Suy tuyến thượng thận: Triệu chứng, nguyên nhân và điều trị

Suy tuyến thượng thận là một bệnh lý xảy ra khi tuyến thượng thận không tiết đủ các hormone đảm bảo cho quá trình hoạt động hiệu quả của cơ thể. Vậy bệnh lý này gây ra những hậu quả gì? Cùng tìm hiểu nguyên nhân, dấu hiệu, biến chứng và điều trị suy tuyến thượng thận qua bài viết dưới đây nhé!

1Suy tuyến thượng thận là gì?

Suy tuyến thượng thận là tình trạng tuyến thượng thận không sản xuất đủ những hormone cần thiết cho hoạt động của cơ thể. Bệnh lý này nếu được điều trị kịp thời, người bệnh có khả năng sống và làm việc bình thường mà không ảnh hưởng tới chất lượng cuộc sống.[2]

Suy tuyến thượng thận thường gặp ở người từ 30 đến 50 tuổi. Theo thống kê, tỷ lệ mắc là 150-280ca/1 triệu người. Nữ giới thường có nguy cơ mắc bệnh này lớn hơn nam giới.

Suy tuyến thượng thận là tình trạng tuyến thượng thận bị suy giảm chức năng

2Các dạng suy tuyến thượng thận

Hoạt động của tuyến thượng thận chịu sự chi phối của tuyến yên và vùng dưới đồi. Chỉ cần một trong những tuyến trên hoạt động không hiệu quả sẽ dẫn đến suy tuyến thượng thận. Dựa vào vị trí suy giảm chức năng, suy tuyến thượng thận được chia thành 3 dạng:

• Nguyên phát: nguyên nhân chủ yếu gây nên tình trạng này là do tuyến thượng thận bị tổn thương khiến cho hormone không thể tiết ra. Tình trạng này có tên gọi khác là bệnh Addison.
• Thứ phát do suy tuyến yên: đây là nguyên nhân thường gặp gây suy tuyến thượng thận. Tuyến yên không tiết hormone ACTH (hormone chi phối hoạt động của tuyến thượng thận) dẫn tới cortisol không được tiết ra.
• Thứ phát do suy vùng dưới đồi: khi vùng dưới đồi không tiết CRH - có tác dụng kích thích tuyến yên sản xuất ACTH thì tuyến thượng thận sẽ không sản xuất đủ cortisol cho hoạt động của cơ thể.

3Nguyên nhân gây ra suy tuyến thượng thận

Với mỗi vị trí tổn thương, nguyên nhân dẫn tới suy tuyến thượng thận cũng khác nhau. Cụ thể là:

Nguyên phát

Suy tuyến thượng thận nguyên phát được hình thành do những tổn thương tại khu vực tuyến thượng thận. Cụ thể là:

• Bệnh tự miễn: các tế bào của hệ miễn dịch tấn công các tế bào tuyến thượng thận gây nên các tổn thương đến cơ quan này.
• Di truyền: một số gen đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành bệnh suy tuyến thượng thận như DR3-DQ2 và DR4-DQ8.
• Lao thượng thận: vi khuẩn lao tấn công tuyến thượng thận gây ra tổn thương. Bệnh chủ yếu gặp ở thế kỷ trước.
• Cắt bỏ tuyến thượng thận: trong điều trị bệnh Cushing hoặc dùng thuốc Mitotan trong điều trị ung thư tuyến thượng thận.
• Thuốc: một số thuốc ức chế tổng hợp cortisol khiến cho hormone này không được sản xuất như aminoglutethimide, etomidate, ketoconazole.
• Nguyên nhân khác: nấm, HIV, giang mai, rối loạn đông máu.

Thứ phát do suy tuyến yên

Một số nguyên nhân gây nên tình trạng suy tuyến yên có thể kể đến là:

• Chấn thương sọ não gây ảnh hưởng đến tuyến yên.
• Xuất huyết não tại tuyến yên.
• U tuyến yên.
• Bệnh lý duy truyền gây suy tuyến yên.
• Cắt tuyến yên để điều trị một số bệnh lý.

Thứ phát do suy vùng dưới đồi

Một số nguyên nhân thứ phát gây suy vùng dưới đồi có thể kể đến là:

• Đột ngột không sử dụng corticoid ngoại sinh sau một thời gian dài sử dụng liều cao.
• Phẫu thuật cắt bỏ khối u tại tuyến yên hoặc tuyến thượng thận để điều trị hội chứng Cushing.

4 Ai có nguy cơ bị suy tuyến thượng thận

Một số đối tượng có nguy cơ mắc suy thượng thận cao hơn những người khác có thể kể đến là:

• Giới tính nữ.
• Tuổi từ 30 đến 50.
• Sử dụng corticoid liều cao, dài ngày như prednisolone trong điều trị lupus ban đỏ, viêm khớp dạng thấp.[2]

5Triệu chứng của suy tuyến thượng thận

Do suy tuyến thượng thận ảnh hưởng đến các hoạt động cơ bản của cơ thể nên khi mắc bệnh này có thể xuất hiện một số triệu chứng như:

• Mệt mỏi: diễn ra trong thời gian dài. Đây là triệu chứng thường gặp nhất.
• Tăng sắc tố: xuất hiện xung quanh những vết sẹo hoặc nếp nhăn da.
• Đau bụng.
• Buồn nôn và nôn.
• Tiêu chảy.
• Chán ăn, sụt cân.
• Đau cơ.
• Mất nước.
• Huyết áp thấp.
• Ăn mặn hơn bình thường.
• Hạ đường huyết.
• Rối loạn kinh nguyệt.[3]

Suy tuyến thượng thận gây tăng sắc tố da

6Biến chứng của suy tuyến thượng thận

Biến chứng nguy hiểm nhất của suy tuyến thượng thận là cơn suy thượng thận cấp có thể dẫn tới tử vong nếu không được điều trị kịp thời. Các yếu tố có thể dẫn tới cơn suy thượng thận có thể kể đến là:

• Chấn thương.
• Bệnh nền đi kèm.
• Bệnh cấp tính đột ngột xuất hiện.
• Phẫu thuật.

Trong trường hợp xuất hiện cơn suy thượng thận cấp, các triệu chứng diễn biến đột ngột hơn nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn tới tử vong. Các triệu chứng thường gặp trong trường hợp này là:

• Đau dữ dội vùng lưng.
• Rối loạn tinh thần: mệt mỏi, bối rối cực độ.
• Nôn và tiêu chảy diễn ra gây mất nước.
• Huyết áp thấp.
• Hôn mê.

Ngoài ra, việc thiếu aldosterone có thể khiến natri máu hạ gây ra lú lẫn, mệt mỏi, co giật cơ. Trong trường hợp này, nếu xuất hiện tăng kali máu nặng có thể gây ra rối loạn nhịp tim gây ảnh hưởng tới tính mạng.

7Cách chẩn đoán suy tuyến thượng thận

Thăm khám lâm sàng

Bác sĩ tiến hành khai thác các triệu chứng lâm sàng đặc trưng của suy tuyến thượng thận như:

• Mệt mỏi.
• Chán ăn.
• Sụt cân.
• Rối loạn kinh nguyệt.
• Các triệu chứng tăng lên khi xuất hiện viêm nhiễm hoặc stress kéo dài.
• Tiền sử gia đình cũng như tiền sử sử dụng thuốc.

Xét nghiệm

Dựa vào các đặc điểm khai thác được, bác sĩ sẽ chỉ định một số xét nghiệm để chẩn đoán và tìm nguyên nhân gây suy thượng thận như:

• Nghiệm pháp kích thích bằng ACTH: người bệnh được tiêm ACTH ngoại sinh vào tĩnh mạch. Bác sĩ tiến hành đánh giá nồng độ cortisol của mẫu máu trước, sau 30 phút tiêm và sau 60 phút tiêm để đánh giá nguyên nhân dẫn tới suy tuyến thượng thận.
• Nghiệm pháp dung nạp insulin: insulin được tiêm vào cơ thể khiến cho đường máu giảm. Lúc này, bác sĩ sẽ tiến hành đánh giá tuyến yên có sản xuất đủ ACTH như yêu cầu hay không.
• Nghiệm pháp kích thích bằng CRH: tiến hành tiêm CRH và đo lượng ACTH được sinh ra trước khi tiêm cũng như sau khi tiêm 30, 60, và 90 phút.
• Tìm kháng thể: nếu nghi ngờ nguyên nhân do bệnh lý tự miễn gây suy thượng thận nguyên phát, bác sĩ sẽ chỉ định tìm kháng thể để xác định chính xác nguyên nhân.
• Cắt lớp vi tính: trường hợp nghi ngờ tổn thương tuyến thượng thận, người bệnh sẽ được chỉ định chụp CT-scanner để thu được những bất thường ở cơ quan này.

8Khi nào cần gặp bác sĩ?

Các dấu hiệu cần gặp bác sĩ

Suy thượng thận là một bệnh lý nguy hiểm. Vì vậy, khi xuất hiện những dấu hiệu sau, người bệnh nên đến các cơ sở y tế chuyên khoa để được thăm khám và điều trị kịp thời:

• Mệt mỏi kéo dài.
• Rối loạn kinh nguyệt.
• Luôn cảm thấy khát nước.
• Khô da.
• Tiêu chảy hoặc nôn kéo dài.
• Huyết áp thấp.

Trong trường hợp các dấu hiệu trên diễn biến dữ dội hơn, người bệnh nên đến ngay các cơ sở y tế để được thăm khám kịp thời.

Khi huyết áp thấp hơn bình thường, người bệnh nên đến các cơ sở y tế để được thăm khám

Nơi khám chữa suy tuyến thượng thận

Nếu gặp các dấu hiệu như trên, bạn có thể đến ngay các cơ sở y tế gần nhất, các phòng khám hay bệnh viện chuyên khoa Nội, Nội tiết hoặc bất kỳ bệnh viện đa khoa nào tại địa phương để được thăm khám kịp thời.

Ngoài ra, có thể tham khảo một số bệnh viện lớn, uy tín dưới đây để được chẩn đoán và tư vấn điều trị phù hợp, tránh các biến chứng đáng tiếc xảy ra:

• Tại TP. Hồ Chí Minh: Bệnh viện Chợ Rẫy, Bệnh viện Nhân dân 115, Bệnh viện Đại học Y dược Tp. Hồ Chí Minh.
• Tại Hà Nội: Bệnh viện Nội tiết Trung ương, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, Bệnh viện Bạch Mai.

9Các phương pháp điều trị suy tuyến thượng thận

Tùy vào nguyên nhân gây nên suy tuyến thượng thận, bác sĩ sẽ chỉ định các phương pháp điều trị phù hợp với từng người bệnh như:

• Sử dụng hormone thay thế: dùng thuốc thay thế hormone cortisol như các thuốc nhóm corticoid. Trong trường hợp người bệnh mắc các bệnh lý cấp tính hoặc stress kéo dài, bác sĩ sẽ cân nhắc nâng liều phù hợp.
• Tiêm corticoid: trong những trường hợp như chấn thương nặng, nguy cơ suy tuyến thượng thận cấp bác sĩ sẽ cân nhắc sử dụng corticoid đường tĩnh mạch.

Suy tuyến thượng thận là một bệnh lý cần điều trị dài hạn, vì vậy, người bệnh cần tuân thủ một số hướng dẫn như:

• Uống thuốc đều đặn, không được ngưng thuốc đột ngột.
• Khi xuất hiện những tình trạng như tiêu chảy, bệnh lý cấp tính, sốt cao người bệnh phải liên hệ với bác sĩ để được tư vấn nâng liều phù hợp.
• Tái khám định kỳ để sàng lọc những biến chứng có thể xuất hiện.

10Các thực phẩm nên sử dụng khi mắc suy tuyến thượng thận

Suy tuyến thượng thận khiến cho lượng hormone thấp. Vì vậy, người bệnh cần cung cấp một chế độ ăn giàu natri để giúp cơ thể hoạt động hiệu quả hơn. Một chế độ ăn giàu muối thường được các bác sĩ khuyến cáo với bệnh nhân suy tuyến thượng thận.

Ngoài ra, việc sử dụng nhiều corticoid trong điều trị cũng dễ dẫn tới các tác dụng phụ như loãng xương. Vì vậy, người bệnh nên bổ sung đầy đủ các thực phẩm chức nhiều canxi và vitamin D để giúp xương chắc khỏe.

Người bệnh suy thượng thận nên bổ sung các sản phẩm giàu natri

Hy vọng bài viết đã cung cấp cho bạn các kiến thức về suy tuyến thượng thận. Đây là một bệnh lý cần điều trị sớm và tuân thủ tuyệt đối các hướng dẫn điều trị của bác sĩ. Vì vậy, khi có bất cứ dấu hiệu gì bất thường, người bệnh cũng nên đến các cơ sở y tế nhé.