Cúm mùa: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và điều trị

Cúm mùa là bệnh truyền nhiễm cấp tính do các chủng virus cúm gây ra, với các biểu hiện hô hấp như hắt hơi, ho, chảy nước mũi, sốt… Bệnh có thể xuất hiện trên mọi lứa tuổi và có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm. Cùng tìm hiểu về bệnh cúm mùa qua bài viết dưới đây nhé!

1Cúm mùa là gì?

Bệnh cúm (hay cúm mùa) là bệnh truyền nhiễm qua đường hô hấp cấp tính, bệnh dễ gây thành dịch lớn, biểu hiện lâm sàng thường là sốt, ho, đau đầu, đau cơ,.. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm, cúm mùa có thể gây ra từ 290.000 đến 650.000 ca tử vong trên toàn cầu. Tại Việt Nam, cúm mùa cũng đã ghi nhận nhiều trường hợp tử vong, đặc biệt trong các đợt dịch lớn.

Bệnh cúm mùa xảy ra do sự tấn công của các chủng virus cúm vào hệ thống hô hấp. Hàng năm, bệnh thường xuất hiện vào giai đoạn giao mùa Đông Xuân, khi trời lạnh ẩm và có thể khởi phát thành dịch.[1]

Cúm mùa là bệnh lý truyền nhiễm thường xuất hiện vào mùa Đông Xuân

2Nguyên nhân gây bệnh cúm mùa

Cúm mùa do virus Influenza ( hay virus cúm ) gây ra, chúng có hình khối cầu hay bầu dục, đường kính trung bình 80 - 120 nm, gồm 3 tuýp :

• Virus cúm A.
• Virus cúm B.
• Virus cúm C.

Trong đó, virus cúm A và cúm B là phổ biến nhất và thường gây ra các dịch cúm lớn. Bệnh lây truyền sang người lành thông qua đường không khí hoặc hô hấp.

Cúm mùa có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi nhưng thường gặp và nghiêm trọng hơn ở những người có sức khỏe yếu hoặc suy giảm miễn dịch như:

• Tuổi tác: trẻ em dưới 5 tuổi hoặc người lớn trên 65 tuổi.
• Người đang điều trị thuốc ức chế miễn dịch: người mắc bệnh tự miễn, ung thư, ghép tạng.
• Người bệnh mạn tính: tăng huyết áp, đái tháo đường, bệnh gan thận…[1]

Virus cúm là nguyên nhân gây ra bệnh cúm mùa

3Triệu chứng bệnh cúm mùa

Các triệu chứng ban đầu của bệnh cúm mùa thường xuất hiện đột ngột, chỉ sau 1 đến 2 ngày sau khi tiếp xúc với virus và kéo dài từ 2 đến 5 ngày. Một số triệu chứng phổ biến của bệnh cúm mùa gồm:

• Sốt cao trên 38,5 độ C, xuất hiện đột ngột.
• Ho khan, một số trường hợp có thể ho kéo dài đến 2 tuần.
• Đau họng.
• Nghẹt mũi, chảy nước mũi.
• Hắt hơi.
• Đau nhức đầu, chóng mặt.
• Đau mỏi cơ bắp.
• Nhức mỏi các khớp.
• Mệt mỏi, cảm giác ăn không ngon.[1]

Sốt, ho, mệt mỏi là những triệu chứng thường gặp ở người bệnh cúm mùa

4Cúm mùa có lây không?

Tương tự như những bệnh lý do virus gây ra, cúm mùa là bệnh rất dễ lây truyền nhờ khả năng sinh sản và phát tán của virus. Một số con đường lây truyền chính của bệnh cúm mùa bao gồm:

• Lây truyền qua đường không khí: các chủng virus cúm mùa có thể tồn tại và phát tán từ dịch tiết hoặc nước bọt của người bệnh sang người lành.
• Lây truyền qua đường giọt bắn: khi người bệnh nói chuyện gần, ho hoặc hắt hơi có thể phát tán các giọt bắn chứa virus. Nếu các giọt bắn này vô tình tiếp xúc với niêm mạc hô hấp của người lành sẽ có thể gây nên bệnh.
• Lây từ động vật: các chủng cúm A thường có nguồn gốc động vật, nhất là gia cầm và có thể lây truyền sang người thông qua chất thải không được xử lý hoặc ăn phải gia cầm mắc bệnh.
• Gián tiếp qua đường tiếp xúc: virus cúm có thể tồn tại trên bề mặt vì thế, người lành khi chạm vào tay nắm cửa, dụng cụ ăn uống hoặc vệ sinh cá nhân của người bệnh mà đưa tay lên mắt, mũi, miệng thì vẫn có nguy cơ nhiễm bệnh. Vi rút cúm có thể tồn tại hàng giờ ở ngoài môi trường, đặc biệt khi thời tiết lạnh và độ ẩm thấp. Ở nhiệt độ 0 đến 4 độ C, chúng có thể sống được vài tuần.

Cúm mùa có thể lây truyền qua đường không khí

5Các chủng loại cúm mùa

Có 3 chủng virus cúm thường được phát hiện gây bệnh ở người và là nguyên nhân gây ra các vụ dịch. Đặc điểm của các chủng virus kể trên như sau:

Virus cúm A

Virus cúm A được tìm thấy ở nhiều loài động vật khác nhau và lây truyền sang người gây ra các vụ dịch lớn, thậm chí quy mô toàn cầu.

Các loại virus cúm A thường gây bệnh với nhiều triệu chứng nặng và có nguy cơ xuất hiện nhiều biến chứng nguy hiểm như viêm phổi hoặc tử vong.

Một số chủng virus cúm A phổ biến gồm:

• Cúm A/H1N1: có nguồn gốc từ chim, lợn hoặc người. Có khả năng lây lan cao và đã gây ra đại dịch vào năm 2009, nhưng hiện tại thường gây ra các bệnh cúm mùa thông thường.
• Cúm A/H5N1: là chủng virus sống ký sinh tại tế bào ruột của gia cầm như gà, vịt hoặc chim di cư. Cúm A/H5N1 là nhóm virus nguy hiểm do có khả năng tự biến thể nhanh chóng và hình thành dịch lớn.
• Cúm A/H3N2: là một chủng virus nguy hiểm có nguồn gốc từ lợn, chim và người. Dù virus cúm A/H3N2 không phải nguyên nhân trực tiếp dẫn đến tử vong nhưng chúng lại gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe.
• Cúm A/H7N9: thường được tìm thấy ở gia cầm, các loài chim hoang dã. Chủng này chủ yếu gây bệnh cho gia cầm, số ít vẫn có thể lây nhiễm cho con người.

Cúm mùa do virus cúm A có thể có nguồn gốc từ gia cầm

Virus cúm B

Virus cúm B là một trong hai loại virus chính gây bệnh cúm ở người. Chúng thường gây cúm với triệu chứng nhẹ hơn so với virus cúm A do đó tỷ lệ tử vong và nguy cơ biến chứng thấp hơn so với nhiều chủng cúm A, đặc biệt là H1N1 và H5N1.

Virus cúm C

Virus cúm C thường không phổ biến như cúm A và cúm B. Ngoài ra, các biểu hiện lâm sàng và biến chứng của chủng virus này cũng không nghiêm trọng nên thường không quá nguy hiểm. Đồng thời virus cúm C cũng chỉ được tìm thấy trên người và không có khả năng bùng phát thành dịch bệnh.[2][3][4]

6Biến chứng của bệnh cúm mùa

Hầu hết bệnh nhân mắc cúm mùa thường tự khỏi sau từ vài ngày đến 1 tuần kể từ khi xuất hiện triệu chứng mà không cần điều trị chuyên sâu. Tuy nhiên, một số ít trường hợp có thể xảy ra các biến chứng nặng, nguy hiểm đến tính mạng như:

• Viêm phổi nặng: do virus sinh sản và làm phát hủy niêm mạc hô hấp hoặc do vi khuẩn bội nhiễm.
• Nhiễm trùng huyết.
• Viêm cơ tim.
• Viêm màng ngoài tim.
• Tiêu cơ vân.
• Hội chứng Guillain-Barré.
• Hội chứng Reye.
• Viêm não.
• Suy gan cấp.[5]

Viêm phổi nặng là biến chứng phổ biến của bệnh cúm mùa

7Chẩn đoán bệnh cúm mùa

Cúm mùa có các biểu hiện tương tự như cảm lạnh hoặc nhiễm trùng đường hô hấp, dễ nhầm lẫn với các bệnh đường hô hấp khác. Bác sĩ sẽ chẩn đoán bệnh dựa vào một số phương pháp sau:

• Khám lâm sàng: bác sĩ sẽ dựa vào các biểu hiện đặc trưng của bệnh cúm mùa, tình hình dịch tễ tại địa phương và tiền sử tiếp xúc với nguồn lây bệnh.
• Test kháng nguyên - kháng thể: hay còn được gọi là test nhanh cúm. Nguyên lý của phương pháp này là phát hiện được kháng thể do hệ thống miễn dịch sinh ra nhằm chống lại kháng nguyên của virus. Từ đó, bác sĩ có thể xác định được chính xác chủng virus gây bệnh.
• Xét nghiệm khuếch đại DNA (PCR): phương pháp này có khả năng phát hiện kháng nguyên virus trong cơ thể dù hàm lượng của chúng rất nhỏ. Tuy nhiên, đây là kỹ thuật cao với giá thành đắt nên thường ít được sử dụng trong chẩn đoán cúm mùa thông thường.[5]

8Khi nào cần gặp bác sĩ?

Khi có các dấu hiệu sau

Để được chẩn đoán bệnh sớm và có phương án điều trị cũng như dự phòng cho mọi người xung quanh khỏi nhiễm cúm mùa ,nhất là khu vực bạn sinh sống đang có dịch cúm hoặc bạn có tiền sử tiếp xúc với người sốt, ho, hắt hơi trong vài ngày trước đó. Ngoài ra, bạn nên đến gặp bác sĩ để khám sớm khi:

• Sốt cao đột ngột, kéo dài trên 3 ngày.
• Biểu hiện hô hấp: khó thở, đau ngực, ho khan nhiều, khàn tiếng, chảy nước mũi…
• Biểu hiện toàn thân: đau nhức người, mệt mỏi, chán ăn.

Sốt cao đột ngột là dấu hiệu cần đến khám bác sĩ sớm

Nơi khám chữa bệnh cúm mùa

Khi có các biểu hiện nghi ngờ nhiễm cúm mùa, bạn nên đến thăm khám sớm tại khoa truyền nhiễm của các bệnh viện địa phương. Ngoài ra, bạn có thể tham khảo một số địa chỉ uy tín sau:

• Tp.Hồ Chí Minh: Bệnh viện Nhiệt đới Tp.Hồ Chí Minh, Bệnh viện Chợ Rẫy, Bệnh viện Nhi đồng 1…
• Hà Nội: Bệnh viện Nhiệt đới Trung ương, Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Nhi Trung ương…

9Điều trị bệnh cúm mùa

Bệnh nhân cúm mùa với các triệu chứng nhẹ có thể được theo dõi và điều trị tại nhà với các biện pháp sau:

• Sử dụng thuốc hạ sốt khi sốt trên 38,5 độ C.
• Lau mát tại nơi có những mạch máu lớn đi qua như vùng: trán, nách, bẹn,... để hạ sốt
• Uống đủ từ 1,5 - 2 lít nước và bổ sung dung dịch oresol để tránh tình trạng mất nước.
• Ăn uống đa dạng các nhóm chất dinh dưỡng cần thiết, ưu tiên thực phẩm tươi và chế biến mềm, dễ nuốt.
• Nghỉ ngơi đầy đủ, đảm bảo giấc ngủ kéo dài 7 - 8 tiếng/đêm.
• Điều trị tại nhà, tránh tiếp xúc với người khác để phòng ngừa lây nhiễm.

Ngoài ra, một số trường hợp có triệu chứng nặng hoặc biến chứng nguy hiểm thì cần nhập viện để điều trị càng sớm càng tốt. Tại bệnh viện, các bác sĩ sẽ tiến hành sử dụng thuốc kháng virus và các biện pháp bổ trợ phù hợp với từng loại biến chứng cụ thể.[1]

Bạn có thể sử dụng khăn chườm ấm để hạ sốt cho người bệnh cúm mùa

10Phòng ngừa bệnh cúm mùa

Hiện nay, thời tiết giao mùa tạo điều kiện thuận lợi cho nhiều bệnh lý truyền nhiễm phát triển, trong đó bệnh cúm mùa. Vì thế, bạn nên áp dụng một số biện pháp giúp giảm nguy cơ mắc bệnh như:

• Đeo khẩu trang mỗi khi đến nơi đông người.
• Tránh nói chuyện trực tiếp hoặc tiếp xúc quá gần với người đang mắc cúm mùa hoặc người có triệu chứng nghi ngờ mắc bệnh.
• Thường xuyên rửa tay bằng nước rửa tay và dung dịch sát khuẩn.
• Không đưa tay chạm lên mắt, mũi, miệng.
• Lau dọn vệ sinh nhà cửa thường xuyên, không ăn thực phẩm không rõ nguồn gốc và đảm bảo ăn chín uống sôi.
• Giữ ấm khi ra đường với áo khoác, khăn quàng, mũ hoặc găng tay để tránh nhiễm lạnh gây suy giảm sức đề kháng.
• Tiêm phòng vaccine cúm mùa hàng năm để tránh nguy cơ nhiễm bệnh.[6][7][1]

Tiêm phòng vaccine cúm mùa là biện pháp ngăn ngừa bệnh hiệu quả

Hy vọng bài viết trên đã cung cấp cho bạn những kiến thức bổ ích về bệnh cúm mùa. Bạn hãy thực hiện ngay những biện pháp đơn giản tại nhà để hạn chế nguy cơ nhiễm bệnh cho bản thân và những người thân yêu nhé!