chỉ tránh những thực phẩm giàu đường mà còn phải tránh những thức ăn chứa đường nhân tạo.

Thực phẩm giàu chất xơ

Hệ tiêu hóa không thể phân giải được chất xơ. Vì vậy, khi cơ quan này đang phục hồi mà ăn quá nhiều chất xơ sẽ khiến cho các triệu chứng trở nên trầm trọng hơn. Người bệnh nên lưu ý cung cấp vừa đủ lượng thực phẩm này cho cơ thể.

9Tiêu chảy nên uống gì?

Ngoài bổ sung các loại thức ăn thì bổ sung nước để tránh cơ thể xuất hiện những rối loạn là một việc làm không thể thiếu. Một số thực phẩm tiêu chảy có thể kể đến như:

Nước lọc

Bổ sung nước lọc là một việc làm cần thiết đối với những bệnh nhân tiêu chảy để bù đắp lượng dịch đã mất. Người bệnh nên uống nước sau khi tiêu chảy hoặc uống khi khát để bổ sung đủ nước cho cơ thể.

Thức uống điện giải

Khi tiêu chảy, người bệnh không những mất nước mà còn mất cả điện giải. Vì vậy, thức uống điện giải ra đời không những giúp cung cấp lượng nước còn thiếu mà còn giúp bổ sung điện giải cho cơ thể hiệu quả.

Xem thêm: Bị tiêu chảy uống nước dừa được không? Các lưu ý khi uống nước dừa

Nước ép trái cây

Nếu không thể uống được nước lọc hay thức uống điện giải, người bệnh có thể cân nhắc dùng nước ép để cung cấp nước. Tuy nhiên khi uống bạn nên pha nước ép và nước lọc theo tỷ lệ 1:1 để mang lại hiệu quả cung cấp cao nhất có thể.

Trà gừng

Gừng là một thực phẩm được sử dụng từ xưa đến nay giúp cải thiện tình trạng đau dạ dày cũng như rối loạn tiêu hóa. Người bệnh có thể uống trà gừng 2 lần mỗi ngày để cải thiện tình trạng tiêu chảy.

Xem thêm: 6 cách trị tiêu chảy bằng gừng tại nhà nhanh, an toàn và hiệu quả

10Phương pháp phòng ngừa bệnh tiêu chảy

Chú ý vệ sinh an toàn thực phẩm: Rửa tay bằng xà phòng thường xuyên: trước và sau khi nấu ăn cũng như khi ăn uống, sau khi đi vệ sinh, hắt hơi, ho hay xì mũi là yếu tố quan trọng để phòng ngừa tiêu chảy.

Tiêm phòng: Virus Rota - một trong những nguyên nhân gây bệnh tiêu chảy có thể được ngăn ngừa bằng vacxin virus Rota.

Bảo quản thực phẩm đúng cách: Bảo quản thực phẩm ở nhiệt độ thích hợp, luôn ăn chín uống sôi và không ăn những thức ăn đã ôi thiu có thể giúp ngăn ngừa bệnh tiêu chảy.

Rửa tay thường xuyên giúp phòng ngừa tiêu chảy

11Khi nào cần gặp bác sĩ?

Các dấu hiệu cần đến gặp bác sĩ

• Dấu hiệu mất nước: da khô ráp, mắt trũng sâu, tiểu ít, mạch đập nhanh, hạ huyết áp, tay chân lạnh.
• Tiêu chảy hơn 2 ngày với người lớn và kéo dài hơn 24 giờ đối với trẻ em.
• Nôn mửa.
• Đau dữ dội ở bụng hoặc trực tràng.
• Sốt từ 39 độ trở lên.
• Phân đen, phân có máu hoặc mủ.

Đặc biệt, ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, cha mẹ cần chú ý các dấu hiệu mất nước sau và đưa trẻ đến gặp bác sĩ ngay để được điều trị kịp thời:

• Tã, bỉm không ướt trong ba giờ trở lên.
• Khô miệng và lưỡi.
• Sốt trên 39 độ.
• Khóc không ra nước mắt.
• Buồn ngủ, cáu gắt.
• Bụng hóp, mắt trũng.[3]

Khi xuất hiện nôn, người bệnh nên đến các cơ sở y tế để được thăm khám

Nơi khám chữa bệnh uy tín

Nếu gặp các dấu hiệu nêu trên bạn có thể đến các cơ sở y tế gần nhất, các phòng khám hay bệnh viện chuyên khoa Tiêu hoá, Nội tổng quát. Hoặc bất kỳ bệnh viện đa khoa nào tại địa phương để được thăm khám kịp thời.

Ngoài ra, có thể tham khảo một số bệnh viện lớn, uy tín dưới đây để được chẩn đoán và tư vấn điều trị phù hợp, tránh các biến chứng đáng tiếc xảy ra:

• Tại TP. Hồ Chí Minh: Bệnh viện Đại học Y dược TP. Hồ Chí Minh, Bệnh viện Nhân dân 115, Bệnh viện Chợ Rẫy.
• Tại Hà Nội: Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, Bệnh viện 108.

Trên đây là những thông tin về nguyên nhân, triệu chứng và các phương pháp phòng ngừa, điều trị bệnh tiêu chảy. Nếu bạn thấy bài viết hữu ích, hãy chia sẻ ngay cho bạn bè và người thân cùng biết nhé!