Nhiễm độc asen là một dạng nhiễm độc kim loại nặng, xảy ra khi cơ thể hấp thu một lượng lớn asen qua đường hô hấp, đường tiêu hóa hoặc qua tiếp xúc, loại nhiễm độc này có thể gây ra các biến chứng sức khỏa nghiêm trọng, thậm chí là tử vong nếu không được điều trị kịp thời. Cùng tìm hiểu về nhiễm độc asen qua bài viết nhé!
1Asen là gì?
Asen là một nguyên tố kim loại có mặt trong tự nhiên, thường tồn tại dưới dạng kết hợp với các chất hữu cơ hoặc vô cơ khác. Nó có thể xuất hiện trong đá, đất, nước, không khí, thực vật hay động vật với một hàm lượng nhất định.[1]
Asen là một nguyên tố kim loại có mặt trong tự nhiên
2Nhiễm độc asen là gì?
Nhiễm độc asen là một dạng nhiễm độc kim loại nặng tương tự như nhiễm độc thủy ngân và chì. Bệnh xảy ra khi cơ thể ăn hoặc hấp thu một lượng lớn asen.
Asen là một nguyên tố không mùi, không vị, hòa tan trong nước được hấp thu tốt sau khi uống. Do đó, người bệnh thường khó phát hiện ra tình trạng nhiễm asen kéo dài của cơ thể cho đến khi xuất hiện các triệu chứng nhiễm độc như nôn mửa, đau đầu, tiêu chảy...[2]
Nhiễm độc asen là một dạng nhiễm độc kim loại nặng tương tự thủy ngân và chì
3Nguyên nhân gây nhiễm độc asen
Thực phẩm
Các loại động vật, thực vật sống trong môi trường ô nhiễm có thể mang một lượng lớn Asen và làm tăng nguy cơ ngộ độc Asen cho người dùng. Một số loại thực phẩm có nguy cơ nhiễm Asen như thịt gà, cá, trái cây...
Gà sống trong môi trường ô nhiễm công nghiệp có nguy cơ cao nhiễm asen
Nước
Asen hòa tan trong nước, có thể tồn tại trong nguồn nước ngầm tự nhiên hoặc bị ô nhiễm từ chất thải của các nhà máy công nghiệp. Do đó, việc sử dụng nguồn nước ngầm ô nhiễm chưa qua xử lí đã trở thành nguyên nhân hàng đầu gây ngộ độc Asen trên toàn thế giới.[3]
Nước ngầm ô nhiễm công nghiệp là nguyên nhân hàng đầu gây nhiễm độc asen
Nghề nghiệp
Đa số các trường hợp nhiễm độc asen là từ điều kiện nghề nghiệp khi phải tiếp xúc với lượng lớn bụi, hơi khói, sương mù trong quá trình xử lý quặng asen, sản xuất các hợp chất asen, sử dụng các hợp chất asen trong công nghệ da, thủy tinh màu, điện tử… trong công nghiệp khai thác mỏ và luyện kim (đặc biệt là luyện kim màu do asen có trong quặng thiếc, vàng, mangan…).Nếu không được trang bị đầy đủ các thiết bị bảo hộ thì người làm có nguy cơ cao bị nhiễm độc asen cao.
Asen có thể xâm nhập vào cơ thể bằng nhiều cách khác nhau tùy vào từng loại hợp chất của nó như qua da, qua không khí hoặc qua thực phẩm.
Các thợ luyện kim có nguy cơ cao bị nhiễm độc asen
Môi trường
Người dân sống trong môi trường xung quanh các nhà máy công nghiệp, khu nông nghiệp có thể phải thường xuyên tiếp xúc với Asen qua môi trường đất, nước và không khí bị ô nhiễm. Ngoài ra, các loại thực phẩm ở những khu vực này cũng có nhiều khả năng bị mang lượng lớn Asen và trở thành nguồn gây độc cho người dân.
Người sống trong môi trường gần khu công nghiệp có nguy cơ cao nhiễm độc asen
Nguyên nhân khác
Một số nguyên nhân khác có thể gây nhiễm độc asen bao gồm:
- Hút thuốc lá.
- Hít phải khói hoặc bụi từ gỗ được xử lý bằng asen.
- Tiếp xúc với đất, bụi hoặc gỗ bị ô nhiễm được bảo quản bằng asen.
Tiếp xúc với gỗ được bảo quản bằng asen thường xuyên có thể gây nhiễm độc asen
4Ai có nguy cơ mắc bệnh
Người dân sống trong môi trường ô nhiễm khói bụi kim loại nặng có nguy cơ cao bị nhiễm độc asen, xảy ra do hít thở, ăn uống hay hấp thụ qua da một lượng lớn các hợp chất có chứa Asen.
Trong đó, đối tượng nhiễm độc asen cấp tính hoặc mạn tính phổ biến nhất là những người lao động thuộc các ngành công nghiệp khai thác mỏ, luyện kim, đặc biệt là luyện kim màu...
Đối tượng nhiễm độc asen thường là người lao động trong ngành công nghiệp nặng
5Dấu hiệu nhiễm độc asen
Dấu hiệu cấp tính
Khi người bệnh nuốt hoặc tiếp xúc với một lượng lớn Asen có thể gây ra các dấu hiệu ngộ độc Asen cấp tính trong vòng 30 - 60 phút đầu tiên sau nhiễm:
- Hệ tiêu hóa: hơi thở có mùi tỏi, đau bụng, buồn nôn và nôn mửa, tiêu chảy, khát nước, mất nước, chán ăn...
- Da: phát ban trên da, đỏ da, xuất hiện các nốt tăng sắc tố, mụn nước...
- Tim mạch: đau ngực, rối loạn nhịp tim, hạ huyết áp, trụy mạch...
- Hệ hô hấp: ho, đau họng, khó thở, kích ứng niêm mạc đường hô hấp.
- Hệ thần kinh: cảm giác tê rần, châm chích, dị cảm ở ngón tay và ngón chân, đau dây thần kinh, rối loạn thần kinh thực vật, chuột rút, tê liệt, đau đầu, hôn mê, co giật...
- Gan: tăng men gan, sự tắc nghẽn đường mật trong gan...
- Thận: đái máu, thiểu niệu, protein niệu...
- Huyết học: thiếu máu, giảm bạch cầu, giảm tiểu cầu, đông máu rải rác nội mạch...
- Khác: tiêu cơ vân, viêm kết mạc...[4]
Buồn nôn và nôn mửa có thể là dấu hiệu của nhiễm độ asen cấp tính
Dấu hiệu nhiễm độc asen vài giờ đến vài ngày sau khi tiếp xúc
Các dấu hiệu nhiễm độc asen sau vài giờ đến vài ngày kể từ khi tiếp xúc trong trường hợp nhiễm độc asen bán cấp hoặc trong giai đoạn muộn của nhiễm độc asen cấp tính thường bao gồm:
- Hệ tiêu hóa: khó nuốt, đau bụng, nôn mửa, tiêu chảy và mất nước... những triệu chứng này có thể xuất hiện và diễn tiến âm thầm trong vài ngày.
- Tim mạch: giãn mạch ngoại biên, giảm thể tích tuần hoàn, tụt huyết áp, rối loạn nhịp tim...
- Hệ thần kinh: vận động chậm, cảm giác tê rần, châm chích ở ngón tay và ngón chân...
- Khác: sốt, phù mặt...
Nhiễm độc asen vài giờ đến vài ngày sau khi tiếp xúc có thể bị tụt huyết áp
Dấu hiệu nhiễm độc asen vài tháng sau khi tiếp xúc
Các dấu hiệu nhiễm độc asen vài tháng sau khi tiếp xúc có thể bao gồm:
- Da và phần phụ: xuất hiện các đường, dải ngang trắng hoặc mờ (đường Aldrich–Mee) trên móng tay.
- Hệ hô hấp: ho, khó thở, viêm thanh quản, viêm phế quản.
- Khác: thiếu máu, giảm bạch cầu.
Nhiễm độc asen vài tháng sau khi tiếp xúc có thể xuất hiện đường Aldrich–Mee
Dấu hiệu mạn tính
Cơ thể người bệnh bị phơi nhiễm asen mạn tính có thể phải chịu tác động trên nhiều hệ cơ quan, trong đó da và thần kinh là hai cơ quan chịu ảnh hưởng rõ ràng nhất. Các dấu hiệu nhiễm độc asen mạn tính có thể bao gồm:
- Da: tăng sắc tố da chủ yếu ở mặt, cổ và lưng, tăng sừng ở lòng bàn tay, bàn chân...
- Hệ thần kinh: bệnh lý thần kinh ngoại biên, viêm đa dây thần kinh và liệt vận động, đặc biệt là ở đầu xa của chi, mất thính lực...
- Hệ tiêu hóa: đau bụng, chán ăn, sụt cân, viêm thực quản, viêm dạ dày, viêm đại tràng...
- Gan: men gan tăng, gan nhiễm mỡ, gan lớn, xơ gan, tăng áp lực tĩnh mạch cửa...
- Huyết học: thiếu máu, giảm bạch cầu, giảm tiểu cầu, suy tủy xương...
- Tim mạch: tụt huyết áp, rối loạn nhịp tim...
- Hệ hô hấp: viêm đường hô hấp tái đi tái lại, bệnh phổi tắc nghẽn...
- Hệ nội tiết: đái tháo đường.
- Khác: suy giảm thị lực, ung thư.
Nhiễm độc asen mạn tính có thể xuất hiện các nốt tăng sắc tố trên da
6Biến chứng
Tùy thuộc vào nguyên nhân, cách thức, liều lượng và thời gian tiếp xúc với Asen mà người bệnh bị nhiễm độc asen có thể gặp phải nhiều biến chứng nguy hiểm khác nhau, bao gồm:
- Bệnh về gan: gan nhiễm mỡ, gan lớn, xơ gan...
- Bệnh về tim mạch: tụt huyết áp, rối loạn nhịp tim...
- Đái tháo đường.
- Bệnh về đường tiêu hóa: viêm thực quản, viêm dạ dày, viêm đại tràng...
- Bệnh về thần kinh: bệnh lý thần kinh ngoại biên, viêm đa dây thần kinh, hôn mê, co giật...
- Ung thư: ung thư bàng quang, ung thư máu, ung thư hệ tiêu hóa, ung thư gan, ung thư da...
- Ngoài ra, nhiễm độc asen ở phụ nữ mang thai còn có thể gây ra biến chứng dị tật bẩm sinh.
Nhiễm độc asen có thể gây ra biến chứng xơ gan
7Chẩn đoán nhiễm độc asen
Khám lâm sàng
Tiền sử nghề nghiệp và nơi ở là những yếu tố quan trọng trong chẩn đoán nhiễm độc asen. Bên cạnh đó, bác sĩ cũng sẽ khám tổng quát cho người bệnh nhằm phát hiện một số dấu hiệu gợi ý nhiễm độc asen như:
- Dấu hiệu trên da và phần phụ: ban da, đỏ da, mụn nước trên da, tăng sừng ở lòng bàn tay và bàn chân, đường Aldrich–Mee ở móng tay...
- Dấu hiệu thần kinh: dị cảm đầu chi, đau đầu, tê liệt...
- Dấu hiệu khác bao gồm các bất thường về tim mạch, hô hấp, tiêu hóa, gan, thận...
Khám cơ lực giúp bác sĩ đánh giá bất thường thần kinh - cơ trên người bệnh
Các xét nghiệm cận lâm sàng
Để chẩn đoán nhiễm độc asen, người bệnh có thể được chỉ định một số xét nghiệm như:
- Xét nghiệm kim loại nặng: giúp phát hiện và đo lường các kim loại nặng có mặt trong máu, nước tiểu hoặc tóc, móng...
- Xét nghiệm nước tiểu: giúp kiểm tra nồng độ asen có trong nước tiểu trong vòng 1 - 2 ngày sau khi tiếp xúc.
- Xét nghiệm máu: có thể đo lường mức độ tiếp xúc lâu dài với nồng độ asen cao trong 6 - 12 tháng.
Xét nghiệm kim loại nặng giúp phát hiện nồng độ kim loại nặng có mặt trong máu
8Khi nào cần gặp bác sĩ?
Dấu hiệu cần gặp bác sĩ
Bạn nên đến gặp bác sĩ khi có các dấu hiệu gợi ý nhiễm độc asen như:
- Dấu hiệu trên da và phần phụ: đỏ da, mụn nước trên da, tăng sừng ở lòng bàn tay và bàn chân, đường Aldrich–Mee ở móng tay...
- Dấu hiệu thần kinh: đau đầu, cảm giác châm chích, tê rần ở đầu chi, tê liệt...
- Dấu hiệu khác: đau bụng, buồn nôn và nôn, ho, khó thở, hơi thở có mùi tỏi, tụt huyết áp, rối loạn nhịp tim...
Bạn nên đến gặp bác sĩ ngay khi có các dấu hiệu cảnh báo nhiễm độc asen
Nơi thăm khám bệnh và điều trị
Sau khi tiếp xúc với asen và nghi ngờ xuất hiện các dấu hiệu trên, bạn cần đến cơ sở y tế gần nhất hoặc chuyên khoa thuộc các bệnh viện uy tín để được thăm khám và điều trị kịp thời, bạn có thể tham khảo một số bệnh viện uy tín sau:
- TP. HCM: Bệnh viện Chợ Rẫy, Bệnh viện Đại học Y dược TP. HCM, Bệnh viện Nhân dân 115...
- Hà Nội: Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Y Hà Nội, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108...
9Điều trị nhiễm độc asen
Tùy vào cách phơi nhiễm (do hít phải, tiếp xúc qua da, nuốt phải) và mức độ nghiêm trọng của nhiễm độc asen mà phương pháp điều trị có thể có một vài khác biệt. Về cơ bản, bước đầu tiên cần làm là loại bỏ nguồn nhiễm bằng cách cởi bỏ quần áo nhiễm độc và rửa sạch da hoặc sục rửa dạ dày.
Bên cạnh đó, người bệnh cũng cần được theo dõi sát dấu hiệu sống, chức năng tim và thận để được bù dịch, truyền máu, thở oxy, sử dụng thuốc trợ tim, thuốc kiểm soát động kinh ngay khi cần.
Người bệnh nhiễm độc asen qua đường tiêu hóa có thể được sục rửa dạ dày
10Phòng ngừa
Nguồn nước ngầm ô nhiễm là nguyên nhân hàng đầu gây nhiễm độc asen, do đó cách tốt nhất để phòng ngừa nhiễm độc asen là bạn chỉ nên sử dụng nguồn nước sạch đã qua xử lí.
Tổ chức thông hút gió và hút bụi, hơi asen tại chỗ:
- Xây tường nhẵn, nền phân xưởng và lối đi chung phải không thấm nước, được cọ rửa hàng ngày.
- Thay thế các hợp chất asen tan trong nước bằng hợp chất không tan.
Đối với người lao động trong các ngành nghề có nguy cơ mắc nhiễm độc asen cao cần được trang bị đầy đủ các thiết bị bảo hộ và đảm bảo tắm rửa, thay quần áo trước khi về nhà.
Sử dụng nguồn nước sạch đã qua xử lí giúp dự phòng nhiễm độc asen
Nguồn nước ngầm ô nhiễm là nguyên nhân hàng đầu gây ra các vụ nhiễm độc asen. Bạn hãy chia sẻ bài viết nếu thấy hữu ích nhé!
Nguồn tham khảo
Xem thêm 
