Tăng áp động mạch phổi: Nguyên nhân, triệu chứng và điều trị

Tăng áp động mạch phổi là một tình trạng bệnh lý có thể ảnh hưởng ở mọi lứa tuổi, gây những biến chứng nghiêm trọng và đe dọa tính mạng nếu không được điều trị kịp thời. Hãy cùng tìm hiểu về nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị tăng áp động mạch phổi qua bài viết dưới đây nhé.

1Tăng áp động mạch phổi là gì?

Tăng áp động mạch phổi (PAH) là một rối loạn tiến triển hiếm gặp của hệ thống mạch máu phổi và là nhóm 1 trong số năm loại tăng huyết áp phổi. Căn bệnh này đặc trưng bởi huyết áp cao trong các động mạch phổi mà không rõ nguyên nhân.[1]

Tăng áp động mạch phổi được chẩn đoán khi áp lực động mạch phổi trung bình (mPAP) đo bằng thông tim phải lúc nghỉ vượt quá 25 mmHg hoặc > 30 mmHg khi gắng sức.[2]

Với tăng áp động mạch phổi, các động mạch nhỏ trong phổi trở nên hẹp hoặc bị tắc nghẽn khiến máu khó lưu thông hơn. Điều đó làm huyết áp trong động mạch phổi tăng lên.

Lúc này, tim phải làm việc nhiều hơn để bơm máu qua các động mạch đến phổi, sau một thời gian, cơ tim sẽ yếu đi và có thể dẫn đến suy tim, đặc biệt là suy tim phải.[3]

Tăng huyết áp động mạch phổi đặc trưng bởi huyết áp cao trong các động mạch phổi

2Nguyên nhân gây tăng áp động mạch phổi

Tăng áp động mạch phổi xảy ra khi có sự mất cân bằng giữa các yếu tố gây giãn mạch. Tình trạng mất cân bằng này có thể xảy ra khi xuất hiện sự tăng sinh tế bào bất thường thứ cấp.

Nguyên nhân dẫn đến tình trạng tăng áp động mạch phổi có thể gồm:[2]

• Không rõ nguyên nhân, được gọi là tăng huyết áp động mạch phổi vô căn.
• Những thay đổi trong gen được gọi là tăng huyết áp động mạch phổi di truyền. Khoảng 15 - 20% bệnh nhân tăng áp động mạch phổi do di truyền.
• Sử dụng một số loại chất độc hoặc ma túy như methamphetamine, cocaine.
• Khuyết tật tim bẩm sinh từ khi mới sinh ra.
• Bệnh gan mãn tính như xơ gan.
• Các bệnh nhiễm trùng, bao gồm cả HIV và bệnh sán máng.
• Các tình trạng sức khỏe khác như xơ cứng bì, lupus, viêm khớp dạng thấp và các bệnh tự miễn khác.

Bệnh tăng huyết áp động mạch phổi có thể không rõ nguyên nhân và được gọi là vô căn

3Yếu tố nguy cơ của bệnh tăng áp động mạch phổi

Bệnh tăng áp động mạch phổi có xu hướng gặp nhiều ở nữ giới với các yếu tố nguy cơ gồm:

• Tiếp xúc với các loại thuốc và chất độc như aminorex, dexfenfluramine, fenfluramine ức chế sự thèm ăn và kích thích giảm cân, amphetamines kích thích thần kinh trung ương, L-tryptophan, dầu rapeseed.
• Nhiễm HIV.
• Bị bệnh gan và tăng áp tĩnh mạch cửa.
• Mắc các bệnh về mô liên kết.
• Xơ cứng bì.

Xơ cứng bì là một trong những yếu tố nguy cơ của bệnh tăng áp động mạch phổi

4Triệu chứng tăng áp động mạch phổi

Các triệu chứng tăng áp động mạch phổi thường tiến triển chậm và có thể không nhận thấy trong thời gian dài.

Tuy nhiên, do không có đủ oxy trong máu hoặc tim không có khả năng bơm đủ máu để đáp ứng nhu cầu của cơ thể, bệnh nhân tăng áp động mạch phổi có thể xuất hiện các triệu chứng như:[1]

• Khó thở nghiêm trọng sau khi gắng sức.
• Mệt mỏi quá mức, suy nhược.
• Đau hoặc tức ngực.
• Chóng mặt và ngất xỉu.
• Ho, đôi khi có máu.
• Sưng mặt, mắt cá chân, bụng và bàn chân do sự tích tụ dịch.
• Da xanh xao hay có thể tím môi, đầu ngón tay, ngón chân do lượng oxy trong máu thấp.

Khó thở khi vận động gắng sức có thể là dấu hiệu của tăng áp động mạch phổi

5Biến chứng tăng áp động mạch phổi

Nếu tăng áp động mạch phổi không được điều trị và cải thiện kịp thời có thể để lại các biến chứng như:[4]

• Suy tim do tim phải tăng co bóp lâu ngày để bơm máu qua các động mạch bị thu hẹp.
• Nguyên nhân tử vong phổ biến nhất ở bệnh nhân tăng áp động mạch phổi là suy tim phải.
• Thời gian sống sót trung bình của bệnh nhân tăng áp động mạch phổi không được điều trị là 2 đến 3 năm kể từ khi chẩn đoán.

Suy tim là một biến chứng của tăng áp động mạch phổi

6Chẩn đoán tăng áp động mạch phổi

Bên cạnh việc khai thác về tiền sử bệnh, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện một số xét nghiệm để chẩn đoán tăng áp động mạch phổi gồm:

• X-quang: Chụp X-quang gợi ý các dấu hiệu của tăng áp động mạch phổi như mỏm tim lên cao do phì đại thất phải, lớn nhĩ phải, giãn các động mạch phổi, một số dấu hiệu các bệnh van tim, gù vẹo cột sống, bệnh phổi kẽ.
• Siêu âm tim: Siêu âm tim giúp kiểm tra kích thước và tình trạng của các buồng tim. Đồng thời cũng có thể được sử dụng để ước tính được áp lực động mạch phổi (PAPs).[5]
• Kiểm tra chức năng phổi: Các xét nghiệm chức năng phổi gồm đo hô hấp ký, phế thân ký và khả năng khuếch tán carbon monoxide giúp kiểm tra các bệnh như hen suyễn hoặc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD). Khả năng khuếch tán giảm ở bệnh nhân tăng áp động mạch phổi.[6]
• Chụp cắt lớp (CT): Chụp CT có thể phát hiện các động mạch phổi giãn cũng như các vấn đề khác trong phổi gây khó thở.[7]
• Chụp cộng hưởng từ (MRI): Cho thấy hình ảnh động của tim và phổi.
• Chụp mạch: Chụp động mạch phổi là tiêu chuẩn vàng để xác định tắc mạch nhỏ ở ngoại vi và mức độ hẹp.
• Quét thông khí-tưới máu: Xét nghiệm này giúp tìm ra cục máu đông có thể gây ra huyết áp cao trong phổi. Tưới máu lốm đốm lan tỏa có thể được quan sát thấy ở những bệnh nhân tăng huyết áp động mạch phổi (PAH).[8]
• Điện tâm đồ: Xét nghiệm giúp hiển thị hoạt động điện của tim và phát hiện những bất thường, dấu hiệu căng thẳng ở phía bên phải tim.[5]
• Nghiệm pháp gắng sức: Kiểm tra khi hoạt động thể chất như chạy bộ hoặc đạp xe tại chỗ có bất kỳ thay đổi nào về nồng độ oxy, chức năng tim, áp suất phổi hoặc những vấn đề khác.[7]
• Xét nghiệm máu: Tiến hành thực hiện các xét nghiệm gồm HIV, xét nghiệm tuyến giáp, bảng bệnh tự miễn (như bệnh lupus ban đỏ hệ thống, xơ cứng bì và viêm khớp dạng thấp), xét nghiệm gan và xét nghiệm hóa học máu.[5]
• Đặt ống thông tim: Xét nghiệm mang tính xâm lấn nên thường không được thực hiện trừ khi các xét nghiệm khác không thể đưa ra chẩn đoán chắc chắn. Đặt ống thông tim là thủ thuật được lựa chọn trong chẩn đoán, định lượng, mô tả đặc điểm của tăng áp động mạch phổi và cho phép đo huyết áp trong phổi.[9]

Siêu âm tim có thể giúp ước tính huyết áp trong động mạch phổi

7Khi nào cần gặp bác sĩ?

Các dấu hiệu cần gặp bác sĩ

Bạn nên đến gặp bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời khi xuất hiện các dấu hiệu như:

• Khó thở nghiêm trọng sau khi gắng sức.
• Mệt mỏi quá mức.
• Suy nhược.
• Đau hoặc tức ngực.
• Chóng mặt và ngất xỉu.
• Phù ở chân.

Phù chân là một trong những dấu hiệu cần đến gặp bác sĩ nếu nghi ngờ tăng áp động mạch phổi

Địa chỉ khám bệnh hô hấp uy tín

Nếu gặp các dấu hiệu như trên, bạn có thể đến ngay các cơ sở y tế gần nhất, các bệnh viện Chuyên khoa Tim mạch và Hô hấp hoặc bất kỳ bệnh viện đa khoa nào tại địa phương để được thăm khám kịp thời.

Ngoài ra, có thể tham khảo một số bệnh viện lớn, uy tín dưới đây để được chẩn đoán và tư vấn điều trị phù hợp, tránh các biến chứng đáng tiếc xảy ra:

• Tại Tp. Hồ Chí Minh: Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM, Bệnh viện Phạm Ngọc Thạch, Bệnh viện Chợ Rẫy.
• Tại Hà Nội: Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện E, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108.

8Điều trị tăng áp động mạch phổi

Thay đổi thói quen

Thay đổi lối sống có thể giúp cải thiện các triệu chứng tăng huyết áp động mạch phổi:

• Ăn uống lành mạnh với nhiều ngũ cốc nguyên hạt, trái cây và rau quả, các sản phẩm từ sữa ít béo. Hạn chế chất béo bão hòa, cholesterol và muối từ các thực phẩm như gà rán, cá viên chiên.
• Duy trì hoạt động thể lực vừa phải, nhẹ nhàng như đi bộ và kiểm soát cân nặng. Tránh các hoạt động như cử tạ có thể gây căng thẳng cho phổi và tim.
• Nghỉ ngơi nhiều giúp giảm mệt mỏi.
• Không hút thuốc và tránh hút thuốc thụ động nếu có thể.
• Tránh ngồi trong bồn nước nóng hoặc phòng tắm hơi, cũng như di chuyển đến khu vực cao có thể gây căng thẳng cho tim phổi, làm giảm huyết áp và có thể gây ngất xỉu hoặc thậm chí tử vong.
• Tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi mang thai vì tăng huyết áp động mạch phổi có thể gây ra những biến chứng nghiêm trọng cho cả mẹ và bé, thậm chí có thể đe dọa đến tính mạng.
• Kiểm tra sức khỏe thường xuyên và tham khảo ý kiến bác sĩ về các loại thuốc đang sử dụng. Một số loại thuốc có thể làm tăng huyết áp động mạch phổi nặng hơn hoặc ảnh hưởng đến việc điều trị.
• Tiêm vắc xin được khuyến nghị để hạn chế tình trạng nhiễm trùng đường hô hấp có thể khiến sức khỏe những người bị tăng huyết áp động mạch phổi trở nên trầm trọng hơn.

Không hút thuốc và tránh hút thuốc thụ động giúp cải thiện tình trạng tăng áp động mạch phổi

Can thiệp y tế

Một số loại thuốc đã được Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) phê duyệt để điều trị nội khoa chứng tăng huyết áp động mạch phổi gồm:[10].

Các thuốc sau đây phải dùng theo chỉ định và theo dõi bởi bác sĩ:

• Prostaglandin là phương pháp điều trị lâu dài tiêu chuẩn, sử dụng bằng cách truyền tĩnh mạch như epoprostenol, treprostinil, iloprost có tác dụng làm giãn các mạch máu bị co thắt.
• Thuốc đối kháng endothelin như bosentan, sitaxsentan, ambrisentan ngăn chặn sự kích thích của chứng phì đại mạch máu, viêm, xơ hóa, tăng sinh và co mạch
• Thuốc ức chế Phosphodiesterase loại 5 như sildenafil, tadalafil tăng lưu lượng máu qua phổi.
• Thuốc chẹn kênh canxi như nifedipine, diltiazem ức chế co mạch, giảm áp lực và tăng lưu lượng máu qua phổi.
• Các loại thuốc giãn mạch khác như phentolamine, phenoxybenzamine và prazosin.
• Thuốc chống đông máu, thuốc lợi tiểu và liệu pháp oxy có thể được sử dụng để điều trị tăng huyết áp động mạch phổi như một liệu pháp hỗ trợ.

Nếu việc điều trị thuốc là không đủ để kiểm soát tình trạng bệnh, bác sĩ có thể khuyến nghị thực hiện các phương pháp phẫu thuật điều trị bệnh tăng áp động mạch phổi gồm:

• Phẫu thuật cắt vách ngăn tâm nhĩ: Bác sĩ sẽ tạo một lỗ thông giữa buồng tâm nhĩ trái và tâm nhĩ phải. Việc mở lỗ thông sẽ làm giảm áp lực ở phía bên phải của tim.
• Ghép phổi hoặc ghép tim - phổi: Phù hợp với người bệnh trẻ tuổi mắc bệnh tăng áp phổi vô căn.
• Trường hợp do huyết khối cần phẫu thuật loại bỏ huyết khối.

Epoprostenol là một trong những loại thuốc điều trị tăng áp động mạch phổi

9Chăm sóc người bệnh tăng áp động mạch phổi

Một trong những điều tốt nhất đối với bệnh nhân tăng áp động mạch phổi là duy trì hoạt động, ngay cả khi bị khó thở.

Việc tập thể dục nhẹ nhàng thường xuyên như đi dạo, sẽ giúp cơ thể hít thở và cải thiện cuộc sống tốt hơn. Tuy nhiên, bạn nên trao đổi với bác sĩ về tình trạng của mình để tìm ra loại bài tập phù hợp nhất.

Ngoài ra, người bệnh tăng áp động mạch phổi cần nghỉ ngơi thật nhiều để cải thiện tình trạng mệt mỏi mà bệnh mang lại.

Đồng thời, xây dựng một chế độ ăn uống lành mạnh với nhiều trái cây, rau và ngũ cốc nguyên hạt giúp cải thiện sức khỏe tổng thể.[7]

Bệnh nhân tăng áp động mạch phổi nên duy trì hoạt động thể dục nhẹ nhàng

Hy vọng bài viết đã cung cấp cho bạn đọc thêm những thông tin bổ ích về tình trạng tăng áp động mạch phổi, nguyên nhân cũng như cách điều trị và chăm sóc. Hãy chia sẻ bài viết nếu thấy hữu ích bạn nhé!